İŞLETMELERİN KURULUŞU Yrd. Doç. Dr. Şaban ESEN

İşletme Kurma Fikri Kişi veya kuruluşları (Tüzel kişileri) işletme kurmaya iten nedenler. Daha fazla kar elde etme arzusu, Topluma faydalı işler yapma, sosyal saygınlık kazanma, Bağımsız bir iş kurma ve yönetme, Var olan bilgi birikimini ve yeteneğini değerlendirme, Değişik nedenlerle elde ettiği kaynakları değerlendirme, Sektörde öncülük etme, Belli bir akımı veya düşünceyi destekleme, Başka bir iş yapma imkanının olmaması,

İLK KURULUŞ ÇALIŞMALARI İlk Kuruluş çalışmalarını Önemi Büyük veya küçük ölçekli olsun, bir işletme kurmak önemli bir karardır. Bu nedenle belli bir süre kuluçka aşamasında tutulması gerekmektedir. Küçük ölçekli işletme kuruluşlarında, Örneğin ;bir Bakkal veya Cafe gibi, çok detaylı ve uzun süren çalışmalar yapmak gerekmez, Ancak, büyük yatırımlarda, örneğin bir beyaz eşya fabrikası gibi, araştırmalar aylarca veya yıllarca sürebilir.

Kuruluş Çalışmalarının Genel Yararları Girişimcinin kazanç beklentisinin geçerliliğinin netleştirilmesi Üretilecek mal veya hizmetlerin tüketicilerin ihtiyaçlarına uzun süre cevap vermeyeceğinin belirlenmesi Kaynakların en verimli şeklide kullanılmasına imkan tanıması

Kuruluş Çalışmaları ve Yatırım Planlaması Yatırım: İşletmenin mal veya hizmet üretebilmesi için, bir araya getirmesi gerekem malzeme, insan kaynakları, bina vb. gibi üretim faktörleri için yaptığı harcama. Diğer taraftan, ülke bazında yapılan ve işletmeler için önemli kolaylıklar sağlayan her türlü devlet harcamaları; ulaşım alt yapısı, eğitim için harcamalar, vb. gibi unsurlar

Yatırım Projesi Bir işletmenin kuruluşu ile ilgili tüm yapılması gerekenleri araştırma, analiz ve düzenlemelerin planlanması çalışmalarıdır. Ön Proje ve Kesin Proje olmak üzere ikiye ayrılır.

Ön Proje: Kesin proje aşamasına geçmeden, yatırımcıya yapacağı yatırım hakkında ön bilgi sunan bir çalışmadır. Bu aşamada; Ekonomik araştırmalar Teknik araştırmalar Mali araştırmalar ve Yasal araştırmalar yapılır. (Ön Projenin Sağlayacağı Yararlar:77)

Kesin Proje Beklenen karlılığı sağlayacağı düşünülen bir girişimin kesin olarak kuruluşuna yönelik çalışmaları başlatan ve yürütülmesini düzenleyen bir plandır.

YATIRIM PROJESİNİN AŞAMALARI YATIRIM YAPMA FİKRİ EKONOMİK ARAŞTIRMA TEKNİK ARAŞTIRMA MALİ ARAŞTIRMA YASAL ARAŞTIRMA

DEĞERLENDRİME VE YATIRIMI KARARI ÖN PROJE Bu aşamada,yatırım yapacak kişiye beklentilerine ulaşabilme konusunda bilgi verilir. DEĞERLENDRİME VE YATIRIMI KARARI Yatırım yapma veya yatırımdan vazgeçme aşamasıdır. KESİN YATIRIM PROJESİNİN HAZIRLANMASI İşletmenin yasal yapısı, üretim konusu, kapasitesi, gibi konular PROJENİN UYGULANMASI Gerekli yasal izinlerin alınarak, projenin hayat geçirilmesi, yatırımın fiziksel olarak hayata geçirilmesidir. DENEME ÜRETİMİ Üretim sisteminin kontrolü amacıyla ,makine ve ya işletmenin faaliyetine başlamasıdır. AÇILIŞ VE PROJENİN SONA ERMESİ

Kuruluş Çalışmalarını Değerlendirme Ölçütleri Verimlilik: Üretilen mal veya hizmet miktarı ile bunların üretilmesi için gerekli insan ve diğer kaynak girdileri arasındaki ilişki. İşletmenin sahip olduğu bütün kaynakları en etkin şekilde kullanarak en iyi sonucu elde etmek. Verimlilik iki şekilde arttırılabilir: Aynı çıktıyı daha az girdi kullanarak elde etmek Aynı miktar girdiyi daha etkin kullanarak

Verimlilik Hesaplamasında Çeşitli Kriterler

Örnek: 1 kg yünden kaç kg iplik elde edebilirsiniz? Fiziki verimlilik: 600 gr/1.000 gr= 0,60 Eğer, ileri teknoloji ile üretim yaparsak, bu oranı ; 0,80’e çıkarabilirsek, bu verimlilikte artışı ifade eder. Ancak hiçbir zaman fiziki girdi ile fiziki çıktıya eşit olmaz. Ancak bütün çabalar girdiye yaklaşma içindir. (Bu oran % veya 0,80 gibi belirlenebilir)

Kuruluş yeri çalışmalarında verimlilik ölçütlerinden yararlanmak için, objektif kriterlere gerek vardır. Örneğin sermayenin verimliliği, farklı bölgeler açısından değerlendirilebilir. Ve en verimli yer kuruluş yeri olarak seçilir.

Verimliliği Ölçmenin Nedenleri Üretimi yakından izlemek Üretim hedeflerinden ortaya çıkacak sapmalara anında müdahale etmek Hammadde ve malzeme israfını önlemek Zamandan tasarruf etmek Makine ve teçhizatın randımanını artırmak Maliyetleri düşürmek

Verimliliği Arttırma Yöntemleri Yeterlilik yeteneğini yükseltmek, Standardizasyona gitmek, Yüksek teknoloji, Kalifiye işgücü, Otomatik makineler kullanmak suretiyle seri üretim yapmak gerekir.

İktisadilik veya Ekonomik Verimlilik Belirli bir dönemde elde edilen ürünlerin satış gelirlerinin, onların elde edilmesi için katlanılan maliyet giderlerine oranlanmasıdır. İktisadilik= Satış Gelirleri/Satış Giderleri İktisadilik > 1 ise, kazançlı ve ekonomik verimlilik yüksek, İktisadilik = 1 ise, Başa baş noktası İktisadilik< 1 ise, zarar, ekonomik verimlilik düşük olarak değerlendirilir.

Kâr ve Kârlılık Örnek: 20.000 TL/100.000 TL x 100= %20 Belirli bir sürede elde edilen kârın, o süre içerisinde kullanılan sermayeye oranı kârlılık düzeyini gösterir.

Kârlılık Ölçütü Ne İşe Yarar? İşletmenin faaliyetinin başarısını devamlı olarak ölçmeye imkan sağlar, Sermayenin gelecekteki kullanımından beklenen gelir düzerinden tahminler yapmaya imkan sağlar, Farklı sanayi kollarındaki işletmelerin durumlarını karşılaştırmaya yardımcı olur.

DİĞER DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Etkenlik; Çıktıların üretilmesinde kullanılan girdilerin (malzeme, işçilik, ham madde gibi) ne denli verimli kullanıldığını ifade eder. Diğer bir ifade ile; daha önceden belirlenen standart değerlere bağlı olarak, kaynakların ne denli etken kullanıldığı sorusunu yanıtlamaya çalışır. Etkenlik= Standart değer/ Fiili Değer

Örneğin; belirli bir işin yerine getirilmesi için kullanılması gereken standart malzeme 50 birim, buna karşılık kullanılan malzeme 80 birim ise; Etkenlik= 50/80=0.625= %62.5 ETKENLİK ORANININ 1’İN ALTINDA KALMASI İŞLETMENİN VEYA ÜRETİMİN ETKEN OLMADIĞINI GÖSTERİR.

Etkililik; (İş standardı) Gerçekleşen çıktının , planlanan çıktıyla karşılaştırılmasına dayalı bir değerlendirme ölçütüdür. Veya; gösterilen çabaların amaca ulaştırıcı nitelikte olması, şeklinde de tanımlanabilir. Etkililik= Fiili Değer/ Standart Değer

ETKLİLİK DÜZEYİ ETKENLİK DÜZEYİ YÜKSEK KÖTÜ İYİ İşletme etkili, ama etken değil. İşletme kaynakları boşa harcanmaktadır. İşletme hem etkili hem de etken. Hedeflere ulaşmakta ve kaynaklar iyi değerlendirilmektedir. DÜŞÜK İşletme ne etkili ne de etken. Hedefe ulaşamamakta ve kaynaklar iyi kullanılamamaktadır. İşletme etkili değil ama etken. Hedeflere ulaşılamamakta, ancak kaynaklar iyi kullanılmaktadır.

Devamı haftaya 

Kuruluş Yeri Kavramı ve Önemi Kuruluş yeri işletmenin faaliyetini sürdürdüğü yerdir. En uygun kuruluş yeri, işletmenin üretim ve/veya pazarlama maliyetlerinin en az olduğu yerdir. Kuruluş yerinin yanlış seçilmesi, işletme faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyecek belki de işletmenin kapanması anlamına gelecektir. (Kamu yatırımları-Ulus Örneği) Kuruluş yerinin seçiminde iki yaklaşım vardır. Kamu açısından yaklaşım: tesislerin ülke geneline yayılmasını arzu ederler, Özel Müteşebbis yaklaşımı: Tesisin en kısa sürede kendisini amorti edeceği yeri seçerler.

En Uygun (Optimal) Kuruluş Yeri Verimlilik: İşletmenin Üretim miktarı bakımından verimliliğini ifade eder. Eldeki mevcut üretim faktörlerini kullanarak daha fazla mal veya hizmet üretmesidir. Verimlilik : Girdi/Çıktı İktisadilik: Bir birim mal veya hizmetin üretilebilmesi için gerekli maliyet düzeyi ile ilgili bir kavramdır ve bunun en ucuz maliyetle gerçekleştirilmesini esas alır. İktisadilik = Satış Tutarı/ Üretimin Maliyet Giderleri Tutarı Karlılık: İşletmeye yatırılan sermayenin verimliliğinin ölçüsüdür. Belli bir dönemde işletmenin öz varlığındaki net artışların (kar) sermayeye oranlanmasıyla bulunur. Karlılık= Net Kar/ Sermaye tutarı

Kuruluş Yeri Faktörlerinin Sınıflandırılması Kuruluş yeri seçiminin etkileyen faktörler başlıca 4 ana grupta toplanabilir. •İktisadi faktörler •Doğal faktörler •Sosyal faktörler •Psikolojik, fizyolojik ve politik faktörler

Kuruluş yeri faktörleri Pazar, İşgücü, Hammadde, Taşıma, Enerji ve su, Devletin teşvik ve sınırlamaları, Sermaye Faizi, Arsa bedeli ve kuruluş giderleri, Askeri tehlike, İklim, Diğer faktörler.

En uygun kuruluş yeri seçiminde kullanılan yöntemler Kuruluş yeri seçiminde kullanılabilecek yöntemlerin başlıcalarını şu şekilde sıralamak mümkündür. Karşılaştırmalı yöntemler Faktör karşılaştırma veya puanlama yöntemi Maliyet karşılaştırma modeli Karlılık karşılaştırma modeli Ulaştırma modeli Doğrusal programlama modeli Karma tam sayılı programlama modeli Son üç yöntem, yöneylem araştırması içinde yer alam matematiksel programlama yöntemlerini içeren özel teknikler gerektirir.

Karşılaştırmalı yöntemler Faktör karşılaştırma veya puanlama yöntemi 2 farklı uygulaması vardır.

Birinci Uygulama:

A 9x4=36 7x3=21 8x4=32 8x3=24 4x5=20 3*4=12 175 B 9x5=45 7x2=14 8x3=24 KRİTER YERLEŞİM İŞÇİLİK ÇEVRE ULAŞIM PAZAR KAYNAK LAR ENERJİ TESİSLER TOPLAM A 9x4=36 7x3=21 8x4=32 10x3=30 8x3=24 4x5=20 3*4=12 175 B 9x5=45 7x2=14 8x3=24 10x5=50 8x2=16 4x2=8 3*5=15 172 C 7x1=7 10x4=40 8x4=32 4x4=16 3*3=9 165 D 9x4=36 7x4=28 4x5=20 181*

İşletmelerin Kuruluş analizi ve planlama çalışmaları Küçük bir işletme için, örneğin bir bakkaliye gibi, çok detaylı bir araştırmaya gerek olmayabilir, kişisel tecrübe, müşteri portföyü, iş yapıp yapmayacağı gibi hususlar detaylı bir araştırmadan sonra karar verilir. Ancak kurulacak işletme bir fabrika veya büyük bir mağaza gibi çok büyük sermayelerin bağlanmasını gerektiriyorsa, kuruluş analizi için detaylı çalışmalar gerekmektedir. Bunun için yapılabilirlik analizlerine gerek vardır.

Yapılabilirlik analizi; Kesin bir yatırım kararı almadan önce girişimcinin, yapmayı düşündüğü üretim ve kapital yatırımları ile ilgili olarak ekonomik, teknolojik, finansal sorunlar ve kuruluş yeri sorunları bakımından ayrıntılı ve kesin araştırmalara girmeksizin yeterli bilgileri sistemli ve analizlere elverişli şekilde olarak elde etmesine “yapılabilirlik analizi” bunları bir metin içinde toplamaya ise “yapılabilirlik projesi” denmektedir.

Yapılabilirlik projesinin amaçları; Yatırım kararına esas oluşturacak pazara ilişkin yeterli ve öz bilgileri sağlamak, İşletmelerin nerede ve hangi büyüklükte kurulacağı seçenekleri arasında tercih yapmak, Yatırımın finansal boyutu hakkında bir fikir elde etmek, DPT gibi destek sağlayan kurumlar için proje hazırlamak,

Yatırım projesi hazırlanmasının aşamaları Yatırım aşamaları iki açıdan önemlidir. Ülke ekonomisi bakımından: En kısa sürede bitirilmelidir, talebin hızlı karşılanması ve yatırım için ayrılan kaynağın geri kazanılması için, Girişimci açısında; En kısa sürede üretime geçmek ister, piyasaya ilk giren olmak ister, böylece rakiplerin piyasaya girişi önlenebilir.

Yatırım projesinin aşamaları 1. Aşama; yatırım fikrinin ortaya çıkması ve olgunlaşması, 2. Aşama;Ekonomik, teknik, finansal ve yasal araştırmaların yapılması, 3. Aşama; Ön proje (yapılabilirlik projesi) 4. Aşama; Değerlendirme ve yatırıma devam veya devam etmeme kararı, 5. Aşama; Kesin proje hazırlıkları (hukuki şekil, tesisin projesi, yerleşim yerleri, maliyetler vb.) 6. aşama; projenin gerçekleştirilmesi aşaması, 7. Aşama; işletmenin tamamlanası ve deneme üretimine geçiş

1- Ekonomik araştırma Üretilecek ürünler için Pazar araştırması, Talep tahminleri, Satılabilir ürün miktarının belirlenmesinden sonra, Üretim kapasitesinin belirlenmesi, Kuruluş yeri sorununun araştırılması

Talep Tahmini (Pazar Araştırması) Kesin proje aşamasına geçilmediği için genel bir makro talep araştırması yapılır. Bu süreç de aşağıdaki unsurları kapsar; Bilgi ve verilerin toplanması, Soruşturmalar, Talep tahminleri, Analizler ve Değerlendirmeler.

Bilgi ve verilerin toplanması Ürüne ilişkin istatistik verilerin araştırılması, Ürüne ilişkin geçmiş ve bugünkü talebin durumu, Ürüne ilişkin geçmiş ve bugünkü satış fiyatı gelişmeleri, Belli başlı büyük tüketici grupları, Belli başlı büyük arz sahiplerinin durumu ve varsa sahip oldukları rekabet etme güçleri, Dağıtım kanllarının durumu, Ürüne ilişkin hükümet politikaları (Sigara gibi), Hammadde , işgücü ve sermaye tedarik edebilme durumu.

Soruşturmalar Bu aşamada, bulguların kontrolü sağlanmaya çalışılır. Uygulamadan ve gerçek yaşamdan örneklerle veriler test edilir.

Talep tahminleri Değişik talep tahmin yöntemleri kullanılarak, ürünle ilgili gelecek yıllarda oluşabilecek talep tahmin edilmeye çalışılır. Üretim kapasitesini belirlemek açısından talep tahminleri önemli bir rol oynar. Hatalı tahminler yatırımın verimliliği üzerinde olumsuz etkiler oluşturur.

Analizler ve değerlendirmeler Pazarın boyutları ve bunun içinden üretilecek ürünün alacağı Pazar payı belirlenir. Üretim kapasitesi belirlenir. Hammadde ve ürün fiyatlarındaki gelişmeler incelenir. Yatırımın ülke ekonomisi üzerindeki etkileri incelenmeye çalışılır.

2- Teknik araştırmalar İşletmenin kuruluş kararı aşamasında nasıl bir üretim teknolojisi kullanacağı, iş akış şeması, tesisin yerleşim şeması ve fabrika organizasyonu, işletme binalarının inşaatı, yönetim ve sosyal tesisler, alt yapı tesisleri, atıklar, gibi konular ele alınır. Teknik araştırmalar ekonomik araştırmaların bulguları sonucunda 2 şekilde incelenir. Üretim süreci ve teknoloji seçim süreci, Teknik maliyet çalışmaları

Üretim süreci ve teknoloji seçim süreci Üretim teknolojisinin seçimi, Makinaların kapasitesi ve diğer özelliklerinin seçim, Sınai yapı şekillerinin ve arsa yerlerinin belirlenmesi, Makinaların işletme içinde yerleşim şekilleri, iş akım programlarının yapılması, Sabit giderlerin bakım ve onarım için teknolojik seçeneklerin araştırılması,

Teknik maliyet çalışmaları Üretim maliyetlerinin üretim süreçleri göz önünde bulundurularak belirlenmesi, Sabit ve montaj maliyetlerinin toplam tutarlarının belirlenmesi, İşgören maliyetlerinin belirlenmesi, Su, enerji ve diğer alt yapı unsurlarının maliyetlerinin belirlenmesi, Bakım ve onarım maliyetleri çalışmalarının yapılması

3- Finansal araştırmalar Yapılabilirlik projelerinde finansal araştırmalar dört grup altında toplanabilir, Kurulacak işletmenin yatırım tutarının hesaplanması, İşletme gelir ve giderlerinin hesaplanması, Finansman araştırması, İşletme karlılığının belirlenmesi ve bununla ilgili analizler.

Döviz etkisi yöntemi Birden fazla proje arasında ülkeye en fazla döviz girişi sağlayan yatırım desteklenir.

İşletme çevre ilişkisi ve yeşil işletmecilik Çevre faktörleri iyi analiz edilmelidir, fırsat ve tehditlere karşı daima hazırlıklı olunmalıdır, Teknolojik gelişmelere karşı duyarlı olunmalı, Çeşitli kural ve yöntemlere uymak zorundadırlar, İşletme çevresinde olan bitenden haberdar olmalıdır.

Yeşil İşletmecilik; ekolojik dengeye az zarar verecek veya bu zararı tamamen ortadan kaldıracak seçenekler üzerine odaklanma, detarikçi firmaları bu zihniyetle seçmek, yeşil ürün ve hizmeti bir pazarlama stratejisi olarak ileriye götürmek ve yeşil yaşam kalitesinin yaratıcısı olmak anlamına gelir.

İşletmeleri yeşil işletmecilik anlayışına yönelten etkenler Kamuoyunun artan baskısı, Yeni yasa ve yönetmelikler, Yöneticilere yüklenen yasal sorumluluklardaki artış, Ekolojik dengenin korunmasıyla ilgili politikaların etkili olması, Ekolojik dengeyi sağlama yönünde ürünler üreten yeni bir sektörün ortaya çıkması, Yeşil işletmecilik anlayışının saygınlık kazanması.

Devamı haftaya…! 