SALGIN HASTALIKLARDA MİHRAK YÖNETİMİ (ŞAP HASTALIĞI)

Şap Hastalığı Nedir? Şap hastalığı ülkeler arası canlı hayvan ve hayvansal ürün ticaretini olumsuz yönde etkileyen, büyük ekonomik kayıplara neden olan, çift tırnaklı hayvanların akut ve çok bulaşıcı viral bir hastalığıdır. Şap virusunun,7 farklı serotipi (A, O, C, Asia 1, SAT1, SAT2, SAT3) vardır. Günümüzde hastalık mihraklarında  A,  O ve Asia-1 tipleri tespit edilmektedir

Şap hastalığına karşı sığır, koyun, keçi, domuz gibi evcil hayvanlarla vahşi ruminantlar hassastır.Hastalığın çok bulaşıcı olması nedeniyle geniş hayvan populasyonları etkilenir. Ekonomik kayıplar süt veriminde azalma, hayvanların gelişmesinde gerileme, gebe hayvanlarda yavru atma, buzağı, kuzu ve oğlaklarda ölümlerden ileri gelir. İlave olarak hayvan ve et, süt tozu, sakatat veya sperma, embriyo gibi hayvansal ürünlerin ticaretinin engellenmesi nedeniyle kayıplarda meydana gelir.

Hastalığın Bulaşması Direk temas, enfekte ve duyarlı hayvanlar arasında en yaygın bulaşma formudur. Şap hastalığı mihraklarının yaklaşık %95' inde bulaşma direk temasla olur. Birbirlerine çok yakın mesafede bulunan hayvanlar arasında oluşan aerosol bulaşma direk temasın en önemli yoludur. Şap virusu hayvanların soludukları havada enfeksiyondan beş gün sonrasına kadar bulunabilmektedir. Solunan havada domuzların, sığır ve koyunlara oranla daha fazla virus çıkardıkları tespit edilmiştir. Sığırlar geniş solunum hacimleri ile hava yolu ile enfeksiyona en duyarlı olan hayvanlardır

Türkiye’de şap hastalığı mihraklarında yapılan incelemelerde, hastalığın en yaygın bulaşma yolunun genellikle hayvan hareketleri ve hayvan pazarlarının önemli rolü olduğu düşünülmektedir. Genellikle hastalık 10 Km içinde yayılır. Rüzgar ile virus partikülleri daha uzun mesafelere yayılabilir. Uzun mesafelere yayılma bazı özel şartlar altında meydana gelir. 1982 yılında deniz üzerinden Fransa'dan İngiltere'ye hastalığın bulaştığı ispat edilmiştir.

1.Direk temas: -En yaygın bulaşma şeklidir, -Şap hastalığı mihraklarının yaklaşık % 95’inde görülür, -Hasta hayvan hareketleri bulaşmada önemli rol oynar. -Hasta ve sağlam hayvanların bir arada bulundurulması ile hastalık oluşur

2.Hava yolu ile bulaşma: Hastalık hava yoluyla da bulaşır. -Rüzgarın yönü, -Rüzgarın hızı, -Hava sıcaklığı, -Havadaki nem oranı bulaşmada önemli faktörlerdir. -Rüzgar ile hastalık etkeni daha uzun mesafelere de (60 km) yayılabilir.

3.İndirekt bulaşma: -İnsan vasıtası ile bulaşma (celep, hayvan bakıcısı, hayvan sahibi, çiftçiler, misafirler vs.) -Hastalığın doğal konakçısı olmayan hayvanlar vasıtası ile bulaşma (kedi, köpek, kuşlar, fareler, vs.), -Hastalıklı malzemeler (yem, ot, su, vs.) ve nakil araçları ile bulaşma, -Et ve et ürünleri ile bulaşma, -Süt ve süt ürünleri ile bulaşma, -Suni tohumlama ve embriyo transferi ile bulaşma.

KLİNİK TABLO Tipik vakalarda sığırlar 3-6 gün inkubasyon devresi gösterirler, fakat bu süre 1-11 gün arasında değişebilir. Hastalık yüksek ateş, depresyon, solunum güçlüğü, ağız ve ayakta veziküllerin görülmesiyle karakterizedir. Sağımdaki hayvanlarda belirgin olarak süt veriminde düşme görülür. Dil üzerinde, damakta ve dudaklarda içi saman rengi sıvı ile dolu veziküller görülür.

ŞAP HASTALIĞININ KONTROLÜ

ŞAP HASTALIĞININ BİLDİRİMİ Şap hastalığının bildirimi zorunludur.Hayvan sahipleri,bakıcılar,celepler,serbest veteriner hekimler tarafından hastalığın bildirilmesi sonucu resmi veteriner hekim acilen hastalık mihrakına gider(En geç 24 saat içerisinde).Hastalığın varlığını ya da yokluğunu doğrulamak üzere resmi incelemeleri başlatır.Hasta olan hayvanlardan tip tayini yapılabilmesi için Şap Enstitüsü Müdürlüğüne gönderilmek üzere marazi madde alınır.Şüpheli durumlarda işletme takip altına alınır.

MİKRAK TANIMI Bir işletmede, aşağıdaki sıralanan kriterlerden bir veya daha fazlasını karşıladığında, şap hastalığı mihrakı ortaya çıktığı ilan edilir. 1-) Şap virusunun bir hayvanda, hayvana ait herhangi bir üründen veya hayvanın bulunduğu çevreden izole edilmesi. 2-) Şap hastalığına özgü klinik bulguların, duyarlı türlerden bir hayvanda gözlenmesi

MİHRAKTA ALINACAK ÖNLEMLER 1)KAYIT TUTMA -İşletmedeki tüm duyarlı hayvanların,ölen,enfekte veya kontaminasyon şüpheli hayvanların sayılarak tespiti ve kayıt altına alınması, -Doğan veya ölen hayvanların sürekli kayıtlarının tutulması, -İşletmedeki süt,et,yem,gübre ve diğer yan ürünlerin kayıtlarının tutulması.

2)KARANTİNA -İşletmeden hayvan giriş ve çıkışlarının önlenmesi, -Hasta hayvanların şüphelilerden izolasyonu, -Bakıcı dışında insan ve araç giriş çıkışının önlenmesi, -Süt,et,gübre,yem ve dğer yan ürünlerin işletmeden çıkışının engellenmesi, -Suni tohumlamanın yasaklanması.

3)DEZENFEKSİYON -İşletmenin içinin ve çevresinin dezenfeksiyonu, -İşletme girişlerinde sürekli bir dezenfeksiyon havuzu oluşturulması. 4)DİĞER İŞLETMELERE KONTAMİNASYON ŞÜPHESİ VARSA, BU İŞLETMELERDE DE AYNI TEDBİRLERİ ALIR.

5)HASTALIĞIN EPİDEMİYOLOJİK SEYRİNİ TAKİP EDER -Hastalığın kaç günlük olduğunu ve diğer işletmelere de yayılma durumunun olup olmadığını tespit eder. -Hastalığın filiyasyonunu bulaşma şeklini araştırır.

KORUMA VE GÖZETİM BÖLGELERİNİN OLUŞTURULMASI Resmi veteriner hekim şap hastalığı mihrakını merkez alarak yarıçapı 3 km. olacak şekilde koruma bölgesi ve koruma bölgesini de kapsayacak şekilde yarıçapı 10 km. olan gözetim bölgesini oluşturur(3 km. koruma+7 km. gözetim bölgesi). Koruma ve gözetim bölgelerinin girişlerindeki yollara yeterli büyüklükte hastalığın adı yazılı levhalar astırır.

Hayvan sağlık zabıtası komisyonunu toplayarak koruma ve gözetim bölgelerinde almış oldukları tedbirleri ilgili köy muhtarlıklarına imzalatarak bu bölgede bulunan bütün köy halkına mutat vasıtalarla duyurulmasını sağlar.İl ve ilçe müdürlüklerine gelince internet üzerinden ve resmi olarak da hastalık çıkışı evraklarını düzenler.Bakanlığa,enstitülere ve çevre illere hastalık bildirimi yapılır.

Koruma bölgesi ve gözetim bölgesinde de mihraktaki tedbirler aynı şekilde uygulanır(kayıt tutma ve hayvan giriş çıkış yasağı) fakat karantina işlemlerinde sütün ve acil kesime gidecek hayvanların uygun şekilde nakli hariç. En son ölüm ve iyileşmeyi takiben yapılan dezenfeksiyondan 15 gün sonra tüm hayvanlar kontrol edilerek hastalık yoksa koruma bölgesi önlemleri kaldırılır.

Gözetim bölgesinde ayrıca duyarlı hayvanlar meraya çıkarılabilir Gözetim bölgesinde ayrıca duyarlı hayvanlar meraya çıkarılabilir.Koruma bölgesindeki önlemlerin kaldırılmasına müteakip 15 gün içerisinde dezenfeksiyon yapılarak hastalık kaldırılır. Mihrak, koruma ve gözetim bölgelerinde çiğ süt ve taze et satışı ve pazara sürülmesi yasaktır.Süt ancak işleme tabii tutulmak üzere süt firmalarına verilir.Kesilen hayvanların etleri kemikten ayrılarak ve +2 derecede olgunlaştırma tedbirlerinden sonra piyasaya sürülür.

ŞAP HASTALIĞI VİRÜSÜNÜN İMHASINDA ÜRÜNLERİN İŞLEME TABİ TUTULMASI Deri ve postlar 30 gün boyunca sodyum klorürle tuzlanarak kurutulmalıdır.Yünler 60-70 santigrat derecede kimyasallarla yıkanmalıdır.Sap saman asgari 80 derecede 10 dakika kapalı haznede buhar uygulamasına tabi tutulmalıdır.

NAKİLLER 17 Aralık 2011 tarihli yurtiçinde canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin nakilleri hakkındaki yönetmelik gereği menşei şahadetnameleri yürürlükten kaldırılmıştır.İlçe içi büyükbaş hayvan nakillerinde hayvan pasaportlarının arka yüzü,küçükbaş hayvanlarda ise nakil belgesi çıkış işletmesinin idari olarak bağlı bulunduğu yerin köy muhtarı veya belediye başkanı tarafından mühürlenip onaylanır.

İl veya ilçeler arası nakillerde ise pasaport ve nakil belgesi onayı il ilçe müdürlüğü tarafından yapılabilir.Kanatlı hayvan nakillerinde ise nakil beyannamesi kullanılacaktır. Arı nakillerinde ise işletme tescil belgesi ve vize belgesi ile veteriner sağlık raporu düzenlenir.Hayvan maddeleri sevkinde nakil beyannamesi veteriner sağlık raporuna çevrilir.