İŞLETMELERİN HUKUKİ STATÜLERİ

işletmelerin bağlı olacağı hususlar çeşitli kanunlarla düzenlenmiştir işletmelerin bağlı olacağı hususlar çeşitli kanunlarla düzenlenmiştir. Ülkemizde ise bunlar, başta Ticaret Kanunu olmak üzere Borçlar Kanunu, Kooperatifler Kanunu ve Vergi Kanunları’dır. TTK’na göre, “Ticarethane veya fabrika yada ticari şekilde işletilen diğer müesseseler, ticari işletme sayılır” (madde 11) ve bir işletmeyi kısmen dahi olsa işleten kimseye tacir denir. (md.14) Ticaret şirketlerinin yanı sıra amacına ulaşmak için ticari bir işletme işleten dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümleri çerçevesinde yönetilmek ve ticari şekilde işletilmek üzere Devlet Vilayet, belediye gibi kamu tüzel kişileri tarafından kurulan teşekkül ve müesseseler de tacir sayılır.

KAMU PAYININ AĞIRLIKLI OLARAK BULUNDUĞU ÜLKEMİZDE İŞLETMELERİN HUKUKİ AYRIMLARI; 1- ÖZEL İŞLETMELER 2- KAMU İŞLETMELERİ (katma büt. İşl, Döner Serm. İşl, Yerel Yönetim İşl, KİT’ler) ve 3- YABANCI SERMAYELİ ( Yabancı Sermayeyi teşvik kanununa göre- 6224 s.k- kurulanlar,Petrol kanununa göre- 6326 s.k- kurulanlar, iki ve çok taraflı uluslar arası anlaşmalara göre kurulanlar) işletmeler şeklindedir. Bunları sırasıyla ana hatlarıyla ele alacak olursak; Özel İşletmeler kendi içinde; Tek Kişi İşletmeleri Şirketler (Ortaklıklar) Adi Şirketler Ticaret Şirketleri Şahıs Şirketleri (Kollektif şirk, komandit şirk.) Sermaye Şirketleri (Anonim, Limited ve Serm. Pay. Böl. Komandit Şirk.) Kooperatifler Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmeleri olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

TEK KİŞİ İŞLETMELERİ En eski, en basit ve en çok görülen bu işletme biçiminde, işletmenin sahibi aynı zamanda yöneticisi ve tek yetkili, sorumlu kişidir. Bu kişi, işletme ile ilgili kararları alır, uygular ve denetler; İşletmenin tüm karları zararları ve riskler kendisine aittir. İşletmenin tüzel kişiliği yoktur. İşletme ile sahibi hukuki açıdan ayrı tutulmaz. Tek kişi işletmeleri genlikle az sermayeyi gerektiren küçük işletmeler için en uygun şekildir.

ŞİRKETLER (ORTAKLIKLAR) Bir işletmenin şirket olabilmesi için şu özellikleri taşıması gerekir; Şirketi kuranların sayısı (gerçek yada tüzel kişi) birden fazla olmalıdır. Bu kişiler arasında ortak bir amaç bulunmalıdır Ortak amaca ulaşmak için ortaklar arasında bir anlaşma bulunmalıdır. Belirlenen hedefe ulaşmak için para, mal emek sermaye olarak konulmalıdır. Bu özelliklere sahip şirketler Borçlar Kanunu’nda adi şirket olarak tanımlanmaktadır.

ADİ ŞİRKETLER (ORTAKLIKLAR) Borçlar Kanunu’na tabi olan adi şirketlerin tüzel kişilikleri bulunmamaktadır. Bu nedenle kendilerine ait mal varlıkları olamayacağı gibi hukuki eylem ve işlemlerde de bulunamazlar. Her türlü işlemleri ortakları tarafından yerine getirilir. Adi şirket sözleşmesi herhangi bir şekle bağlı değildir. Hatta yazılı olması dahi gerekmez. Tanımı  İki veya daha fazla kimsenin müşterek bir amaca ulaşmak için emeklerini ve mallarını birleştirmeyi kabul ettikleri bir sözleşmedir (BK. 520 md.)

Adi ortaklıkta, ortaklardan her biri ticaret unvanını sicile tecil ettirerek kullanabilir. Şirket kazançları ve zararları ortaklar arasında belirlenen oranlarda yada eşit olarak dağıtılır. Her ortağın sorumluluğu sınırsız olup, tüm şirket borçlarından kişisel varlığı ile sorumludur. Her ortağın yönetim yetkisi vardır ancak, yönetim bir veya birkaç ortağa bırakılabilir.

TİCARET ŞİRKETLERİ Ticaret şirketleri, Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir. Adi Şirketlerden farklı olarak şirket sözleşmesi yazılı olmak ve Ticaret kanunu’nun bulunmasını istediği unsurları taşımak zorundadır. Bu şirketlerin adi şirketten farklı olan bir hususu da şirketin ayrı bir tüzel kişiliğinin olmasıdır. Diğer bir ifadeyle ortaklar, mallarından belirli bir kısmını ayırarak bir araya getirmişler ve bu yoldan ortaya çıkan şirket varlıklarına bağımsız bir kişilik kazandırmışlardır. Ticaret şirketleri, ortakların hakları sorumlulukları gibi hususlar bakımından Şahıs ve sermaye şirketleri olarak iki ana guruba ayrılmaktadır; Şahıs şirketlerinde, kuruluşlarında ve faaliyetler süresince ortakların kendi varlıklarının, yeteneklerinin ve kredilerinin büyük önemi vardır. Bunlar Kolektif ve Komandit şirketlerdir. Sermaye şirketleri ise birer sermaye teşkilatlanması şeklindedir. Ortakların kişiliği değil, koydukları sermaye payı önemli olup, bu payları temsil eden belgeler, şirket yapısında ve dış ilişkilerinde değişikliğe sebep olmadan elden ele geçebilir. Sermaye şirketleri; anonim şirketler, limited şirketler ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerdir.

KOLEKTİF ŞİRKET Ticari hayatta en yaygın olan şirket türüdür. Ortakların kişisel emek ve gayretlerinin önem kazandığı ticari işletmelerde bu ortaklık şekli tercih edilir. Kollektif şirket, özellikle küçük ve orta çapta perakende, yarı toptancı ticaret işletmeleri ile, orta çapta işletmeler için uygundur. Asgari bir sermaye koyma zorunluluğu da yoktur. Kollektif şirket ortakları birbirine güveni olan kimseler arasında kurulur. Ortakların birbirine karşı olan güveni üçüncü kişilerin de güvenini sağlar.

KOLLEKTİF ŞİRKETİN HUKUKİ TANIMI İki ve daha çok gerçek kişi tarafından, bir ticari işletmeyi müşterek ticaret unvanı altında işletmek amacı ile bir akitle kurulan ve şirket alacaklarına karşı ortakların tümünün sorumluluğu sınırsız ve zincirleme olan; hak ve ehliyeti işletme konusu ile sınırlı, tüzel kişiliğe sahip bir ticaret şirketidir. (T.T.K.md.153)

KOLLEKTİF ŞİRKETİN UNSURLARI Kollektif şirket bir ticari işletmeyi işletmek amacı ile kurulur. İşletilen veya yapılan iş ticari değilse bu ortaklık kollektif şirket olarak ifade edilemez. Böyle bir ortaklık ancak adi şirket olabilir. Kollektif şirket bir ticari unvana da sahip olmalıdır. Kollektif şirket asgari iki gerçek kişi tarafından kurulur. Tüzel kişiler kollektif şirketin ortağı olamazlar. Asgari veya azami bir sermaye şartı da yoktur. Ortaklar yapacakları ticari işin niteliği ve kapsamına göre bir sermaye saptarlar. Şirket ortakları, şirket borçlarından dolayı müteselsil ve sınırsız sorumludurlar. Şirket ana sözleşmesinde bu kuralın aksi kararlaştırılamaz. Kollektif şirket ortakların kişiliğinden ayrı bir kişiliğe sahiptir. Bu kişilik şirket ana sözleşmesinin ticaret siciline tescil ile kazanılır.

KOMANDİT ŞİRKETLER Tanımı : Ticari bir işletmeyi, bir ticaret ünvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklılarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış, diğer ortak yada ortakların sorumluluğu sınırlandırılmış olan tüzel kişiliğe sahip bir ticaret şirketidir. şirket, komandit şirkettir. (T.T.K. md. 243)

Komandit şirket türünde bir veya birkaç ortağın sorumluluğu sınırlandırılmamıştır. Bu tür ortaklara komandite (sınırsız sorumlu) ortak, sorumlulukları koydukları sermaye ile sınırlı olan ortaklara da komanditer ortak denir. Komandit şirketler birçok bakımdan kolektif şirkete benzerler. Nitekim, kanun kolektif şirkete ait bazı hükümlerini bunlar içinde geçerli saymıştı

KOMANDİT ŞİRKETİN BELİRLEYİCİ UNSURLARI Komandit Şirketin kurulabilmesi için iki veya daha çok gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesi, Şirketin, belirli bir iktisadi amaç ve konu için kurulması, Girişim için bir ticari işletme kurulması, Bir Komandit Şirketin kurulması için en az iki ortağın bir araya gelmesi gerekmektedir. Ortaklar, sorumluluklarının ne olacağını kararlaştırarak, en az bir ortağın sorumluluğunun sınırlı (komanditer ortak), ve yine en az bir ortağın sorumluluğunun da sınırsız (komandite ortak) olarak belirlenmesi, Şirket kuruluşunda, ortakların müşterek gaye için, eşit haklarla birleşmesi ve işbirliği yapması, Ortakların sermaye getirmeyi kabul etmiş olmaları, Şirket işletmesinin bir unvanı olması ve bu unvanda “Komandit” olduğunun belirtilmesi, Ortaklar arasında sözleşme yapılması, Sadece gerçek kişiler Komandite ortak olabilirler, buna mukabil gerçek veya tüzel kişiler Komanditer ortak olabilirler.

ANONİM ŞİRKETLER Tanımı  En az beş kişinin, belli bir iktisadi gaye ve konu ile uğraşmak üzere, bir unvan altında kurdukları, esas sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, borçlarından dolayı sadece mameleki ile sınırlı sorumlu ve ortaklarının sorumluluğu yüklendiği sermaye payı ile sınırlı, tüzel kişiliğe sahip bir ticaret şirketidir. (TTK. Md.269.)

ANONİM ŞİRKETİN TEMEL UNSURLARI En az beş gerçek veya tüzel kişi ortağın bir araya gelmesi, Belirli bir iktisadi gaye ve konu ile uğraşmak için kurulmuş olması, Girişim için bir ticari işletme kurulması, Ortakların, paylara bölünmüş sermayeye katılmayı kabul etmiş olmaları, Bir ticari unvana sahip olmasıdır.

LİMİTED ŞİRKETLER Tanımı  Limited şirket, en az iki, en fazla ise elli gerçek veya tüzel kişinin belli bir iktisadi maksat ve konu ile uğraşmak üzere bir unvan altında bir akitle kurdukları, esas sermayesi muayyen, borçlarından dolayı yalnız mameleki ile sorumlu ve ortaklarının sorumluluğu sınırlı bulunan, hak ehliyeti işletme konusu ile sınırlı, tüzel kişiliğe sahip bir ticaret şirketidir.

Büyük ticari işletmeler için zorunlu organizasyonlara lüzum göstermeyen küçük ve orta büyüklükteki teşebbüslerde, şahıs şirketlerinin ucuz ve kolay şekilde kurulmalarına rağmen sınırsız sorumlu olmalarının getirdiği tehlikeleri gidermek, anonim şirketlerin pahalı, zaman alıcı ve uzun formaliteleri gerektiren kuruluş işlemlerini hafifletmek ihtiyacı Limited Şirket türünü oluşturmuştur.

LİMİTED ŞİRKETİN TEMEL UNSURLARI En az iki gerçek veya tüzel kişi ortağın olması gereklidir. Belirli bir iktisadi gaye ve konu ile uğraşmak için kurulmalıdır. Girişim için bir ticari işletme kurulması gerekmektedir. Ortakların, paylara bölünmüş sermayeye katılmayı kabul etmeleri gereklidir. Bir ticari unvana sahip olmalı ve unvanında şirketin Limited olduğu belirtilmelidir.