İŞ ANALİZLERİ (2) _İş Ölçümü ve Önemi _Doğrudan İş ölçmede Kullanılan Araçlar _Doğrudan İş Ölçme Yöntemi _Örnekleme Yöntemiyle İş Ölçümü _Standart Bilgilerin Sentezi Yöntemi _Analitik Tahminler Yöntemi _Elemanter Hareket Standartları Yöntemi

İŞ ÖLÇÜMÜ İş ölçümü iş analizlerinin ikinci aşamasıdır. İş ölçümünde amaç; işin yapılış süresini tespit ederek,daha etkin çalışmayı sağlamaktır.   Nadler iş ölçümünü şöyle tanımlamıştır: İş ölçümü,bir işlemin belirli çalışma koşulları altında ve belirli yöntemlerle,yeteri kadar eğitim,bilgi ve yeteneğe sahip bir işçi tarafından, bir iş günü boyunca aşarı yorgunluk yaratmayacak bir çalışma hızı ile yapılması için geçen sürenin tespiti amacıyla uygulanan tekniklerdir.

YÖNETİM AÇISINDAN İŞ ÖLÇÜMÜNÜN ÖNEMİ Üretim sistemlerinin gittikçe büyümesi,işletmeler arası ilişkilerin yoğunlaşması,mamüllerin karmaşık yapıda olmaları ve işçi-işveren ilişkilerindeki gelişmeler planlama, kontrol ve ücret konularında zamanın önemini son derece artırmıştır. Günümüzde bir işletmenin faaliyetlerini etkin bir biçimde yönete bilmek için zaman standartlarına yani iş ölçümlerine büyük ihtiyaç vardır. Bilinçli olarak hazırlanan bir iş ölçümü programının başlıca iki amacı gerçekleştirmesi istenir: a-      Bir işlemin yapılması için ayrılan süre gerçek süreye yakın olmalıdır. b-     Bir işlemin yapılması için ayrılan süre diğer işlemler için ayrılan sürelerle tutarlı olmalıdır.  

İŞ ÖLÇÜMÜ TEKNİKLERİ İş ölçümü işletmenin yapısına ve mali olanaklarına uygun teknikler uygulanarak yapılmalıdır.   Bu güne kadar geliştirilmiş bulunan iş ölçme teknikleri şöyle gruplanabilir. 1-Doğrudan ölçme: İş,bir işçi tarafından sabit bir yerde yapılıyorsa , iş kısa süreli periyotlarla tekrarlanıyorsa ve uzun vadede değişikliğe uğraması söz konusu değil ise bu teknik kullanılır. 2-Faaliyet Örneklemesi: İş,bir çok işçi tarafından dar bir alanda yapılıyorsa, tekrarlama pek az ve periyotlar uzun ise bu teknik kullanılır. 3-Standart Bilgilerin Analizi: Uzun süredir yapılan işler için uygundur. 4-Elemanter Standart Zamanlar: Daha çok henüz gerçek üretim başlamadan standartların tespiti için kullanılır. 5-Sübjektif Yöntem:Az tekrarlanan işlerde veya diğer yöntemlerin maliyetlerinin çok yüksek olması halinde başvurulur.Standartlar işi bilen ustabaşı gibi kişiler tarafından tecrübe ve sezgiye dayanarak tespit edilir.

İŞ ÖLÇÜMÜ SONUÇLARININ KULLANILDIĞI YERLER İş ölçümü sonuçları temelde planlama ve kontrol faaliyetlerinin etkinliğini artırmaya yarayan bir yönetim aracıdır. Kullanıldığı yerler şunlardır: a-Üretim plan ve programlarının hazırlanmasında. b-Standart maliyetlerin çıkarılmasında. c-Henüz üretimine başlanılmayan bir mamulün maliyetinin hesaplanmasında. d-Makine ve tesislerin üretkenliğinin saptanmasında e-Ücretlerin ve teşvik oranlarının tespitinde. f-Çalışma yöntemlerinin daha verimli hale getirilmesinde. g-Yatırım ihtiyaçlarının saptanmasında. h-Gözetim ve kontrol etkinliğinin artırılmasında. ı-İşçi – işveren arasındaki ücret pazarlığında kanıt oluşturur. i-  Üretkenlik ve verimliliği artırmak amacıyla yapılacak girişimler sonunda elde edilen avantajların ekonomikliğini hesaplamada.

DOĞRUDAN ÖLÇMEDE YAPILACAK İŞLER Doğrudan ölçmede faaliyetlerin yapılış süreleri kronometre ile tespit edildikten sonra belirli kurallara göre standart zaman hesaplanır.Bu arada yapılan işler şöyle sıralanır: 1-Ölçülecek işler seçilir. 2-Ölçmenin yapılacağı iş veya iş istasyonu seçilir. 3-İşlem , iş istasyonu ve işçi ile ilgili bütün bilgiler toplanır. 4-İşlem kronometraj açısından en elverişli elamanlarına ayrılır. 5-Gözlem yapılır ve ölçmeler kaydedilir. 6-Gerekli gözlem sayısı hesaplanır. 7-İşçinin çalışma temposu tayin edilir. 8-Toleranslar saptanır. 9-Standart zaman bulunur.

ÖLÇÜLECEK İŞİN SEÇİMİ Bir işletmede standart zamanların saptanmasında ölçülmesi gereken işlerin sayısı yüzleri,hatta binleri aşar. Bu yüzden standart zamanları bulunacak işleri seçerken , en fazla yarar sağlayacak işleri tespit etmeliyiz. İşletmede standart zaman saptanmasını gerekli kılan durumlar şunlardır: a-Yeni mamul üretimine bağlı olarak ortaya çıkan işlemler. b-Malzeme ve imalat yöntemindeki değişikliklerin ortaya çıkardığı işlemler. c-Bir işlem için saptanmış bulunan standart zaman hakkında işçilerden gelen şikayetler. d-Üretim hattındaki yığılma veya gecikme şeklinde dar boğazlara neden olan işlemler. e-Üretim miktarına bağlı teşvikli ücret sisteminin kurulmak istenmesi. f-Verimliliği artırmak amacıyla araştırma yapılması. g-Alternatif üretim yöntemleri arasında kıyaslama yapmak için. h-İmalat maliyetlerinin fazla görünmesi durumlarında önlemlerin araştırılmasında.

İŞ İSTASYONU VE İŞÇİNİN SEÇİLMESİ Ölçülen işlem için bulunan standart zaman aynı koşullarla benzer iş istasyonlarında ve diğer işçiler tarafından yapılan işlemler için de geçerli olmalıdır. Makinaların çalışma hızının ölçülmesi oldukça kolaydır.Fakat aynı şeyleri işçiler için söylemek zordur. Zaman etüdü için seçilen işçinin,iş için gerekli bilgi,tecrübe ve yeteneğe sahip kişilerden biri olması arzu edilir.

BİLGİ TOPLANMASI   Tipik bir imalat işletmesinde yapılan zaman etüdünde toplanan bilgiler şunlardır: 1-Etüde ilişkin bilgiler 2-İşlem gören parça veya mamulü tanıtıcı bilgiler. 3-Proses, imalat yöntemi, iş istasyonu veya tezgahı tanıtıcı bilgiler. 4-İşçiyi tanıtıcı bilgiler 5-Çalışma koşullarına ilişkin bilgiler.

İŞİN ELEMANLARINA AYRILMASI Gözlem kolaylığı sağlamak ve bulguları daha etkili analiz etmek amacıyla ölçülecek işin daha küçük faaliyetlere, yani elamanlara ayrılması gerekir. İş elamanlarını şöyle gruplamak mümkündür: a-      Tekrarlanan elaman b-     Sıra dışı elaman c-      Sabit elaman d-     Değişken elaman e-      İşçi elamanı f-       Makine elamanı g-      Yabancı elaman  

GÖZLEM VE ÖLÇMELERİN YAPILMASI Doğrudan ölçmede gözlemler tecrübeli bir analist tarafından iş istasyonunda yapılır. Analist gözlem kayıt formunu ve kronometreyi taşıyan tabla ile birlikte uygun bir yerde durarak işi gözlemeye başlar.

GÖZLEM SAYISININ HESAPLANMASI Bir işlemin, dolayısıyla onu oluşturan elamanların süreleri çeşitli faktörlerin etkisi altında değişmeler gösterir.İş ölçümünün amacı bu değişmeleri göz önüne alarak gerçek süreye en yakın değeri bulmaktır. Sadece bir çevrim için yapılan ölçmenin gerçeğe yakınlığı için bir tahminde bulunmak mümkün değildir.Ancak yeterli sayıda çevrim ölçüldükten sonra belirli güvenlik sınırları için tahmin yapılabilir. Genel bir kural olarak , ölçülen değerlerin dağılma aralığı geniş ise daha fazla sayıda gözlem yapmak gerekir.

TEMPO TAKTİRİ Zaman etütlerinin sübjektiflik sınırına en yakın olan aşaması tempo taktiridir. Tempo yüzde ile ifade edilen boyutsuz bir sayıdır.   Çalışma hızının normalin altında veya üstünde olmasının nedenleri: a-İnsanlar arasında ki çalışma gücü ve yetenek farkları b-İşin elamanları arasındaki farklılıklar Aynı işin görüldüğü değişik istasyonlarda işçilerin tecrübe , bedensel güç, ve yetenekleri arasındaki farklar nedeniyle farklı tempolar görmek mümkündür. Diğer taraftan bir işin elamanları arasında ; taşınan ağırlık, istenen dikkat, makine gücünün kullanılması gibi faktörler bakımından da farklar vardır.Bunlarda işçinin temposunu artırıcı ve azaltıcı yönde etki ederler.

TOLERANSLARIN HESAPLANMASI Her çevrimde tekrarlanmayan bazı faaliyetler, önceden kestirilemeyen gecikmeler, yorulma gibi çeşitli nedenler, normal zamanın bilinçli olarak saptanmış eklemelerle artırılması gerekir.Normal zamanın bir yüzdesi olarak hesaplanan bu eklere tolerans adı verilir.   Toleranslar başlıca üç grupta toplanır: a-Kişisel ihtiyaçlar toleransı b-Yorulma toleransları c-Gecikme toleransı

STANDART ZAMANIN BULUNMASI

FAALİYET ÖRNEKLEMESİ İLE İŞ ÖLÇÜMÜ Faaliyet örneklemesi bir işin, belirli istatistik kurallara göre seçilen tesadüfi zamanlarda yapılan bir anlık gözlemlerle tespit edilen elamanlarına bakarak tümü hakkında sonuçlan çıkarma amacını taşır.   Başlıca üç uygulama alanı vardır: a-Standart zamanların hesaplanması b-Faaliyet analizi veya gecikme oranı etüdü c-Performans değerlemesi Her üç uygulama alanında da örnekleme kuralları ve amaçları aynıdır. Faaliyet analizinde amaç,makine ve işçilerin üretken çalışma ve boş kalma oranlarını bulmak gecikmelerin nedenlerini ortaya çıkarmaktır. Performans değerlemesinde ise;bir işçinin bedensel çabayla yaptığı bir işte harcadığı zamanın üretken olan ve olmayan kısımlarının oranı bulunmaya çalışılır.

ÖRNEKLEME İLE İŞ ÖLÇÜMÜNDE YAPILACAK İŞLER   1-Problemin tanımı : Ölçülmesi istenen işin veya faaliyetler grubunun özellikleri ve etüdün amacı açıkça belirtilir. 2-İlgili üniteleri haber verilmesi:Etüdün sorumlu yöneticisi,ilgili üst yöneticilere bilgi vermek ve onay almak üzere başvurur. 3-Ölçmelerin duyarlılık derecesinin belirlenmesi. 4- p için bir ön tahmin yapılması: Gözlenecek faaliyetin toplam süre içindeki payının, yani p nin bilinmesi etüdün süresini ve çalışma yoğunluğunu belirler. 5-Etüdün dizayn edilmesi: Kullanılacak araçların gözlem zamanlarının ve süresinin ve etüt ekibinin tespit edilmesi. 6-Gözlemlerin yapılması:

STANDART BİLGİLERİN SENTEZİ YÖNTEMİ Laboratuar deneyleri sonucu bulunan standart zamanlar, çok ayrıntılı ve bilimsel incelemelerin ürünüdür.Dolayısıyla güvenilirlik dereceleri çok yüksektir. Her hangi bir ölçümü mevcut problemde, bilinçli ve dikkatli kullandığımızda düşük maliyete duyarlı standart zaman değerleri buluruz.

ANALİTİK TAHMİNLER YÖNTEMİ Uzun, karmaşık ve kendisine has özellikleri olan bir işlemin tamamının kronometraj veya standart bilgiler yardımıyla ölçülmesi güçtür.Böyle bir durum da başvurulacak en etkili çare; işlemi basit ve kısa süreli elamanlarına ayırmak, bunları uygun yöntemlerle ölçtükten sonra bulunan değerleri toplayarak standart zamanı hesaplamaktır. Kısaca işin bölünen kısımlarını farklı yöntemlerle ölçmeyi tavsiye eden bir yöntemdir. Sipariş üretiminin her çeşidinde, tamir- bakım planlamasında, ağır endüstride ve inşaat işlerinde başarılı sonuçlar verir.

ELEMANTER HAREKET STANDARTLARI YÖNTEMİ Bir işleme ait standart zaman işlemi oluşturan elemanter hareketlerin (= Therbling) önceden saptanmış standart zamanları belirli kurallara göre toplanarak tespit edilir. Üretim tipi, mamul,kullanılan araç ve işçi farklı olsa dahi işçinin faaliyetlerini belirli elemanter hareketlere bölmek mümkündür. Herhangi bir işlem, daha küçük anlamlı parçalara bölünmesi olanağı bulunmayan Therbilinglere ayrıldığında , bunların ulaşma,kavrama ,taşıma, yerleştirme, bükme , bırakma gibi hareketler olduğu görülür.Bu hareketlerin tanımları iş ölçümünde uzmanlaşmış kişiler tarafından hazırlanmıştır. Bundan sonra her elamanter hareketin yapılış süreleri tespit edilir. Laboratuar çalışmaları sonunda ortaya çıkan değerler tablolarda özetlenir.

Kronometrik Zaman Etüdü Kronometrik zaman etüdünde aşağıdaki aşağıdaki aşamalar sırasıyla takip edilmelidir. 1.Bilgilerin Toplanması Kaydedilmesi 2.Etüdü yapılacak işin elemanlara ayrılması 3.Sürelerin ölçülmesi ve kaydedilmesi 4.Gözlem sayısı ve ya örnek büyüklüğünün belirlenmesi %66.8 Z=1 p=%10 %95.7 Z=2 P=0.05 %99.8 Z=3 p=0.01 N=Z²(n.Σ x²-(Σx)²/p²(Σx)² Standart zaman =Normal Süre /1-tolarans

Örnek A şirketinde yapılmakta olan 5 iş elemanı üzerinde kronometrik zaman etüdü ile iş ölçümü yapılacaktır. Tolerans payı %20 olup diğer veriler aşağıda verilmiştir. Bu bilgilere göre a)standart zaman b)%95 güven aralığında ve %5 önem düzeyinde en uygun örnek büyüklüğünü bulunuz? İş elemanları 1 2 3 4 5 tempo A 16 31 14 15 16 80 B 60 60 60 60 60 110 C 34 36 35 37 38 90 D 50 50 50 50 50 100 E 24 24 48 27 25 90

a) Aort=(16+31+14+15+16)/5=18.4 A normal süre=18.4x0.80=14.72 Bort=60 B.N.S=60x1.10=66 Cort=36 C.N.S=36x0.90=32.410 Dotr=50 D.N.S=50x1=50 Eort=29.6 E.N.S=29.6x0.9=26.44 Bu iş için gerekli toplam süre =189.76 Standart Zaman =189.76/1-0.2=237.2 b) NA=4(5.1894-(92)²)/0.05² 92²=191 gözlem NB=0 NC=3 ND=0 NE=157 191-5=186 gözlem yapılır