TÜRKİYE’NİN TOPRAKLARI EROZYON,HEYELAN İRFAN ÇAL COĞRAFYA ÖĞRETMENİ

Ana kayanın parçalanmasına çözülme denir. FİZİKSEL(MEKANİK ÇÖZÜLME): Ana kayanın ufalanması, kimyasal yapısı değişmeden daha küçük parçalara ayrılmasıdır.Gece gündüz sıcaklık farkının fazla olduğu çöllerde yaygındır. Karasal iklimlerde, kutuplarda, yüksek basınç alanlarında da yaygındır.

Türkiye’de deniz etkisine kapalı iç bölgelerde fiziksel çözülme görülür. Ergene bölümü,İç Anadolu,İç Batı Anadolu,Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.

KİMYASAL ÇÖZÜLME: Anakayanın erimesine kimyasal çözülme denir KİMYASAL ÇÖZÜLME: Anakayanın erimesine kimyasal çözülme denir.Bu çözülme türünde anakayanın yapısı değişir. Yeryüzünde sıcak ve nemli bölgelerde yaygındır. Türkiye’de Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında görülür.

TOPRAK Anakayanın fiziksel ve kimyasal yollardan çözülmesiyle oluşan içinde hava,su ve organik madde bulunan yüzey örtüsüne toprak denir.

Toprak oluşumunu etkileyen en önemli faktörlerdir. TOPRAK OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1.İKLİM( sıcaklık ve yağış): Toprak oluşumunu etkileyen en önemli faktörlerdir. Taşların çözülmesi, toprakların yıkanması, bitki örtüsü, organik faaliyetler, asit, kireç, tuz birikimi, topraktaki humus miktarı da iklime bağlıdır.

2.Anakaya: Sert yapılı kayaçlar daha zor aşındığından,toprak oluşumu daha geç olur.Anakayanın yapısına bağlı olarak topraklar kireçli, fosforlu, killi, olabilir.

3.Yer şekilleri: a.Eğim: Eğimli arazilerde yüzeysel akış fazla olduğundan toprak tabakası ince olur. b.Yükselti:Yükseklere çıkıldıkça,toprak oluşumu yavaşlar.Sıcaklık ve yağış özellikleri değiştiğinden toprak türleri de değişir. c.Bakı: Dağların güneşe dönük yamaçlarında sıcaklık daha fazla olduğundan, toprak oluşumu daha hızlıdır.

4.Canlılar: Hayvanlar,toprağın havalanmasını sağlar. Bitkiler kökleri ile toprağı tutar, erozyonu önler,yer altı su akışını düzenler. Ayrıca toprağın organik maddesi olan humusu da bitkiler oluşturur. İnsanlar beşeri faaliyetleri ile toprak oluşumunu etkiler.

Toprak horizonları

A Katı: Toprağın yıkanma katıdır A Katı: Toprağın yıkanma katıdır. Humusun büyük bir kısmı bu katta bulunur. B Katı: Toprağın birikme katıdır. A’dan yıkanarak gelen maddeler bu katmanda birikir. Demir, kireç,tuz birikimi olabilir. C Katı: toprak oluşumunun halen devam ettiği katmandır. Anakaya ayrışmaya başlamıştır. D Katı: Ayrışmamış anakayanın bulunduğu katmandır

BAŞLICA TOPRAK TÜRLERİ 1.ZONAL TOPRAKLAR: Oluşumunda iklim ve bitki örtüsünün etkili olduğu topraklardır. A)NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI: Laterit,Terra-rosa, Kahverengi orman, Podzol,Tundra toprakları. B)KURAK BÖLGE TOPRAKLARI: Çöl, kahverengi step (bozkır),kestane renkli bozkır toprakları çernezyom toprakları.

LATERİT Ekvatoral iklim bölgelerinde ve orman örtüsü altında oluşan topraklardır. Aşırı yıkanma nedeniyle toprak verimsizdir. Türkiye’de görülmez.

Tundra Toprakları Yüksek enlemlerde tundra iklim bölgelerinde görülen bu topraklar,yılın büyük bir kısmında donmuş haldedir.Kısa yaz döneminde toprağın üst kısmı bataklık halini alır. Türkiye’de görülmez.

Kahverengi Orman Toprakları Ilıman okyanus ikliminin orman örtüsü altında oluşan bu topraklar, humus bakımından zengin olduklarından renkleri koyudur. Türkiye’de Doğu Karadeniz başta olmak üzere Kuzey Anadolu dağlarının denize bakan yamaçlarında ve çoğunlukla 0-1000 metreler arasında görülür. Çay,kivi,fındık,mısır tarımına elverişlidir.

Kırmızı Akdeniz Toprakları (Terra-Rosa): Kalker anakayası üzerinde,maki yer yer de kızılçam örtüsü altında oluşan bu topraklar, içindeki demir oksit nedeniyle kırmızı renklidir. Güney Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde görülen bu topraklar, zeytin,bağcılık ve turunçgil tarımına elverişlidir.

Podzol Toprakları: Soğuk ve nemli bölgelerde,iğne yapraklı orman örtüsü altında oluşan topraklardır. Yıkanma nedeniyle mineral madde bakımından fakirdir. Türkiye’de Karadeniz bölgesinde 1000-2000 metreler arasında görülür. Toprak kül rengindedir.

Kurak Bölge Toprakları Çöl Toprakları: Gece ve gündüz sıcaklık farkının fazla olduğu çöl iklimlerinde oluşur. Yağış azlığı ve şiddetli buharlaşma nedeniyle kireç,toprak yüzeyinde birikerek sert bir tabaka meydana getirir. Horizonlar gelişmemiştir. Anakaya yer yer yüzeyde görülür. Türkiye’de görülmez.

Kahverengi Bozkır Toprakları: Orta kuşağın yarı kurak iklimlerinde oluşurlar, bitki örtüsü Humusça fakirdirler. Türkiye’de İç Anadolu, Güneydoğu, Doğu Anadolu, ve Ergene Havzasında görülen bu topraklarda, tahıl tarımı ve küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.

Çernezyom Topraklar (Kara topraklar): Yarı nemli karasal iklim bölgelerinde, yaz yağışlarıyla yeşeren çayır bitki örtüsü altında oluşan topraklardır. humus oranı fazla olan bu topraklar oldukça verimlidir. Türkiye’de Erzurum-Kars platolarında yaygın olan bu topraklarda, büyükbaş hayvancılık yapılır.

Anakayanın etkisiyle oluşan topraklardır. 2.İntrazonal Topraklar Anakayanın etkisiyle oluşan topraklardır. A.Kalsimorfik topraklar:(kireçli) Yumuşak kireçtaşlı arazilerde oluşan topraklardır. Vertisoller: Eski göl tabanlarındaki killi ve kireçli depolar üzerinde oluşan topraklardır. Buğday ve ayçiçeği tarımına elverişlidir.

Kireç bakımından zengin olan topraklardır. Rendzinalar: Kireç bakımından zengin olan topraklardır. Türkiye’de iç kısımlarda çöküntü alanlarında yaygındır.

B.Halomorfik Topraklar: Tuzlu Topraklar: Kapalı havza veya eski göl tabanlarında oluşan bu toprakların horizonları gelişmemiştir. Tuz oranı fazla olduğundan tarıma elverişli değillerdir. Tuz Gölü çevresinde ve Konya Ovası’nda görülür.

Not: Toprakta aşırı tuz birikimi sonucu besin maddelerinin bitki köklerince alınamama sıyla çoraklaşma ortaya çıkar. Aşırı ve yanlış sulama,yanlış arazi kullanımı,drenaj sorunları çoraklaşmaya yol açar.Sonuçta tarımsal verim azalır. Sodyum tuzlarının toprakta aşırı birikmesine de alkalileşme denir.

C.Hidromorfik Topraklar: Bataklık alanlarda ve taban suyu seviyesinin yüksek olduğu, drenajın iyi olmadığı arazilerde oluşan topraklardır.

*3.Azonal(Taşınmış) Topraklar Akarsular,rüzgarlar,buzullar gibi dış kuvvetlerce taşınan malzemelerin birikmesiyle oluşan topraklardır. Alüvyal,lös,moren,kolüvyal topraklar.

**ALÜVYAL TOPRAKLAR Akarsularca taşınan malzemelerin biriktirilmesiyle oluşan bu topraklar, kıyı ovalarında, delta ovalarında, vadi tabanlarındaki düzlüklerde, akarsu birikinti ovalarında ve eski göl tabanlarında görülür.

*Alüvyal toprakların horizonları gelişmemiştir. *Taşıma ve birikme süreklidir. Bulundukları bölgenin iklim özelliği hakkında bilgi vermezler. *Taşınan malzemelerin özelliğine göre killi, kalkerli veya kumlu olabilir. *İşlenmeleri kolaydır. *Organik madde bakımından çok zengin olan bu topraklar,Türkiye’nin önemli tarım alanlarıdır.

Bakırçay,Gediz,Küçük ve Büyük Menderes ovaları, Akdeniz kıyılarında; Karadeniz kıyılarında; Bafra,Çarşamba,Adapazarı ovaları, Ege kıyılarında; Bakırçay,Gediz,Küçük ve Büyük Menderes ovaları, Akdeniz kıyılarında; Çukurova,Silifke,Amik,Antalya ovaları alüvyal topraklarla kaplıdır.

LÖS:Rüzgar biriktirmesiyle oluşan taşınmış topraklardır. MOREN:Buzulların taşıtıp biriktirmesiyle oluşan topraklardır. KOLÜVYAL TOPRAKLAR: sel sularınca taşınan malzemelerin dağların etek kısmında birikmesiyle oluşan topraklardır. taşlı topraklara da litosol denir. Su tutma kapasitesi düşük olan bu topraklarda genellikle bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır. REGOSOLLER: Kumlu topraklardır. Su geçirme özelliği yüksek olan bu topraklar,İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun volkanik arazilerinde görülür.

2010 YGS SORUSU (B)

Türkiye’de erozyon NEDENLERİ: -Yağış rejiminin düzensiz olması. Üst toprak tabakasının dış kuvvetlerce taşınmasına erozyon denir. NEDENLERİ: -Yağış rejiminin düzensiz olması. -Ani yağan sağanak yağışlar. -Toprak yapısının gevşek ve taneli olması. -Engebeli arazi yapısı. -Bitki örtüsünün seyrek olması. -Doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi. -Anız yakılması. -Yanlış arazi kullanımı. -Ormanların yerleşime açılması. -Tarlaların eğim yönünde sürülmesi. -Meralarda hayvanların aşırı ve zamansız otlatılması. -Tarlaların nadasa bırakılması.

EROZYONUN SONUÇLARI -Verimli ve bereketli tarım topraklarının yok olması. -Bitki ve hayvan türlerinin yok olması. -Tarımsal verimin azalması. -Barajların vaktinden önce dolması. -Çölleşme. -Köyden kente göçün artması.

EROZYONUN ÖNLENMESİ -Seyrek bitki örtüsünün olduğu yerler ağaçlandırılmalı. -Toprağa otsu bitkiler ekilmeli -Tarlalar eğime dik yönde,eşyükselti eğrilerine paralel sürülmeli. -Eğimli arazilerde taraçalama(teraslama) yapılmalı. -Dere yatakları ıslah edilmeli. -Yol kenarlarına istinat duvarları yapılmalı. -Anız örtüsü yakılmamalı. -Mera hayvancılığı yerine besi ve ahır hayvancılığı yapılmalı. -Halk bilinçlendirilmeli. -Nadas tarımı yerine nöbetleşe ekim yapılmalı.

TÜRKİYE’DE HEYELAN Üst toprak tabakasının,alttaki anakaya ile birlikte eğim boyunca yer değiştirmesi heyelan(yer göçmesi) denir. Yalnızca üst toprak tabakasının hareketine ise toprak kayması denir.

Heyelanı Arttıran Nedenler: -Kuvvetli eğim ve engebeli arazi yapısı. -Yağışların fazlalığı -Yerçekimi -Tabakaların eğime paralel uzanması -Arazinin geçirimliliğinin fazla olması -Kar erimeleri -Yol,tünel,köprü yapımı NOT:Bitki örtüsü heyelanı etkilemez.

Türkiye’de heyelan en fazla Doğu Karadeniz bölgesinde görülür. Yağış miktarının fazla olması, arazinin dağlık ve engebeli olması, killi toprak yapısının varlığı Kar erimeleri bunun başlıca nedenleridir. NOT:Türkiye’de heyelan en fazla ilkbahar mevsiminde görülür.

2010 YGS

HAZIRLAYAN İRFAN ÇAL COĞRAFYA ÖĞRETMENİ