SİYASETTE CİNSİYET KOTALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ÖĞR. GÖR. ITIR BAĞDADİ İZMİR EKONOMİ ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI İLİŞKİLER VE AVRUPA BİRLİĞİ BÖLÜMÜ

Dünyada Kadının Temsili Kadınların siyasi alanda temsil edilmemeleri dünyanın her ülkesinde kronik bir problemdir Dünyada her 10 milletvekilinden sadece 1’i kadındır Dünyada 9 ülkede kadınlar hiç temsil edilmemektedir – 16 ülkede ise %0.1-%5 arasında temsil edilmektedir – Türkiye bu ülkelerden biridir Cinsler arasındaki bu eşitsizliği kaldırmak için devletin müdahele ederek bu ortamı değiştirmesi şart olmuştur

Dünyada Kadınların Siyasette Temsil Oranları % Ülke Sayısı %40-49 2 %30-39 18 %20-29 42 %10-19 69 %5-9 34 %0.1-4.9 16 %0 9 Kaynak: Inter-Parliamentary Union, 28 Şubat 2007

Kadınların %5’in altında temsil edildiği ülkeler Sri Lanka Lübnan Türkiye Haiti İran Vanuatu Tonga Komoros Marshall Adaları Bütan Bahreyn Oman Mısır Kuveyt Papua Yeni Gine Yemen Kırgızistan* Mikronezya* Nauru* Palau* Katar* Saint Kitts ve Nevis* Suudi Arabistan* Solomon Adaları* Tuvalu* * Kadınlar temsil edilmemektedir

Pozitif Ayrımcılık Pozitif ayrımcılık cinsler arasında eşitliği hedefler – bu sebepten dolayı genelde dünyadaki sol eğilimli partiler tarafından desteklenmektedir Kadınların siyasette rolünü arttırmak için kullanılan araçlardan biri cinsiyet kotalarıdır Kotaların uygulandığı ülkeler arasında karışık sonuçlar görmek mümkündür – bazı ülkeler çok başarılı bir şekilde kadının temsil oranını arttırmışken bazı ülkelerde çok büyük bir artış görülmemiştir

Cinsiyet Kota Çeşitleri Ayrılmış Sandalyeler Kullanılan ülkelere örnekler: Hindistan, Bangladeş, Uganda Genelde temsili az olan veya temsil edilmeyen grupları hedefler (kadınlar, etnik gruplar, vs.) Kullanımı hedeflenen grubun meclise girmesini garantiler Fakat bu kota çeşitini yasal olarak geçirmek çok zordur Kota aynı zamanda hedeflenen grup için tavan oluşturabilir; bu gruplar için başka seçim hakkı verilmeyebilir Parti Listelerine Uygulanan Kotalar Seçim yasaları aday listelerinin belirli oranının kadınlara ayrılmasını öngörülebilir Bazen yasalar sıralamayla ilgili de bir uygulama getirebilir (örn. Kadın adayların her listedeki 3. isim olması gibi) Siyasi Parti Kuralları Devlet yasası yerine siyasi partilerin kendi içlerinde uyguladıları prosedürlerdir Dünyada en çok kullanılan kota şeklidir Kullanan ülkelerden örnekler: Güney Afrika’da ANC, Meksika’da PRD, Almanya’da Sosyal Demokratlar, Türkiye’de CHP Bazen kota yerine hedefler kullanılabilir

Cinsiyet Kotaları Kotalar tek başına kadının temsil oranını arttırmak için yeterli değildir Kadınların siyasi partilerin ve diğer kuruluşların içerisinde belirli bir yerde olmaları, sosyo-ekonomik olarak da gelişmiş olmaları gerekir

Cinsiyet Kotaları Cinsiyet kotaları kadınların siyasete katılımını arttırmak ve hızlandırmak amacını taşır Ancak kotalar pek çok ülkede direnişle karşılanmaktadır Cinsiyet kotaları çok genel bir terimdir ve pek çok farklı şekilde uygulanabilir: aday listelerinde, meclis gruplarında, komitelerinde veya hükümette Dünyada cinsiyet kotalarının genel hedefi kadınların siyasi temsilini en az %30’a yükseltmektir Kotalar genel olarak geçici araçlardır ve kadınların temsil oranlarını arttırana kadar uygulanmaktadır

Cinsiyet Kotaları Kadınların temsil yetersizliği sadece kotalarla çözülebilecek bir problem değildir: siyasi partiler, eğitim sistemi, STK’lar, hükümet dışı kuruluşlar (NGO), sendikalar, vs kendi içlerinde de kadının temsil edilmesine özen göstermelidir

Dünyada Kota Kullanımı Anayasa, seçim veya siyasi parti kotası kullanan ülke sayısı: 95 Kota kullanan ülkelerde kadının ortalama temsil oranı: %18.9 Bu ortalamaya göre Türkiye’de olması gereken kadın vekil sayısı: 104 Kota kullanan ancak kadın vekillerin %10 altında kalan ülke sayısı: 13 (bu rakamda Temsilciler Meclisi esas alınmıştır)

Kota Kullanımına Rağmen Kadınların %10 altında Temsil Edildiği Ülkeler Cezayir - %6.2 (FNL partisinin aday listesindeki ilk 5 kisiden 2si kadın olma mecburiyeti var, HMS partisinin ise %20) Ermenistan - %4.6 (1999; kota: %5) Brezilya - %8.2 (1997; kota: %30) Kamerun - %8.9 (2 ana partinin kotası: %25) Fildişi Sahili – %8.5 (FPI partisinin kotası: %30) Hindistan - %8.1 (kota: temsil edilmeyen sınıflara ve kastlara ayrılan koltuklardan %33) Ürdün - %5.5 (2003 - %5.5) Kenya - %7.1 (1997 – 224 vekilden 12sini 6 tane kadın olmak üzere başkan atıyor) Kırgızistan - %0 (Kırgızistan Kadın Demokratik Partisi üyelerinin hepsi kadın) Malta - %9.2 (MLP parti kotası: %20) Nepal - %5.9 (1990, kota: %5) Somali - %7.8 (2004, kota: %12) Sırbistan - %7.9 (2002-2004; kota: %30) Kaynak: Global Database of Quotas for Women

Kotaları Savunanların Tezleri Kadınları siyasetten ayıran engelleri telafi etmeye çalışır Siyasette birden fazla kadın bulunacağı için “vitrin” kadın temsilcilerin yükleri daha az olur Kadınlara eşit temsil fırsatı verir Kadınların sesinin de siyasi hayatta duyulması gerekir Seçim sanşını belirleyen siyasi partilerdir, seçmen değil – kotalarla kadınların oranları artırılabilir

Kotalara Karşı Çıkanların Tezleri Kotalar pozitif ayrımcılık yaptığı için eşitlik ilkesine aykırıdır Kotalar demokratik ilkelere karşıdır Kotalar bireylerin cinsiyetlerinden dolayı seçilmesine sebep olur – niteliklerinden dolayı değil Pek çok kadın sırf kadın oldukları için seçilmek istemez Kotalar parti içi bazı rahatsızlıklar yaratmaktadır

AB’de Kadın Haklarının ve Temsilinin Tarihi Gelişimi Siyasal temsil pek çok Avrupa ülkesinde erkeklerin tekelindedir Ülkeler arasında çok büyük farklar vardır – en yüksek temsil oranı İsveç’te (%47.3), en düşük temsil oranı Malta’dadır (%9.2) AB’nin 27 üyesi arasında kadının temsil oranının %30’u geçtiği ülke sayısı sadece 8 dir

Avrupa’da Kadın Milletvekillerinin Sayıları Kaynak: Inter-Parliamentary Union, 28 Şubat 2007

AB’de cinsiyet eşitliğinin tarihçesi AB’de cinsiyet eşitliği 3 aşamalı bir evreden geçmistir: Eşit vatandaş olarak kadınlar evresi Bu evre 1906-1976 yılları arasında sürmüştür ve kadınlara vatandaşlık hakları verilmiştir (seçme ve seçilme hakları) Bu hakların kağıt üzerinde kalmayıp kültürel olarak da benimsenmesi cok uzun sürmüştür

AB’de cinsiyet eşitliğinin tarihçesi Eşit fırsatlar evresi Bu evre 1957 yılında Roma Antlaşmasıyla başlamıştır Antlaşmada eşit iş için eşit ücret öngörülmüştür Pozitif ayrımcılıkla işyerlerindeki kadın sayıları arttırılmıştır Bazı üye ülkelerde siyasi temsil oranlarını arttırmak için seçimlerde cinsiyet kotaları kullanılmaya başlanmıştır

AB’de cinsiyet eşitliğinin tarihçesi Cinsiyet “anayollaştırması” (Gender mainstreaming) 1997 yılında Amsterdam Antlaşmasında yeralmıştır “Kadın” bakış açısından “cinsiyet” bakış açısına kayma ve cinsler arasındaki farklılıklar doğrultusunda eşitlik yaratma hız kazanmıştır Devletin ve kurumların cinsiyet-nötr bakış açısı kazanmasını sağlamak ve cinsiyet uzmanlarının yeni politikaları değerlendirerek cinsler arasında eşitlik sağlamak amaçlanır

AB’de Siyasi Parti Kotası Uygulayan Ülkeler Avusturya Belçika Güney Kıbrıs Çek Cumhuriyeti Fransa Almanya Yunanistan Macaristan İrlanda İtalya Litvanya Luksemburg Malta Hollanda Polonya Portekiz Romanya Slovakya Slovenya İspanya İsveç İngiltere Hırvatistan (aday)

AB’de Cinsiyet Kotası Uygulamayan Ülkeler (ve son seçimlerdeki kadının temsil oranları) Bulgaristan – %26.3 Estonya – %18.8 Finlandiya – %37.5 Letonya – %21 Aday olan Türkiye’de de kota uygulaması yoktur – temsil oranı %4.4

Kota Uygulamalarından Örnekler: İskandinav Ülkeleri İskandinavya kadınların temsili açısından dünyada ilk sıralardadır: Kadınların temsil oranları %33.3 (İzlanda) ile %47.3 (İsveç) arasında değişmektedir Bu ülkelerde kadınların temsilini arttırmak önce kotayla başlamadı Kadının siyasete katılımı için gerekli altyapı hazırlandı Laikleşme Sosyal-demokrat kültürünün hakimiyeti ve refah devletinin gelişimi 1960lı yıllardan itibaren kadınların çok yüksek sayılarda işgücüne katılımları Ancak bu aşamadan sonra kadının durumunu sağlamlaştırmak için cinsiyet kotaları kullanıldı Fakat kadınların bu seviyeye gelmesi çok uzun yıllar sürdü – bu kadar beklememesi için Türkiye’nin İskandinavya’dan daha uygun modellere bakması gerekmektedir

Başarılı Kota Uygulamalarından Örnekler: İngiltere 1980-1990 yılları arasında İngiltere kadın temsili konusunda AB’nin gerisinde kalmıştı Avrupadaki diğer ülkeler kadını yaklaşık %20 temsil ederken, o dönemde İngiltere’de kadınlar %10 oranında bile temsil edilmiyordu Sebepler: 2 partili sistemde aday olma sıkıntıları, emekli olan vekil sayısındaki kısıtlamalar, vs. (İşçi veya Muhafazakar partiden aday olamayan kadınların seçilme şansı da çok az olmaktadır)

İngiltere’de Kota Kullanımı 1993’de İşçi partisi kadınlar için pozitif ayrımcılığı onayladı 1997 yılında Labour partisi emekli olacak vekillerinin bölgelerinin tümünde ve kazanılması garanti gözüyle bakılan bölgelerin belirli bir kısmında tamamen kadınlardan oluşan aday listeleri oluşturdu Sonuç olarak kadınların Avam Kamarasındaki temsili bir gecede %9.2 den %18.2’e yükseldi

İngiltere Parlamentosundaki Kadın Milletvekili Sayıları Kaynak: Pippa Norris, Breaking the Barriers, 2000

İngiltere’de Kota Kullanımının Nedenleri Uzun-dönemli pek çok etken bu kararı etkiledi En önemlisi İşçi partisinin siyasi kültürü (genel olarak sol-eğilimli partilerin savunduğu eşitlik ilkesi ve bu listeleri hayata geçirmesini sağlayan partisinin bürokratik yapısı) Kadın lobi gruplarının bu konuyla ilgili yoğun çalışmaları İşçi partisinin kadınların oylarını kazanma hedefi İşçi partisinin modernleşme çalışmaları

Türkiye İçin Dersler Siyasi partilerin kadınları da kapsayacak bir şekilde yeniden yapılanması ve modernleşmesi Kadın kuruluşlarının ve lobi gruplarının biraraya gelip bu konuyu savunmaları Seçmen olarak kadınların bu haklarını talep etmeleri, bunu sağlamayan partilere oy vermemeleri ve bu konuda bilinçlendirilmeleri

Türkiye Cinsiyet Eşitliğinde Ne Durumda? 1930 yılında Türk kadınına yerel seçimlerde seçme hakkı verildi 1934 yılında milli seçimlerde oy kullanma hakkı verildi 1936 yılında kadın milletvekili sayısı: 18 (toplam milletvekili sayısı: 399) 2002 yılında kadın milletvekili sayısı: 24 (toplam milletvekili sayısı: 550) 59. Hükümet Bakanlar Kurulundaki Kadın sayısı: 1 (toplam bakan sayısı: 23)

TBMM’de Kadın Milletvekili Sayısı (%)

Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Kadının Temsili Kadın Sayısı Toplam Sayı % 1999 Belediye Başkanlıkları 2 3,216 0,6 İl Genel Meclisi Üyeleri 44 3,122 1,4 Belediye Meclisi Üyeleri 541 34,084 1,6 2004 18 3,234 54 3,184 1,7 864 34,477 2,5 Kaynak: http://www.mahalli-idareler.gov.tr/Belediyeler/belediyeistatistik.htm

Öneriler Cinsiyet Politikalarına yatırım yapılması (kadın adaylara siyaset konusunda eğitim ve maddi destek verilmesi, cinsler arasında eşitliğin sağlanabilmesi için politikaların geliştirilmesi) Kadınların işgücündeki, siyasi partilerdeki, sendikalardaki, iş kuruluşlarındaki ve STKlardaki rollerinin arttırılması ve güçlendirilmesi

Kadının siyasi rollerini arttırmak için gereken öğeler: Sivil toplumda feminist hareketlerin çoğalması Devlette kadın vekillerin arttırılması Bürokraside kadın birimlerinin arttırılması Kaynak: Sylvia Walby

Türkiye’de Kadın Çalışmaları Cinsiyet anayollaştırmasının gerçekleşebilmesi için eğitim şart Bu konuda eğitim alanlar ileride devlet dairelerinde devlet politikalarını analiz edebilmeli Şu anda Türkiyede 14 tane kadın çalışmaları ve araştırma enstitüsü var – 5 tanesi lisansüstü eğitim vermekte (İstanbul Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, ODTÜ, Hacettepe Üniversitesi ve Ege Üniversitesi) Bu tür eğitimler sadece rakamsal olarak kadının temsil sayısını arttırmakla kalmayıp niteliksel olarak kadınla ilgili konuların da siyasetin bir parçasını oluşturmasını sağlayacaktır