Siyaset Bilimine Giriş 6. Hafta Politikanın Yönetenler ve Yönetilenler Ayrımına Dayandırılması: Elitler (Seçkinler) ve Kitleler

1. Klasik Elit Teorileri Bütün toplumlarda karar alan, emir veren, karar ve emirleri yürüten, toplumu yöneten daima küçük bir azınlık Geri kalan kısım (çoğunluk) azınlık tarafından yönetilen kitleler Bütün toplumlar ‘oligarşik’ bir yapıda Elit teorileri 20.yüzyılın başlarında İtalyan düşünürler Gaetano Mosca ve Vilfredo Pareto tarafından ortaya atıldı [Platon’dan bu yana ileri sürenler olmuştu]

Mosca ve ‘Yönetici Sınıf’ ‘Elit’ ve ‘kitle’ ayrımını ilk defa sistemleştiren siyasal bilimci [elit terimini kullanmadı] ‘Yönetici sınıf’ terimini kullandı Mosca: Bütün toplumlar ‘yönetici sınıf’ ve ‘yönetilen sınıf’ olmak üzere ikiye ayrılır Yönetici sınıf; daima azınlıkta, tüm siyasal fonksiyonları görür, iktidar tekeli elinde, iktidarın nimetlerinden yararlanır Yönetilen sınıf; çoğunluktadır, yöneten sınıfın kontrolünde ve yönetiminde, onun belirlediği kurallara ve amaçlara göre hareket eder

Azınlıkta olan kesim, nasıl çoğunluğu kendi yönetimi altında tutabiliyor; azınlığın örgütlenmiş, çoğunluğun örgütlenmemiş dağınık bir yığın olmasından Bir güdüyle hareket eden örgütlenmiş azınlığın bunu başarması kaçınılmaz Yönetici azınlıktaki kişiler genellikle üstün yeteneklere sahip olan kişiler; gerçekten ya da görünüşte sahip oldukları bazı yetenekleri dolayısıyla toplum içinde saygı ve etkinlik sağlamış kişilerdir

Yönetici sınıfın yöntemleri [kitleleri kontrol altında tutmak için] Hukuk ve kanun yolları İnandırma (kandırma), hile Şiddet Yine de, yönetici azınlık çoğunluk üzerinde tam ve mutlak bir egemenliğe sahip değil Mosca; yönetici sınıf alttan gelen baskılara da açık, etkisi altında kalabilir; çoğunluğun isteklerini dikkate almak zorunda kalabilir Yönetici sınıf; kapalı, devamlı, değişmez bir sınıf değil

Toplumdaki ekonomik, sosyal, kültürel değişmelere göre yönetici sınıfın yapısında da değişiklikler olur Yeni sosyal gruplar, çıkar grupları üst kademelere doğru yükselir Her yönetici sınıf yerini ‘yeni bir yönetici sınıfa’ bırakmak zorundadır Değişim; uzun süreli bir değişim ya da devrim yoluyla olabilir

Siyasal sistemin yapısında değişiklik olmaz; toplumdaki oligarşik yapı devam eder Marks’ın ‘hakim sınıfı’nda ekonomik temel önemli; Mosca’da ekonomik gücün yanında soy, ırk, aile, eğitim, başarı gibi faktörler etkili

Pareto: siyasal (Yönetici) Elit Mosca’nın ‘yönetici sınıf’ kavramını geliştirmiş, sosyolojik temele oturtmaya çalıştı ‘Elit’ kavramını kullandı Kendi dallarında en üstün dereceleri almış olanlar bir sınıf içinde toplanırsa bu sınıfa ‘elit’ sınıfı denir Pareto; toplumlar ‘elit’ ve ‘elit olmayanlar’ iki ana sınıfına ayrılır Yönetici elit; toplumun yönetiminde doğrudan etkili olan, siyasal iktidar üzerinde etkili olan kişilerden oluşur Toplumdaki bu seçkin kesimi ‘aristokrasi’ çeşitli sosyal grupları içerir; askeri elit, işadamları eliti, aydınlar eliti, vb.

Yönetici elite dahil sosyal kesimlerin hepsi aynı derecede etkili değil Yönetici elit; iktidarı kullanan ‘iç elit’ ve iktidarı kullanan ‘dış elit’ten oluşur Pareto, yönetici eliti de değişmez, kalıcı ve sürekli değil Pareto; ‘Tarih bir aristokrasiler mezarlığıdır.’ [bir toplumdaki elitler zamanla değişir] ‘Elit dolaşımı’ Pareto’da önemli yer tutar; elit dolaşımı engellenirse şiddetli bir tepki (ihtilal) olabilir; elitler kökten değişebilir Toplumda her zaman bir elit sınıf mevcut olacaktır

Klasik Elitizmin Eleştirisi Kısmi gerçeklerden kesin genellemelerle toplumsal kanunlar çıkarmaya çalışmışlar Yönetici sınıfın kimlerden oluştuğu konusunda açık bilgi yok Yönetici sınıfın homojen, birlikte hareket eden bir yapıda olduğu ileri sürülmüş; kanıtlanmamıştır Çoğunluk yönetimi olan demokrasinin pratikte gerçekleşmesinin imkansız olduğunu savunmuşlar

Eşitlik fikrini eleştirmişler; Faşizmin öncüleri olarak bakılmış Marksizm’e de karşılar; elit dolaşımı kavramı ile istikrarlı ve kapalı hakim sınıfı yadsırlar Mutlaka bir yönetici sınıf olacağı argümanı ile de sınıfsız toplumun olmayacağını göstermeye çalışmışlar

YENİ ELİT TEORİLERİ 1. Demokratik Elitizm Elit olgusu ile demokrasiyi birleştirme çabaları Klasik demokrasi teorisinin gözden geçirilmesi gereğini savunan siyasal bilimciler [ampirik ya da revizyonist demokrasi teorileri] Elitlerin varlığı anti demokratik bir sistemin varlığını doğurmaz Demokrasilerde halkın kendini yönetmek üzere bir azınlığı oylarıyla seçmesi bir realite

Joseph Schumpeter Demokrasi, özünde yönetici kadrolar arasında bir yarışma; halk yönetimi değil Schumpeter: Halk, siyasal kararları almak ve rasyonel tercihler yapmak için gerekli yeteneklere sahip değil Schumpeter: Demokrasi, halk tarafından onaylanan yönetim [demokrasi bir amaç değil, bir yöntem]; halkın güvenini ve desteğini kazanan kadroların toplumu yönetecek mevkilere getirmek; halk liderleri seçer, politika yapma, tercih yapma yetkisini onlara bırakır Bu; yönetenlerle yönetilenler arasında bir işbölümünün bir sonucu

Giovanni Sartori Demokratik rejimlerde yönetici elit gruplarının ve liderlerin rolünü görmezden gelmek, demokrasiyle bağdaşmaz saymak gerçekçi değil Yetenekli ve sisteme bağlı liderlerin varlığı sistemin başlıca güvencelerinden; aksi takdirde anti-demokratik elitler işbaşına gelir Halkın siyasal rolü seçim dönemlerinde önemli; amaç, yönetici liderler grubunun belirlenmesi, yoksa halkın yönetime katılmasını sağlamak değil Demokrasi işletilmesi güç bir rejim; bozulmaması seçkin siyasal liderler/elitlere bağlı

Harold D. Lasswell Siyasal elit; iktidarı ellerinde tutanlar Bir toplum küçük bir siyasal elit tarafından yönetilse de demokratik olabilir; elit grubu sorumluluğunu yerine getirirse Seçim, referandum, siyasal örgütlenme özgürlüğü gibi yollarla sorumluluk ve hesap vermenin sağlanmış olması önemli

Raymond Aron Bir toplumun halk/çoğunluk tarafından yönetildiği görülmemiştir Bütün rejimler azınlık tarafından yönetilir; bütün rejimler oligarşik bir yapıdadır Halk için yönetim olabilir ancak halk tarafından yönetim olmaz Halk egemenliği gerçekçi değildir; iktidar halk tarafından değil, onun temsilcisi sıfatıyla bir azınlık tarafından kullanılır Elit tipi Sovyet tipinde tek ve birleşmiş, Batı tipinde çok ve bölünmüştür

2. İktidar Eliti C. Wright Mills İktidar eliti; toplumda stratejik kumanda mevkilerini işgal edenlerden meydana gelir ABD’de üç ayrı grup bu eliti oluşturur: Siyasal liderler, askeri liderler ve büyük şirketlerin yöneticileri Bu grupların aralarında çıkarları, dünya görüşleri, sosyal kökenleri bakımından dayanışma, sıkı bir bağ bulunmakta Toplum bu üçlü koalisyonun kararları ile yönetiliyor; küçük gruplar etkileme gücünü kaybediyor İktidar toplanmasına ve merkezileşmesine gidiliyor; demokratik düzenin korunduğu fikrine katılmıyor

Marksist Düşüncede Elit Kavramı İşçi sınıfı içinde sınıf bilincine sahip elit tabaka var; işçi sınıfının en yoksul ve cahil kesiminden oluşan lümpen proleterya var [bu kesim sosyal çatışmada önemli bir rol oynamayacak bir yığın] Lenin; ihtilal disiplinli bir parti önderliğinde yapılabilir [seçkin ihtilalcilerden oluşacak parti] Komünist Partiye elit örgütü rolü verilmekte [Çin Komünist Partisi] Proleterya diktatörlüğü parti diktatörlüğüne dönüşmüştür; parti içinde de bir yönetici elit oluşmuştur

GENEL DEĞERLENDİRME Elit olgusu kabul edilmek zorundadır Elit yapıları toplumdan topluma, siyasal sistemlere göre farklılık gösterir; türdeş, kapalı ve birleşik olup olmama bakımından; az gelişmiş toplumlarda elitin etkisi daha fazla Azınlıktaki yönetici sınıf tamamen serbest değil; yönetenlerin etkisine açık ve bu etkinin derecesi toplumdan topluma değişir [otoriter ve demokratik toplumlar] Halkın rolü sadece seçim yapmak değil, siyasal süreçlerde halkın çeşitli şekillerde politik sürecine katılabilmesi mümkün [siyasal katılma yolları]