Gürültü ve Endüstriyel İşitme Kayıpları Dr. Özden ÇIRPAR

Plan Giriş Ses ve gürültü tanımları İşitme fizyolojisi Gürültüye bağlı işitme kaybı Tanı ve yaklaşım Yasal mevzuat İşitmenin korunması

Giriş Dünyada ve ülkemizde, meslek hastalıkları arasında en yaygın olanı, gürültü nedenli işitme kayıplarıdır. Son yıllarda yapılan çalışmalarla ülkemizde mesleksel gürültü nedenli işitme kaybı olanların sayısının 200.000'i aştığı belirtilmektedir. Gürültü yalnızca işyeri zararlısı değil aynı zamanda da önemli bir çevresel patolojik etkendir. Ülkemizde büyük şehirlerimizin pek çok semtinde yapılan gürültü ölçümlerinde elde edilen değerlerin eşik değerleri geçtiği saptanmıştır.

2009 Bölgelere Göre Çevresel Gürültü Denetim Sayısı

Ses nedir? Mekanik bir titreşim dalgasıdır. İki temel belirleyicisi frekansı ve şiddetidir.

Sesin fiziksel özellikleri Sesin şiddeti doğrudan kulak zarına ulaşan mekanik basınçla ilişkilidir ve desibel (dB) olarak ölçülür. İnsan kulağı 0-140 dB arası sesleri algılayabilir. Frekans ise saniyede geçen titreşim sayısıdır ve birimi hertz’dir (Hz). İnsan kulağı 20-20.000 Hz arasındaki sesleri duyabilir.

Sesin fiziksel özellikleri-2 dB, logaritmasal bir büyüklüktür. Bir sesin şiddeti iki katına çıkarsa; 2’nin ondalık logaritması 0,3 ve desibel=10 bel olduğundan dB cinsinden artma 3 dB olur. Yani aynı cins ve güçte 1 kaynak χ dB gürültü oluşturuyorsa 2 kaynak χ + 3 dB 4 kaynak χ + 6 dB 8 kaynak χ + 9 dB gürültü oluşturur.

Sesin fiziksel özellikleri-3 dB(A) nedir? İnsan işitme sisteminin en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekanslara daha fazla ağırlık veren ses şiddeti ölçüm sistemidir.

Gürültü Hoşa gitmeyen, istenmeyen, rahatsız edici ses olarak tanımlanabilir. Ses, ölçülebilir ve varlığı kişiye bağlı olarak değişmeyen nesnel bir kavramdır. Gürültü ise öznel bir kavramdır. Bir sesin gürültü olarak nitelenip nitelenmemesi kişilere bağlı olarak değişebilir. Kimilerinin severek ve eğlenerek dinlediği müzik diğerlerini rahatsız edebilir.

Gürültü-2 Geçici Sürekli İmpuls silah atışı, patlama İmpakt matbaa makineleri Sürekli Sabit Dalgalanan

Gürültü-3 Endüstriyel çalışma koşullarında en sık; sabit sürekli gürültü üzerine eklenen impakt geçici gürültüye rastlanmaktadır. Sadece impakt gürültü, sürekli+impakt gürültüden daha zararlıdır!

Gürültü ölçümü Ses basınç ölçerler Sürekli ölçüm/izleme sistemleri Çevresel gürültü ölçümlerinde sahip oldukları geniş özelliklere bağlı olarak en çok kullanılan sistemlerdir. LAeq,T ölçebilmeli, TS 8535 e göre Tip 1 mikrofonu olmalı Standard frekans ağırlıkları IEC 61672-1’de belirtildiği gibi A ağırlıklı ve C ağırlıklı olmalı, Zaman ağırlıkları IEC 61672-1’de belirtildiği gibi F ağırlıklı ve S ağırlıklı olmalı, A ve C Frekans ağırlıklı, darbeli, dalgalı ve periyodik sesler için toplama ve ortalama işlemi yapabilmeli (IEC 804 e uygun), İstatistiksel dağılım (LAN,T ) vermeli Sürekli ölçüm/izleme sistemleri Uzun süreli ölçmelerde sabit mikrofon konumlarında otomatik olarak veya elle toplanan verileri modemler ve telefon hatları ile ana bilgisayara ileten sistemlerdir.  Dozimetreler (etki izleme analizi) Esasında bir ses basınç ölçerle benzer niteliklere sahip olan bu cihazlar gürültüden etkilenme analizinin tespitinde kullanılırlar. Gürültülü ortamlarda çalışanların üzerlerine, kulağa yakın bir yerde olacak şekilde takılarak ilgili kişinin belirlenen süre zarfında ne kadar gürültüye maruz kaldığını ölçen aletlerdir.

Maruz kalınan gürültü Süre X Şiddet Eşdeğer enerji düzeyi prensibi (3dBpratikte 5dB) Ses düzeyi dBA Süre Saat 90 8 95 4 100 2 105 1 110 0.5

Gürültünün olumsuz etkileri Fiziksel  Geçici veya kalıcı işitme bozuklukları Fizyolojik  Kan basıncının artması, dolaşım bozuklukları, solunumda hızlanma, kalp atışlarında yavaşlama Psikolojik Etkileri Davranış bozuklukları, aşırı sinirlilik ve stres Performans Üzerine Olan Etkileri İş veriminin düşmesi, konsantrasyon bozukluğu, hareketlerin yavaşlaması

İşitme fizyolojisi

Akustik refleks İşitme eşiğinin yaklaşık 70-90 dB üzerinde m.stapedius’un refleks kasılması ile iç kulağa geçen ses şiddetinin azaltılması

Gürültüye bağlı işitme kaybı Geçici eşik kayması Kalıcı eşik kayması Akustik travma

Geçici eşik kayması Kısa süre ile gürültüye maruz kalma nedeniyle ortaya çıkan geçici işitsel yorgunluk tablosudur. Kalıcı değildir. Dış tüylü hücrelerin mekanoelektrik transdüksiyon kanallarının geçici olarak kapanması nedeniyle Korti organının mekanik duyarlılığının azalması sonucu ortaya çıkar.

Kalıcı eşik kayması Uzun süre gürültüye maruziyet sonucunda ortaya çıkan tablodur. Kalıcıdır. Koklear yapılarda doğrudan mekanik hasar ve aşırı stimülasyona bağlı olarak metabolik değişiklikler nedeniyle ortaya çıkar.

Akustik travma Öykü oldukça tipiktir. Baş ve kulağa direkt gelen, bazen patlama ile birlikte olan şiddetli bir gürültüyü izleyen işitme kaybı, tinnitus ve başdönmesi Erken otoskopideKZ vasküler konjesyon Eşlik eden blast etki varsa Perforasyon, zincir hasarı, labirent fistülü olabilir.

Gürültüye bağlı işitme kaybının karakteristik özellikleri Şiddeti 90 dB’in üzerindeki seslerle oluşur. İşitme kaybı bilateraldir. Nadiren asimetriktir. Kulağın ilk işitme kaybı  4000 Hz frekansında olur. Daha sonra konuşma frekanslarını etkilemeye başlar. Ancak ileri olgularda bile 500 Hz altının korunmuş olması karakteristiktir. Oluşan işitme kaybı sensörinöral tipte bir kayıp olduğundan tedavisi yoktur. Ancak maruziyet kaldırılırsa ilerlemez. Bu nedenle gürültüden korunma son derece önemlidir.

Gürültünün koklear etkileri Etki eden ses enerjisinin gücü ile paralel olarak; Dış tüylü hücrelerde şişme E.R’da proliferatif aktivite artışı Nukleus membranlarında vezikülasyon ve dejenerasyon  İç tüylü hücrelerde dejenerasyon  Tüm tüylü hücre ve Korti organ kaybı  Koklear sinir lifi ve spiral ganglion hücrelerinin kaybı

Gürültünün koklear etkileri-2

Neden 4000 frekans? Frekansın vibrasyon özelliğinden dolayı dar ve gergin olan bazal kıvrım daha fazla sarsılır. DKY ve orta kulak yapılarının özgün rezonansları nedeniyle iç kulağa en iyi 4000 frekans iletilir. Sempatik sistem aktivasyonu ile koklear kan akımı azalır.

GBİK Tanı Şüphe (Mesleki sorgu) Anamnez Otoskopik muayene Diapozon testleri Odyolojik değerlendirme Erken tanı- Takip İyileştirme- Koruma- Eğitim

Gürültüye yönelik örnek anamnez formu Daha önce bir işitme testi yaptırdınız mı? (Ne zaman) Hiç işitme güçlüğü yaşadınız mı? Şimdi işitme güçlüğünüz var mı? Hiç gürültülü bir işte çalıştınız mı? Sağ kulağınızla mı sol kulağınızla mı daha iyi duyduğunuzu düşünüyorsunuz? Hiç kulaklarınızda çınlama duyuyor musunuz? Hiç baş dönmeniz oluyor mu? Hiç kafa travması geçirdiniz mi? Ailenizde 50 yaşından önce işitme kaybı olan var mı? Hiç kızamık, kabakulak ya da kızıl geçirdiniz mi? Herhangi bir alerjiniz var mı? Şimdi ya da önceden düzenli olarak ilaç, antibiyotik tedavisi gördünüz mü? Hiç kulak ağrısı geçirdiniz mi? Hiç kulak akıntınız oldu mu? Askerlik yaptınız mı? Özellikle ateşli silah deneyiminizi anlatınız. Bu güne kadar herhangi bir silah sesine maruz kaldınız mı? Ek (İkinci) bir işiniz var mı? Hobileriniz nelerdir?

GBİK riskini artıran faktörler Mavi göz- açık ten Genetik yatkınlık DM, KVS hastalıkları, HT, Hiperlipidemi Demir ve A vitamini eksikliği Aminoglikozidler, Cisplatin, NSAID vb. İleri yaş Sigara

Klinik değerlendirme Otoskopik muayene Çoğunlukla normaldir. Akustik travmada zar perforasyonu görülebilir. Odyolojik tetkik öncesi buşon ve ek patolojilerin ekarte edilmesi için mutlaka yapılmalıdır.

Klinik değerlendirme Diapozon testleri

Klinik değerlendirme Diapozon testleri-2

Odyolojik değerlendirme Test; çalışan gürültülü ortamdan en az 14 saat (ideali 48 saat) uzak kaldıktan sonra, bunun sağlanamadığı durumlarda ise 80 dB(A)’in üzerindeki gürültü düzeylerinde standart kulak koruyucusu (tüm mesai boyunca) kullanılıyor olması koşuluyla yapılmalı ve ölçüm her bir frekansta en az 3 defa tekrarlanmalıdır.

İşitme kaybı derecelendirme

Odyogramdaki semboller

Örnekler İletim tipi İK Sensorinöral İK

Örnekler-2

Örnekler-3

GBİK tipik progresyon

Odyolojik değerlendirmede kriterler Bir önceki yıla oranla herhangi bir frekansta 5 dB’in üzerinde kayıp Aynı işyerinde farklı bölümlerin grup olarak odyometrileri değerlendirildiğinde, herhangi bir bölümde diğer bölümlerden 5 dB’den fazla kayıp varsa, 4000-6000 Hz’de bir önceki odyometriye oranla 25 dB kayıp 500-1000-2000 Hz’lerde bir yıl içinde 10 dB ve üzerinde kayıp

Odyolojik tetkik kriterleri?

Ayırıcı tanı-Kofaktörler Gürültü öyküsü, 4kHz. çentiği, normal otoskopi, normal radyodiagnostikGBİK Kafa travması Genetik kongenital/postnatal koklear anomali İlaç ve kimyasal madde ototoksisitesi Asimetrik İKVestibüler shwannoma? Presbiakuzi

Gürültü ile ilgili Yasal mevzuat Gürültü Yönetmeliği - 23.12. 2003 Çevresel gürültünün kontrol altına alınması için “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi (ÇGDY) Yönetmeliği” AB Çevresel Gürültü Direktifine (2002/49/EC) uyumlu olarak 4 Haziran 2010 tarihi itibari ile Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Gürültü Kontrol İzin Belgesine Tabi Sanayi Tesisleri

Endüstriyel Tesisler için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri

Yasal mevzuat ve sağlık Gürültü zararlarının “meslek hastalığı” sayılabilmesi için; gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB’nin üstünde olan işlerde en az 30 gün (1 ay) çalışma gereklidir. Gürültüye bağlı işitme kayıplarına ilişkin “yükümlülük süresi” 6 aydır.

Yasal mevzuat ve sağlık-2 Gürültü yönetmeliği Madde 5 — Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri ile ilgili hususlar aşağıda belirtilmiştir: a) Bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından, günlük gürültü maruziyet düzeyleri ve en yüksek ses basıncı yönünden maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerleri, aşağıda verilmiştir; 1) Maruziyet sınır değerleri : LEX, 8h = 87 dB (A) ve ppeak = 200 µ Pai 2) En yüksek maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 85 dB (A) ve ppeak = 140 µ Paii 3) En düşük maruziyet etkin değerleri : LEX, 8h = 80 dB (A) ve ppeak = 112 µ Paiii b) İşçiyi etkileyen maruziyetin belirlenmesinde, işçinin kullandığı kişisel kulak koruyucularının koruyucu etkisi de dikkate alınarak maruziyet sınır değer uygulanacaktır. Maruziyet etkin değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmayacaktır. c) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edildiği işlerde ve aşağıdaki şartlara uyulmak kaydı ile maruziyet sınır değerleri ve maruziyet etkin değerlerinin uygulanmasında günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir: 1) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalık gürültü maruziyet düzeyi 87 dB (A) maruziyet sınır değerini aşmayacaktır. 2) Bu işlerdeki riskleri en aza indirmek için yeterli önlemler alınmış olacaktır.

İşitmenin korunması GBİK önlenebilir bir patolojidir ve spesifik bir tedavisi yoktur. Bu nedenle gürültünün önlenmesi kritik öneme sahiptir. ► Gürültünün kaynağında önlenmesi. ► Gürültünün ortamda önlenmesi. ► Gürültünün çalışanda önlenmesi.

Gürültünün kaynağında ve ortamda önlenmesi Mühendislik önlemler gerektirir. Daha pahalı olmakla birlikte ilk uygulanması gereken yaklaşımdır. Daha teknolojik makineler, ses absorbsiyonu, yansıma önleyici panel ve örtüler Ortam ses ölçümleriye sürekli izlem ve iyileştirme

İzolasyon-Örnek

Gürültünün çalışanda önlenmesi En son çare olmalıdır. Kulak koruyucular (KKD) Çalışma süresinin kısıtlanması, dönüşümlü çalışma, işitme engelli çalışan Eğitim Sağlık gözetimi

Kişisel koruyucu donanım

Referanslar ANSI (1996). American National Standard: Determination of occupational noise exposure and estimation of noise-induced hearing impairment. New York: American National Standards Institute, Inc., ANSI S3.44-1996. National Institutes of Health (1990). Noise and Hearing Loss. NIH Consensus Development Conference Consensus Statement 1990, Jan 22-24; 8 (1). National Institute for Occupational Safety and Health (1998). Revised Criteria for a recommended standard - Occupational noise exposure, U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control and Prevention, National Institute for Occupational Safety and Health, DHHS (NIOSH) Publication 98-126. National Institute on Deafness and Other Communication Disorders (1999). Noise-Induced Hearing Loss. NIH Pub. No. 97-4233. Occupational Safety and Health Administration (1983). Occupational Noise Exposure Standard. 29 CFR Chapter XVII, Part 1910.95.

Teşekkürler…