GÖRME VE İŞİTME ENGELLİ BİREYLER İÇİN GÜNCEL BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE BU TEKNOLOJİLERE ERİŞİMDE YAŞANAN ZORLUKLAR

SUNU AKIŞI Giriş Çalışmanın Amacı Çalışmanın Yöntemi Görme Engelliler İçin Güncel Bilişim Teknolojilerinden Örnekler İşitme Engelliler İçin Güncel Bilişim Teknolojilerinden Örnekler Görme ve İşitme Engellilerin Bilişim Teknolojilerine Erişimde Karşılaştığı Sorunlar Görme ve İşitme Engellilerin Bilişim Teknolojilerine Erişimde Karşılaştığı Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri

Bilişim Teknolojileri Bağımsız yaşam Akademik ve kültürel gelişim Sosyalleşme Özgüven İstihdam Toplumsal Bütünlük Bilişim Teknolojileri

GÖRME VE İŞİTME ENGELLİ BİREYLERİN BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNDEN FAYDALANMA HAKKI DAYANAKLARI NELERDİR? 7 Temmuz 2005 - 5378 Sayılı Özürlüler Yasası Çevresel mimari erişim hakkı, ulaşım hakkı, engelliler için özel araçlar, eğitim ve kültür hakkı, iletişim hakkı.

2009 - Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme Maliyeti karşılanabilir teknolojilere öncelik vererek bilgi ve iletişim teknolojileri, engellilere yönelik yeni teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini sağlama veya destekleme sorumluluğunu, Engellilere yeni teknolojileri  destekleyici hizmetler ile tesislere ilişkin erişim bilgilerinin sağlanmasını, Engellilerin internet dahil yeni bilgi ve iletişim teknolojilerine ve sistemlerine erişiminin teşvik edilmesini; erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemlerinin tasarım, geliştirme ve dağıtım çalışmalarının ilk aşamadan başlayarak, teşvik ederek, bu teknoloji ve sistemlere engelliler tarafından asgari maliyetle erişilebilmesini taahhüt eder.

2010-2011 - Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Ulaşılabilirlik Stratejisi ve Ulusal Eylem Planı Haber ve bilgi verme amacı başta olmak üzere, eğitmek ve eğlendirmek gibi amaçlar taşıyan kitle iletişim araçlarının erişilebilirlik kurallarına uygun hale getirilmesi gerekliliği, Kamu kurum ve kuruluşlarının internet sayfalarının engelliler için ulaşılabilir hale getirilmesi, bu sitelerin uzmanlar tarafından denetlenmesi yoluyla sağlanacağı, kamuya açık alanlarda engellilere yönelik bilgilendirme hizmetlerinin standartlara uygun hale getirilmesi, Engellilere yönelik elektronik kütüphanelerin oluşturulması ve bu kütüphanelere erişimlerinin sağlanması.

ÇALIŞMANIN AMACI Bu çalışmada, ülkemizdeki görme ve işitme engelli bireylerin kullanabileceği güncel bilişim teknolojileri hakkında bilgi vermek, görme ve işitme engelli bireylerin bu teknolojilere erişimde yaşadığı sorunları ortaya koymak ve çözüm önerileri sunmak amaçlanmaktadır. Bu ana amaç doğrultusunda, görme ve işitme engelli bireylere yönelik farkındalık yaratmak, bu çalışmanın amaçlarından biridir.

ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ Çalışma, alan yazın taraması yapılarak hazırlanmıştır. Basılı ve elektronik kaynakların yanı sıra, yetkili kişi (Sayın Lokman AYVA), kurum ve kuruluşlardan (TÜİK, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Müdürlüğü) da bilgi alınmıştır.

GÖRME ENGELLİLER İÇİN GÜNCEL BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNE ÖRNEKLER Sesli Bilgisayar Klavyesi Çok Kipli Bilgi Terminali (Kiosk)

Taşınabilir Braille Pocket PC Bütünleşik Klavyeli Kabartma Ekranlar

Braille Not Alma Cihazları Braille Bilgisayar Ekranları

Braille Yazıcılar Duxbury Braille Yazılımı

Ekran Okuma Programları

Ekran Büyütme Programları Telefon Ekranı Okuma Programı

Akıllı Telefon Ses Analizi İle E-Posta İleten Program

Gören Göz

Turkcell Sesli Fatura Bilgilendirme Ve Düzyazı E-Fatura Servisi

Dijital Asistan TeleBilgi Projesi Samsung SVoice TÜBİTAK +

Yapı Kredi Bankası ve VakıfBank’tan Engelsiz Yaşam ATM’leri

Vodafone Sesli Abonelik Sözleşmesi

İŞİTME ENGELLİLER İÇİN GÜNCEL BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNE ÖRNEKLER Ses ve Konuşma Çeviriciler Ses Yükselticiler ve Frekans Ayarlayıcılar

AVEA’dan İşitme Engelliler İçin Ringa Servisi

Engelsiz Mesaj Platformu

Google+ Hangouts Turkcell VCC

Vodafone Arayana Dinlet Hizmeti

Animal From A to Z Computer Fingers Who Do What Where Cue That Word Eğitsel Yazılımlara Örnekler Animal From A to Z Computer Fingers Who Do What Where Cue That Word An ASL Word Book

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNE ERİŞİMDE YAŞANAN SORUNLAR

Yüksek maliyet. Bilişim teknolojisi ürünlerin gittikçe küçülmesi ve karmaşıklaşması. Ergonomik olmayan ürünler. Internet sitelerinin görme ve işitme engelliler dikkate alınmadan tasarlanması (Görsel ekranların okunamaması, görsel durum işaretlerinin algılanamaması, görsel web içeriklerini görememe vb). TV programlarını izleyememe.

Telefondaki sesi duyamama. Telefon sinyallerini duyamama. Sese dayalı sistemler ve hizmetlerle konuşamama. Yüksek öğretim kurumlarının engelli öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayacak yeterli sayı ve nitelikte bilişim teknolojisine sahip olmayışı. Bireylerin kendilerini engelli statüsünde görmemeleri. Nüfus sayımı ya da hane halkı araştırması yapan görevlilerin standart bir “engelli” tanımına sahip olmayışı. Ayrımcılık.

Bireylerin teknolojiye olan ilgisizliği. Farkında olmama. Hızlı değişimler ve tasarımlar nedeniyle erişim sorunu. Teknik sorunların çözümünde destek alamama. Engelli bireylere yönelik bilişim ürünleri tasarımına yatırımın azlığı. Temel bilişim teknolojileri okuryazarlığı eğitimi verilmemesi.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNE ERİŞİMDE YAŞANAN SORUNLARA YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Muhtarlıklar aracılığıyla engelli bireylerin bilişim teknolojileri ve diğer konularda ihtiyaç takibi yapılmalıdır. Fazlasıyla görsel içerik bulunan resmi kurum ve kuruluşlar başta olmak üzere, tüm internet sitelerinin özellikle görme engelliler için tasarımlarının yenilenmesi şarttır. Bu konudaki denetim ve yaptırımlar artırılmalıdır. Her seviyedeki okul, sınıf ve kütüphanede düzenlemelere gidilmelidir. Bu alanlarda özellikle bilgisayar, yazıcı, tarayıcı, seslendirme yazılımları gibi donanım ve yazılım gereksinimleri sağlanmalıdır.

Eğitim Fakültelerinin Görme Engelliler Öğretmenliği ve İşitme Engeliler Öğretmenliği bölümleri ve kontenjanları arttırılmalıdır. Gezici kurslarla, görme ve işitme engelli bireylere temel bilişim teknolojileri okur yazarlık eğitimi verilmelidir. Seslendirilmiş kitap ve dokümanların okunmasını sağlayan gezici kütüphaneler oluşturulmalıdır. Bilişim teknolojileri konusunda istek ve ihtiyaçların belirlenmesi için, görme ve işitme engelli bireylere belli peryotlarla anket, mülakat vb. uygulanmalıdır. Sivil toplum kuruluşları, resmi kurumlar, sanayi kuruluşları ve üniversitelerin ortaklığında, görme ve işitme engellilerin bilişim teknolojileri bağlamında ihtiyaçlarını karşılayacak donanım ve yazılım projeleri desteklenmeli ve sayıca artırılmalıdır.

Nüfus sayımları ve hanehalkı araştırmalarında görev alan bireylere standart bir “engellilik” tanımı benimsetilerek, daha sağlıklı verilerin toplanması sağlanmalıdır. Görme ve işitme engelliler dahil olmak üzere tüm engelliler adına gerçekleştirilen yasal düzenleme ve değişiklikler, toplumun her kesimine aktarılacak şekilde basın yayın organlarında yeterince yer almalıdır. Görme ve işitme engellilerin kullandığı bilişim teknolojileri hizmetlerinin ücretsiz ya da sembolik bir ücretle verilmesine çalışılmalıdır. Seslendirilmiş ders notu, kitap, dergi vb. okuyacak gönüllü bireylerin sayıca artması için, görsel reklamlara (sosyal medya iletileri, tv reklamı, kamu spotu, bilboard ilanı, internet reklamları vb.) ağırlık verilmelidir.

Görme ve işitme engelli bireylere yönelik geliştirilecek yazılımlar Türkçe hazırlanmalıdır. Genel eğitimde olduğu kadar özel eğitimde de bilişim teknolojilerinin kullanılması yaygınlaştırılmalıdır. Bu amaçla, eğitimcilere bilişim teknolojileri okur yazarlığı konusunda destek hizmetleri verilmelidir. Okullarda görevli eğitimcilere ve öğretim elemanlarına, kurumlarında öğrenci olan görme ve işitme engelli bireylere karşı tutum ve davranışları konusunda eğitim verilmelidir. Uzaktan eğitim sistemlerinin, özellikle öğrenme yönetim sistemlerinin görme ve işitme engelliler için de kullanılabilir olmasına yönelik çalışmalar yürütülmelidir.

Görme ve işitme engelli bireylerin sosyal medyayı etkin kullanabilmesi için eğitim verilmelidir. Görme ve işitme engelliler dahil olmak üzere tüm engellilerin sahip olduğu ve herkesçe uyulması gereken hak ve özgürlükler, insan hak ve özgürlükleri, küçük yaşlardan başlamak üzere zorunlu ders olarak okutulmalıdır. Eğitim Fakültelerinde zorunlu ders olarak okutulan Topluma Hizmet Uygulamaları dersi kapsamında öğrenciler, görme ve işitme engelli bireylerin ihtiyaç duydukları bilişim teknolojisi ürünlerin kullanımına yönelik kurs verilmesi ya da bilgilendirilmesi için ilgili kurum/kuruluşlara yönlendirilmelidir. Görme ve işitme engelliler için gerçekleştirilen projelere daha fazla finans desteği sağlanmalıdır.

Görme ve işitme engelliler dahil olmak üzere tüm engellilerin toplumca benimsenmesi ve kucaklanması adına, tv’de yayınlanmak üzere kamu spotları oluşturulmalıdır. Görme ve işitme engelli bireylere destek amaçlı kurulan resmi kurum/kuruluş, vakıf, dernek, kulüp vb. oluşumların, birbiri ile işbirliği içinde faaliyet göstermesi ve düzenli olarak denetlenmesi sağlanmalıdır. Görme ve işitme engelliler, bilişim teknolojileri okur yazarlığı ile istihdam olanaklarının paralelliği konusunda bilgilendirilmelidir.

Görme ve işitme engelli bireylerin bir kısmının kırsalda yaşadığı dikkate alınarak, bu bireylerin bilişim teknolojileri hakkında eğitilmesi için özel stratejiler geliştirilmelidir. Görme ve işitme engelli bireylerin hak ve özgürlükleri, eğitimleri vb. alanlarda hizmet veren kurumlar, sosyal medyada hesap açarak daha fazla yer almalıdır. 2005 yılında çıkarılan ve uygulanması 2015 yılına ertelenen Özürlüler Yasası, daha fazla zaman kaybedilmeden hayata geçirilmelidir.

Sabırla Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim. Yrd.Doç.Dr. Nilgün TOSUN nilgunt@hotmail.com