Y.Doç.Dr. Ela Babalık Sutcliffe ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü İklim Değişikliği ve Ulaşım Sektörü Sürdürülebilir Ulaşım için Kent Planlama ve Ulaşım Politikaları Y.Doç.Dr. Ela Babalık Sutcliffe ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü

Sürdürülebilirlik Kavramlar – Tanımlar Yenilenebilir kaynakların tüketim hızı bu kaynakların yeniden yaratılma hızlarını aşmamalı Yenilenemeyen kaynakların tüketim hızı yenilenebilir alternatiflerinin yaratılma hızını aşmamalı Hava ve çevre kirlilik oranları doğanın taşıma kapasitesini aşmamalı Gelişme (ve ulaşım) insan sağlığına ve ekosisteme zarar vermemeli

Günümüzde ulaştırma sektörü ve çevresel etkiler Ulaştırma sektörü ve iklim değişikliği Avrupa Birliği sınırlarında yapılan 1998 tarihli çalışmada Karbondioksit (CO2) emisyonlarının % 28’inin ulaştırma sektörü kaynaklı olduğu bulundu. Bu oran artmakta Diğer insan etkinliklerinde yaratılan CO2 miktarları azalmakta Ulaşım sektöründe yaratılan CO2 miktarları hızla artmakta Avrupa Birliği 2001 yılı “White Paper” dökümanında 2000 – 2010 yılları arasında ulaşım sektörünün yarattığı CO2 miktarının % 50 oranında artacağı tahmininde bulunmakta.

Günümüzde ulaştırma sektörü ve çevresel etkiler Ulaştırma sektörü ve iklim değişikliği CO2 emisyonlarının sera etkisinde büyük payı var Ulaşım sektöründe yaratılan diğer gazlar da iklim değişikliği, çevre kirliliği ve ekolojik sistemin tahribi açısından tehlike taşımakta: metan azot monoksit ve azot oksitler (NOx – havayolları kaynaklı) kloroflorokarbon (CFC – soğutma sistemleri kaynaklı)

Kaynak tüketimi ve ulaştırma sektörü Günümüzün ulaştırma sektöründe enerji gereksinimi % 99 oranında petrol Petrol ürünlerinin tüketiminden % 60 oranında ulaşım sektörü sorumlu Petrol yenilenemeyen bir kaynak

Arazi ve doğal çevrenin tüketimi ve ulaştırma sektörü Ulaşım altyapısı en temel arazi kullanım türlerinden biri Ulaşım sistemleri ve bağlantıları (özellikle otoban ve diğer karayolları) doğal alanları kullanmakta Ulaşım ile kent çeperlerine erişim arttıkça kentler yayılmakta ve doğal çevreyi ve rezerv arazileri işgal etmekte

İnsan sağlığı ve ulaştırma sektörü Kirlilik etkileri Gürültü etkileri Trafik kazaları Trafik sıkışıklığı Daha fazla emisyon Stres Zaman kaybı

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik Karayolu ve havayolu çevreyi en çok kirleten; Demiryolu ve denizyolu çevresel etkisi en az olan türlerdir Ulaştırma sektöründe ortaya çıkan CO2 emisyonlarının % 84’ü karayolu sektörü kaynaklıdır (AB White Paper 2001) Karayolu ve havayolu en çok petrol tüketen ulaştırma sektörüdür Karayolu ve havayolu en çok arazi işgal eden türlerdir

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik Mesafe (km) 100 km’de tüketilen enerji (petrol) (l / yolcu 100 km) Demiryolu 813 2,5 Karayolu 778 5,9 Havayolu 600 7,8

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik CO2 emisyonu (kg / yolcu) (g / yolcu km) Demiryolu 35,2 43 Karayolu 109,2 140 Havayolu 111,4 186

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik Enerji yoğunluğu (kJ / kişi-km) Araba Benzin Dizel LPG 1790 1420 1440 Tren 980 Tramvay ve metro 1110 Otobüs Bisiklet 40 Yürüme 30

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece sürdürülebilir nitelikte? Yolcu ve yük taşımacılığında en ağırlıklı sektör karayolu Havayolunun payı az ancak taşımada en çok artış gösteren sektörlerden biri

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece sürdürülebilir nitelikte? Yük taşımacılığında ulaşım türlerinin payı

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece sürdürülebilir nitelikte? Yolcu taşımacılığında ulaşım türlerinin payı

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece sürdürülebilir nitelikte? Gelişmiş ülke kentlerinde kentsel ulaşımda özel araba hakim Gelişmekte olan ülke kentlerinde toplu taşım ve yaya kullanımı yüksek ancak sürekli azalmakta; ve en büyük artış gösteren tür özel araba Tüm dünyada toplu taşım kullanımı azalmakta Tüm dünyada yaya ulaşımı azalmakta Bisiklet ile ulaşım yok denilecek kadar az Kentsel ulaşımda çevreye dost türler: toplu taşım (özellikle raylı sistemler), bisiklet, yaya

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece sürdürülebilir nitelikte? Kentler arası ulaşımda (yük ve yolcu taşımada) hakim olan sistemler sürdürülebilir değil Kentsel ulaşımda hakim olan sistemler sürdürülebilir değil

Sürdürülebilir Ulaşım için Karayolları ve arabanın hakimiyeti dikkate alınarak: Temiz yakıt türlerinin kullanılması özendirilmeli Karayolları ve arabanın hakimiyetini değiştirmek için: Çevreyi en az kirleten ulaşım türleri kullanılmalı (Demiryolları, deniz ve su yolları, toplu taşım, yaya ve bisiklet) Arazi kullanım ve kent planlarıyla araba kullanım gereksinimini azaltan; toplu taşım, yaya ve bisiklet kullanımını özendiren kentler tasarlanmalı Ulaşım gereksinimini ve talebini azaltmak için İletişim Teknolojilerindeki gelişmelerden faydalanılmalı

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak yakıt türlerinin kontrolü Temiz yakıt kullanımı için teşvikler Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından öne sürülen “Kurşunlu Benzin Kullanımının Aşamalı Olarak Kaldırılması” bildirgesi uyarınca bu bildirgeyi imzalayan ülkeler 1 Ocak 2005 tarihine kadar karayolu araçlarında kurşunlu benzin kullanımına son vereceklerdir. Türkiye bu belgeyi imzalamamıştır. Çevreye zararlı yakıt kullanımında denetleme ve ceza sistemleri AB 2001 “White Paper” politika dökümanı uyarınca karayolu araçları çevreye olan olumsuz etkilerine göre ücretlendirileceklerdir. Petrole alternatif yakıt kullanan araçlar için ücretlendirme olmayacaktır. “Çevreyi kirleten öder” ilkesine dayalı ücretlendirme politikası tüm Birlik kapsamında uygulanacak olup, aday ülkelerde de buna uyumlu sistemlerin geliştirilmesi gerekmektedir.

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak petrole alternatif yeni teknolojiler Elektrik enerjisi kullanan araçlar Güneş enerjisi kullanan araçlar Rüzgar enerjisi kullanan araçlar

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak çevreye dost türlerin desteklenmesi Yük ve yolcu taşımacılığında demiryolu ve denizyolları Demiryollarının yaygınlaştırılması, modernize edilmesi Deniz ve su yollarının yaygın kullanımı, hizmet düzeylerinin artırımı Sistemler arası entegrasyon Kentsel ulaşımda “yeşil türler”: toplu taşım, yaya ve bisiklet Yeni sistemlerin geliştirilmesi: metro, hafif raylı, tramvay, otobüs yolları Trafikte hafif raylı, tramvay ve otobüs sistemlerine öncelik veren çözümler Yayalaştırma, yaya yolları, yaya öncelikli kent mekanları tasarımı Bisiklet yolları, bisiklet parkları, bisiklet öncelikli trafik çözümleri

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak araba kullanımı kontrolü ve kısıtlamalar Fiziksel müdahaleler ile özel araba kullanımını kısıtlama Kent merkezinde yayalaştırma, trafikte toplu taşım önceliği Toplu taşım hatlarına özel yol tahsis ederek araba yolu kapasitesini azaltma Kaldırımları genişleterek araba yolu kapasitesini azaltma Merkezi alanlarda araba parkı kapasitesini sınırlı tutma Parasal yöntemler ile özel araba kullanımını kısıtlama Petrol fiyat ve vergilerinde artışlar Araba park fiyatlarında artışlar Kentin belli bölgelerine (örn. kent merkezi) araba ile girişin ücretlendirilmesi

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak kent planları Özel araba kullanım gereksinimini en aza indiren tasarımlar Yaygın olmayan, yoğun kent dokuları Karma arazi kullanımı ile ev, işyeri, rekreasyon kullanımlarını birarada yürüme mesafesi içinde sunmak En çok yolcu çeken temel etkinlik merkezlerini yüksek kapasiteli toplu taşım sistemleri (raylı sistemler gibi) ile birbirine bağlamak Toplu taşım, yürüme ve bisiklet türlerini özendiren tasarımlar Araba gerektirmeyecek mesafelerin benimsenmesi (az yaygın form) Temel kullanımlara toplu taşım duraklarında yer verilmesi Toplu taşım boyunca yoğun konut kullanımlarının diğer kullanımlarla (karma arazi) beraber tasarlanması Kullanımlar arası yaya yollarıyla bağlantılar; yaya ve bisiklet alanları...

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak İletişim Teknolojilerinden Faydalanma Araçlı yolculuk yerine bilgisayar kullanımı Evden çalışma Uzaktan eğitim E-bankacılık E-devlet E-alışveriş

Sürdürülebilir Ulaşım kapsamında SGP İklim Değişikliği proje alanları Bilinçlendirme ve Farkındalığı artırmaya yönelik toplumsal projeler Çevreyi kirleten türler konusunda bilinçlendirme Çevreyi kirleten türlerin alternatifsiz olmadığının anlaşılması Trafik sıkışıklığının çözümünün yeni yollar olmadığının anlaşılması Özel araba yerine toplu taşım kullanımının (özellikle yoğun saatlerde, kent merkezi yolculuklarında) kentlilik sorumluluğu olduğunun anlaşılması Kentlilerin araba yolları yerine yaya sistemleri içeren yeşil ve açık alan sistemleri için kamuoyu yaratmasına yönelik çalışmalar (örn: Londra’daki “Squares for All = Kent Meydanları Herkes İçindir” hareketi) Kampanyalar, Toplantılar, İlan ve Afişler, Kent Çalıştayları, Örnek Alan Uygulamaları

Sürdürülebilir Ulaşım kapsamında SGP İklim Değişikliği proje alanları Yaya alanlarını artırma, iyileştirme projeleri Kampanyalar Yerel Yönetimler ile ortak Örnek Alan Uygulamaları Yaya alanları ile temel toplu taşım duraklarını entegre etmeye yönelik tasarım ve uygulama projeleri Bisiklet Yolları uygulamaları Bisiklet yolları ve park yerleri Bisiklet ile yaya alanlarının entegrasyonu Bisiklet ile toplu taşımın entegrasyonu Bisiklet kullanımına yönelik kampanyalar

Sürdürülebilir Ulaşım kapsamında SGP İklim Değişikliği proje alanları Toplu taşım kullanımını destekleyici uygulamalar Otobüs Yolları uygulaması Toplu Taşım – Yaya sistemleri entegrasyonunu artırıcı uygulamalar Trafik Yönetimi ile toplu taşım öncelikli çözümlerin denenmesi Otobüslerin trafikte bekleme sürelerinin en aza indirilmesi; dolayısıyla yolculukların daha kısa sürede yapılabilmesi Örnek hatlarda veya alanlarda çevre etkisi en az olan yeni teknolojilerin denenmesi “Yeşil” Otobüsler

Sürdürülebilir Ulaşım kapsamında SGP İklim Değişikliği proje alanları Trafik Yönetimi Toplu taşım öncelikli sinyalizasyon ve kavşak uygulamaları Bisiklet öncelikli sinyalizasyon ve kavşak uygulamaları Yaya yoğun alanlarda “trafik sakinleştirme/durultma” (traffic calming) yöntemleriyle yaya öncelikli güvenli alanların oluşturulması