BATILI ÜLKELERDE ARAZİ TOPLULAŞTIRMA TARİHİ Merve KELEŞ 081206087 DOÇ.DR TAYFUN ÇAY

BATILI ÜLKELERDE ARAZİ DÜZENLEME UYGULAMALARINA BAKIŞ Tarımda sürdürülebilirlik kavramının güncel olduğu ve bu kavram etrafında yoğunlaşan tarımsal gelecekle ilgili en önemli çözüm yollarından birisinin Kırsal Alanın Geliştirilmesi olduğu artık dünyada kabul edilmiştir. Genellikle gelişmiş ülkelerin tümünde bitirilen ve oldukça önemli mesafeler alınan Kırsal Alan Geliştirme çalışmalarından bazı örnekler vermek gerekirse Almanya bu konuda artık çevre, peyzaj ve doğayı koruma amaçlı toplulaştırma çalışmaları ile birlikte köy gelişimi ve yenileşme projelerini yapmaktadır. Bir çok dünya ülkesinde milli gelirin temelini oluşturan tarımsal yapıda, arazilerin parçalanması sonucu tarımsal üretimin azalması olayı önemini gün geçtikçe artırmaktadır.

Bu sorunu çözümlemek amacıyla arazi parçalanmasına neden olan sosyal ekonomik ve politik problemlerin belirlenmesi ve çözüm yollarının aranması çalışmaları birkaç yüzyıl öncesine dayanmaktadır ve bu konuda çeşitli kanuni tedbirler alınmıştır. Avrupa ülkelerinde özellikle II. Dünya savaşından sonra giderek artan bir hızda kırsal alanlardan kentlere doğru bir göç akımı başlamıştır. Kırsal alanlardaki yaşam zorluğu ve toprak yetersizliği nedeniyle kentleşme olgusu sanayileşme sürecine girememiş, kentlerin çevresi aç ve yoksul insanların bulunduğu mahalle ve semtlerle dolmuştur.

Kırsal kalkınma sorunları Orta ve Batı Avrupa ülkelerinde özellikle Almanya, Fransa Hollanda, İsviçre ve Avusturya’da bu konuda yapılan çalışmalar oldukça başarılı olmuştur. Bu ülkelerde toplu olarak kırsal kalkınma projeleri genellikle kırsal alanlarda yaşayan çiftçi halkı ve onların işletmelerini büyük ölçüde iyileştirerek dağınık parsellerin bir araya getirilmesini sağlamıştır. Böylece Avrupa’da kalkınma çalışmaları Arazi toplulaştırma çalışmalarına dayanan yol, su ve sulama ağına bağlanarak işletmelerin verimleri birkaç kat artırılmıştır

Avrupa Ülkelerinde toplu olarak kırsal kalkınma projelerinde ihtiyaç duyulan bayındırlık planlarında spor alanları, rekreasyon alanları eğitim tesisi ve sosyal hizmet tesisleri için gerekli alanlar toplulaştırma planları içerisinde kamulaştırma yapılmadan gerçekleştirilmiştir. Böylece bayındırlık planları kolayca uygulandığı gibi pratik ve yasal bir yöntemle de gerekli araziler proje alanı içerisindeki işletmelerden temin edilmiştir. Toplu kırsal kalkınma projeleri içerisinde aynı zamanda tarımsal altyapı dediğimiz sulama, drenaj kanalları, tarla içi yolları, kanalizasyon, elektrifikasyon gibi alt yapı hizmetleri ile birlikte karayolu, demiryolu havalimanları, yerleşim, sanayi ve turizm tesisleri için gerekli araziler toplulaştırma alanından karşılanmıştır.

Avrupa ülkelerinde toplu kırsal kalkınma projeleri içinde toplulaştırma ile ulaşım durumu yeniden düzenlenmiş, mesafeler kısalmış, zaman ve işgücü kaybı büyük ölçüde önlenmiş ayrıca gelecekte yapılacak düzenlemeler için arazi tahsisleri yapılmıştır. Böylece toplu kırsal kalkınma projeleri içerisinde arazi düzenlemesi, toplulaştırma ile tüm kırsal alanlar arasındaki yaşam standartları farkı en aza indirilmiştir. Bu çalışmalarda toplulaştırmada hedef farkı olmakla birlikte istekler belli bir alanda yoğunlaştığı gözlenmiştir. Finlandiya, Almanya, Hollanda ve İsveç’in Arazi Toplulaştırma Temel Hedefleri aşağıdaki tabloda sıralanmaktadır.

Avrupa’daki Tarım İşletmelerinin Durumu Finlandiya, Almanya, Hollanda ve İsveç’in Arazi Toplulaştırma Temel Hedefleri aşağıdaki tabloda sıralanmaktadır. Avrupa’daki Tarım İşletmelerinin Durumu

Finlandiya Almanya Hollanda İsveç Tarımsal arazi bölünmesinde iyileşime Orman arazi bölünmesinde iyileştirme Kiralanmış alanların tahsisi Çiftlik boyutu genişlemesi O Köy merkezlerinde arazi kullanım planlaması Köy merkezlerinde belediye/devlet için arazi edinimi Köy merkezlerinde arazi inşa etmenin yeniden değerlemesi Arazi toplulaştırma alanındayol ağının iyileştirilmesi Arazi toplulaştırma alanında drenaj ağının iyileştirilmesi

BATILI ÜLKELERDE ARAZİ DÜZENLEME BAŞLANGICI Orta Avrupa’da Sosyalizmden Pazar ekonomisine geçiş, tarımsal alanın da dönüşümüydü bunun sonucunda Sosyalist hükümetlerce arazilerin toplanması sonucu oluşan çiftçi kooperatifleri ve resmi çiftlikler özel sektöre geçti. Dönüşüm sürecinin esas amacı, çiftçilik yapan özel sektörün uygulanabilir bir yapısını kurmaktı. Ancak bu dönüşüm genelde, büyük arazileri bölerek tarımı daha problemli bir duruma götürdü, önceden ekonomik şekilde etkileri büyük olan ünitelerin parçalanması ekonomik uygulanabilirliği azaltmıştır.

Orta Avrupa'da gözlenen tarımsal arazilerin parçalara ayrılması, sosyalizm dönüşüm sürecinin altında olan doğal arazi reformlarının acil bir sonucudur. Avrupa ülkeleri arazi toplulaştırmasında uzun bir geçmişe sahiptir. Batı Avrupa da modern arazi toplulaştırma uygulamaları 2. dünya savaşından sonra geliştirildi. 1970’lere kadar tarımsal yapıların geliştirilmesindeki odak, çoğunlukla parçalanmanın azaltılması ve çiftliklerin boyutlarının büyültülmesi yolunda olmuştur.

Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ise arazi toplulaştırma konusunda kısa geçmişe sahiptir. Hatta halan sadece uygulamanın başında olan ülkelerde bulunmaktadır. (Pasakarnis and Maline, 2008) AT gelecekteki sürecini iyileştirmek için 2007-2013 boyunca Ulusal AT stratejileri öngörmektedir. AT stratejileri onaylandığında mevzuat değişiklikleri aşağıdaki gibi olacaktır. AT katılımcıları ve bütün kırsal toplum için daha fazla fayda vermeyi sağlayan esnek bir araç, AT, kırsal tarımsal ve bölgesel kalkınmada bağlantı kurması için bölgesel planlama için bir araç, Kırsal tarımsal ve bölgesel kalkınma ile bölgesel planlama için bir araç olarak AT ile arasında daha net bağlantı kurulması, Kırsal alanlarda yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ve görünür bir sonuç sağlamak için mevcut farklı mali kaynaklar arasında, AT uygulaması için bağlantı kurulması.

Almanya: Tarihte ilk defa XVI. yüzyıl ortalarında Almanya’da Bavyera’da tarımsal yerleşim amacıyla ön çalışmalar yapılmış. Almanya’da bugünkü Tarım Reformuna öncülük etmiş olan arazi toplulaştırmasına ait ilk kararname yayınlanmıştır. 1812 ‘de Prusya’da çiftçinin refah seviyesini yükseltmek amacıyla bir başka kararname yayınlanmıştır. Almanya’da bugünkü teknik anlamda arazi toplulaştırma çalışmalarına ancak 1936 ve 1937 yıllarında yayınlanan arazi toplulaştırma kanunları ile hız verilmiştir.

Litvanya: 1991 yılı bağımsızlığından sonra Litvanyadaki tarım arazisi uzun bir toprak reformu sürecine girmiştir. 1939 yılı dünya savası öncesinde ortalama çiftlik büyüklükleri 12 ha’dan az olan bir tarımsal yapı oluşturmuştur. 2006 itibariyle toprak hakları neredeyse % 94 oranında restore edilmiştir. Özel hakların iadesi sonucu arazi parçalanmaları oluşmuş bu yüksek düzeyde bir sorun olarak kabul edilmiştir. Çiftliklerin çoğu kendi küçük arsalarının olduğu, çiftlik çevrelerine yayılmıştır. Köy sakinleri 2-3 ha büyüklüğündeki alanlarda ev ve arsalara sahiptiler. Litvanya ilk arazi toplulaştırma deneyimleri, Eylül 2000 ve Ocak 2000 dönemlerinde Dotnuva alanında pilot projeler olarak yapıldı.

İlk proje kapsamında tarımsal yapının iyileştirilmesi için çiftlik boyutları genişletilerek, yollar için erişim geliştirilmiş, parçalanma azaltılmıştır. Gönüllü ve piyasa bazlı yaklaşım uygulanmıştır. Arazi toplulaştırma mevzuatı, 2004 yılında parlemento tarafından kapsamlı arazi kanunun bir parçası olarak kabul edilmişir.

Arazi toplulaştırması uygulaması için ayrıntılı hükümler Haziran 2005’te hükümet kararı olarak düzenlenmiştir. 2005 yılında Litvanya, AB kırsal kalkınma programı kapsamında ulusal ortak arazi toplulaştırma finansı sağlamak için AT projelerini tanıtmış ve AB destekli 14 proje 2006 yılında başlamıştır. Tüm bu projelerin uygulamasında ilerlemelerin gelişimi, deneyim ve sonuçlara bağlı olarak strateji oluşturarak sağlanmıştır. İlk AT çalışmalarına bakıldığında bunların olumlu çalışmalar olmadığı görülmekle birlikte projelerdeki temel eylemler sadece çiftlik yapılarının nasıl büyütüleceğine ve uygun yerel ağ oluşturmaya yönelik olmuştur.

Slovenya: Slovenya’da geçmiş yüzyılda yapılan en yoğun çalışma 50.000 ha dan daha fazla toprağın toplulaştırmaya dahil edildiği 1981 ve 1990 yılları arasında olmuştur. Son 5 yılda yaklaşık olarak 3000 ha’lık tarımsal arazi toplulaştırılmıştır. Toplulaştırılmış arazilerin seçimindeki ana kriter, toplulaştırmanın uygulanmasından önce ve sonra arazilerin durumu için dijital kadastro haritalarının elde edilip edilmeyeceğidir

Bulgaristan: Bulgaristan'da, çiftlik dönüşümleri henüz tamamlanmamıştır. Tahminler toprak reformunun tamamlanmasıyla özel çiftçi arazilerinin düzenlendiğinde 12 milyon arazi parselinin 2.6 milyona düşeceğini bunun da ortalama 0.4-0.5 ha olan parsel büyüklüklerinin artacağı yönündedir.

Romanya: Romanya'da, problemli bir yapı gösteren aile birlikleri ve özel şirketler tarafından yürütülen tek-koruyucu çiftliklerdir. Özel sektöre ait çiftliklerin tarım alanlarının % 62 si 6-20 parsel arasında yayılmakta, ortalama boyutları 2.3 ha olmuştur. Ama, çiftlik boyutlarının değişiminde bölgesel farklılıklar bulunmaktadır. Büyük özel çiftliklerin, Romanya'nın güney-batı parçasında saptandığı (Banat ilçesi, çiftliklerin % 32’i 5 ha'dan daha büyük) görülür.

ARAZİ DÜZENLEMELERİNİN BATILI ÜLKELERE SAĞLADIĞI VERİM ARTIŞI Özellikle Orta Avrupa ülkelerinde uygulanmış arazi toplulaştırma çalışmalarında, toplulaştırma öncesinde ve sonrasında yapılmış olan araştırmalarda, sadece arazi toplulaştırma sonucu sağlanan verim artışlarının ve özellikle işgücü tasarrufunun düzeyi hakkında çok net veriler bulunmamaktadır. Zaman içinde değişen hava koşullarına, teknolojik gelişmelerin etkisine vb. pek çok faktöre bağlı olan tarımsal verimliliğin belirlenmesi güç bir çabadır ve uzun yıllara yayılmış verilere gerek gösterir.

Almanya: Arazi toplulaştırması ile sağlanan verim artışlarının bölgenin yapısına, tarım türüne ve teknolojinin düzeyine bağlı olduğu göz önünde tutulduğunda, her toplulaştırma bölgesi için ayrı ayrı değerler elde edileceği açıktır. Ayrıca, salt arazi toplulaştırma ile sağlanan verim artışının belirlenmesi için ele alınan bölgenin toplulaştırma öncesinde ve birkaç yıla yayılmış belirli ürünlerdeki verimliliği ile aynı bölgenin toplulaştırma sonrasında yine birkaç yıla yayılmış aynı ürünler için verimliliğinin tespit edilmesine gerek bulunmaktadır. Bu ise kolay bir çalışma değildir. Ancak, yapılmış çeşitli arazi toplulaştırma çalışmalarında elde edilen verim artışları ile bir ortalama elde edilmesi de mümkün bulunmaktadır.

Bu bağlamda, yapılan çeşitli araştırmaların sonuçlarına göre: Kişi başına üretim artışın iki katına, yerleşimin yeniden düzenlenmesi halinde üç katına kadar arttığı, Toplulaştırma sonucunda, % 50’ye varan işgücü ve masraf tasarrufu ile % 50’ye varan verim artışı sağlandığı tespit edilmiştir. Bayern eyaletinde yapılan bir araştırmada, arazi toplulaştırma sonucunda aşağıdaki durum saptanmıştır

İşletme büyüklüklerine göre, 5-10 ha’lık işletmelerde parsel sayısı ¼’e indirilmiştir. 10-20 ha’lık işletmelerde parsel sayısı 3,2 kat azalmıştır. 20-50 ha’lık işletmelerde parsel sayısı 4,9 kat azaltılmış ve toplulaştırma öncesindeki 247 parsel 50 parsele düşürülmüştür. Toplulaştırma öncesinde 1,23 ha olan ortalama tarla büyüklüğü 3,95 ha’a yükselmiş, 680 olan parsel sayısı 208’e indirilmiştir. % 69’luk toplulaştırma oranı sağlanmıştır. Bir işletmenin ortalama yol uzunluğu 56 km’den 14 km’ye inmiş ve yol kalitesinin artması etkisi de eklendiğinde yolda geçen zaman 7 kat azalmıştır.

İsviçre: Toplulaştırma sonucunda, % 6-18 arasında ortalama işgücü ve masraf tasarrufu, % 5-41 arasında ortalama verim artışı sağlandığı tespit edilmiştir. İsviçre’nin bir başka bölgesinde yapılmış arazi toplulaştırma çalışması sonucunda da aşağıdaki verim artışlarına ve tasarruflara ulaşılmıştır: % 29,7 bitkisel verim artışı, % 15,4 hayvansal verim artışı, % 20-30 arasında ortalama işgücü tasarrufu.

Slovenya: Slovenya’da Prigorica-Dolenja Vas bölgesinde toplam 2490 ha’lık alanda yapılan toplulaştırma çalışmasında toplam parsel sayısı 15.340’dan 5470’e düşmüş, ortalama parsel büyüklükleri de 0.20’den 0.46’ ya çıkmıştır. Toplulaştırma uygulamasının öncesi ve sonrasında arazi alanları ile ilgili bazı istatistiklerde arazi parsel sayısının ortalama % 60 oranda azaldığı görülmektedir. Arazilerin parçalanması ve parsel sayısının artmasıyla, parsel sınırlarının toplamı da artmaktadır. Toplulaştırma bölgesinde parsel sınırlarının toplam uzunluğu toplulaştırmadan önce 2218 km, toplulaştırmadan sonra 1182 km’dir. Parsel sınırlarının toplam uzunluğu %50 oranında azalarak yaklaşık olarak 1036 km’ye düşmüştür. Toplulaştırma sonucu tarımsal verim % 20- 35 oranında artmıştır.

KAYNAKLAR http://alierdi.com/ http://www.tarimreformu.gov.tr/ * Aksöz, İ., 1970. “Batı Almanya’da Arazi Toplulaştırması” Atatürk Ünüversitesi. ERZURUM * Vitikainen, A., 2004, An Overview of Land Consolidation in Europe, Nordic Journal of Surveying and Real Estate Research * Yıldız,1974 Demirel, Z. .Arazi Toplulaştõrma., Yıldız Teknik Ünv. Yayını 99001,1999, İstanbul