TİCARİ İŞLETMELERDE MERKEZ VE ŞUBE Dr. Özlem Döğerlioğlu IŞIKSUNGUR Yaşar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği- Ders Notları ozlem@dogerlihukuk.com Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

KAVRAM Kural olarak, bir tacirin bir ticari işletmesi ve bunun faaliyetlerini icra ettiği tek işletmesi vardır. Ancak, Ticari işletmeyi işleten kişi,daha çok müşteriye ulaşabilmek veya daha iyi hizmet verebilmek için ilave birimler açma yoluna da gidebilir. Bu durumda, aynı kişiye ait birden fazla işletme ortaya çıkacağından, bu işletmeler arasındaki ilişkinin belirlenmesi gerekir. Zira bunlar arasındaki ilişki bağımsız (her bir işletme ayrı hukuki sonuçlara tabi) VEYA bağımlı olabilir- Merkez-Şube İlişkisi Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

Merkez şube ilişkisi Ortada tek bir işletme vardır Şube veya şubeler merkezin hukuki geleceğine bağlıdır. Ör. Garanti Bankası tek bir ticari işletme, bir merkez ve yüzlerce şubesi var. Ör. Migros, Kipa SORU: Aynı şahsın giyim, gıda ve otomotiv alanlarında faaliyette bulunan 3 ayrı işletmesi varsa aralarındaki ilişki nedir? Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MERKEZ Her ticari işletmenin bir merkezi bulunur. Merkez, işletmenin, idari, hukuki ve ticari faaliyetlerinin toplandığı ve yürütüldüğü yeri gösterir. İşletmelerin “idare merkezi” ve “faaliyet merkezi” olmak üzere iki tür merkezi bulunabilir: İdare Merkezi: İdare (işletme) merkezi, işletmenin yönetildiği, faaliyetlerine ilişkin temel kararların alındığı yerdir. Örneğin, inşaat işleriyle uğraşan bir işletmede, idari faaliyetler Ankara’dan yürütüldüğü halde, aldığı ihalelere göre başka şehirlerde bir çok şantiyesi bulunabilir. Bu durumda, işletmenin idare merkezi Ankara olarak kabul edilir. Faaliyet Merkezi: Faaliyet (üretim) merkezi ise, fabrika, depo, imalathane veya şantiye gibi ticari işletmeye bağlı diğer birimlerin bulunduğu yerleri gösterir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MERKEZ İdare Merkeziyle- Üretim Merkezinin farklı olması durumunda idare merkezi işletmenin merkezi sayılır. Ör. Fabrika İzmitte, idari, hukuki ve ticari faaliyetlerin sevk yeri İstanbul, Merkez neresidir? Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

MERKEZ İdare merkezinden ayrı bir faaliyet merkezinden bahsedebilmek için, işletmenin üretim faaliyetleri veya depolama işlerinin yapıldığı yerdeki birimlerin üçüncü kişilerle herhangi bir ilişkiye girmemesi gerekmektedir. Faaliyet merkezi, işletmenin yardımcı birimi olmalı ve üçüncü kişilerle işlem yapmamalıdır. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE Tanımı: 5174 sayılı Ticaret ve Sanayi Odaları ve Borsalar Kanunu’nun 9. maddesinde, şube şu şekilde tanımlanmıştır: “Bir merkeze bağlı olduğu halde ister merkezin bulunduğu odanın isterse başka odanın çalışma alanı içinde olan, müstakil sermayesi ve müstakil muhasebesi bulunan ve/veya muhasebesi merkezde tutulduğu ve müstakil sermayesi bulunmadığı halde kendi başına sınai faaliyet ve ticari muamele yapan yerler ve satış mağazaları şube sayılır”. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE Unsurları: Bu tanımdan hareketle bir yerin şube sayılması için, aşağıdaki unsurları taşıması gerektiği kabul edilir: Merkeze Bağlılık Dış İlişkide Bağımsızlık Mekan Ayrılığı- Ayrı Mekan Muhasebe Ayrılığı- Ayrı Muhasebe Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE ÖNEMLİ! Şubenin hacminin merkezden büyük ya da küçük olması Şube olmayan bir işletme için şube unvanının kullanılmış olması Şubenin merkezden ayrı bir sermayesinin bulunması veya bulunmaması Şubede çek-senet tahsilatı yapılması gibi hususlar şube niteliğinin belirlenmesi açısından önemsizdir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE OLMANIN HUKUKİ SONUÇLARI Bir yerin şube olarak nitelendirilmesinin bazı hukuki sonuçları vardır: Ticaret Siciline Tescil Merkezin Ticaret Unvanını Kullanma Ticaret Odasına Kaydolma Dava ve Takiplerde Merkezi Temsil Etme Banka Şubelerine Ciro Yapılabilmesi Merkezi Yurtdışında Bulunan Ticari İşletmelerin Türkiye’deki Şubelerine İlişkin Özel Hükümler Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE OLMANIN HUKUKİ SONUÇLARI Ticaret Siciline Tescil Kural: tacirin sahip olduğu her ticari işletme birbirinden bağımsızdır ve ticaret siciline diğerlerinden ayrı ve bağımsız şekilde tescil olur Şube açısından: Şubeler merkez gibi bulundukları yer ticaret siciline tescil ve ilan edilir Tescil talebi şubenin açıldığı tarihten itibaren 15 gün içinde yerine getirilmeli (YTTK m.40/I) Tacir, şube için kullanacağı ticaret ünvanını ve bunun altına atacağı imzayı notere onaylattıktan sonra sicil müdürüne vermelidir. Tacirin tüzel kişi olması halinde ünvanla birlikte onun adına imzaya yetkili kişilerin imzaları da notere onaylatılarak sicil müdürlüğüne verilmelidir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE OLMANIN HUKUKİ SONUÇLARI Ticaret Ünvanı Şubeler, kendi merkezlerinin ticaret ünvanını şube olduklarını belirtmek suretiyle kullanmak zorundadır. Ör.Ziraat Bankası Konak Şubesi- Tacirin gerçek kişi olması durumunda Neslihan Yargıcı Cevahir AVM Şubesi Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE OLMANIN HUKUKİ SONUÇLARI Mahkemelerin Yetkisi Bakımından Bir şubenin işlemlerinden doğan dava Merkezin bulunduğu yerde açılabileceği gibi İlgili şubenin bulunduğu yerde de açılabilir (HUMK Md.14/I) İstisna: İflas yoluyla takip ve iflas davası- takip merkezin bulunduğu yerde ve dava merkezin bulunduğu yerde açılır. (İİK m. 154) NOT: Bir şubenin yapmış olduğu işlemler nedeniyle başka bir şubenin bulunduğu yerde dava açılamaz. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ŞUBE OLMANIN HUKUKİ SONUÇLARI Odalara Kaydolma Şubeler ticari ve sanayi odalarına kaydolmak ve oda aidatı ödemek zorundadır. Çekin Cirosu Bakımından YTTK M. 789/IV “Muhatap lehindeki ciro yalnız makbuz hükmündedir; meğerki, muhatabın birden fazla şubesi olup da, ciro, muhatap şubeden başka bir şube üzerine yazılmış bulunsun.” Çekin muhatap bankaya ibrazı makbuz hükmündedir. Fakat ciro, muhatabın hesabının bulunduğu şubeden başka şubeye yapılmışsa bu makbuz hükmünde sayılmaz, çünkü her şube bağımsız işyeri kabul edilir. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

Yargıtay 12. Hukuk Dairesi E: 2008/3864 K: 2008/64441 Çekin ödenmesi için ibrazı zorunlu olup ibrazın belli bir yerde (muhatap banka) ve belli bir süre içinde yapılması gerekir. Çekin doğrudan doğruya muhatap bankaya ibraz olunması, çek bedelinin ödenmesi talebini ifade eder ve ibraz sonucu muhatap bankanın vaki ödemesi keşidecinin yaptığı havalenin yerine getirilmesi anlamındadır. Bu nedenledir ki muhatap bankaya çekin ödenmesi için ibraz ciro anlamı taşımaz. Bir başka anlatımla muhatap banka keşidecinin hesabında bulunan çek bedelini çek hamiline ödemekle yükümlü olup çek üzerinde kambiyo hukuku açısından başka bir hakka sahip değildir. Bu nedenledir ki TTK.m.701 muhataba yapılan cironun makbuz anlamı taşıyacağını; yani senetteki hakkın intikalinin söz konusu olamayacağını açıklamıştır. Ancak muhatap dışındaki aynı bankanın bir başka şubesine ciro yapılması halinde, bu ciro geçerli olacağından TTK.m.701 in uygulama yeri olmayacağı açıktır. Somut olayda gözlendiği gibi dayanak çeklerde muhatap banka T____ Bankası Beykoz/İstanbul şubesidir. Oysaki lehdarın çek arkasındaki cirosu T____ Bankası A.Ş. emrine yapılmıştır. Muhatap bankadan ayrı bir şubeye yapılan cironun yukarıda açıklandığı üzere geçerli olacağı kabul edildiğine göre, birden fazla şubesi bulunan T____ Bankası A.Ş. lehine yapılan ciro da geçerli olup TTK.m.701 in bu durumda uygulama yeri yoktur. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

Merkezi Yurtdışında Bulunan Ticari İşletmelerin Türkiye’deki Şubelerine İlişkin Özel Hükümler Bu şubeler için yerleşim yeri Türkiye’de bulunan Kendi ülkelerindeki ticaret ünvanına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla; Yerli işletmeler gibi tescil olunur Bu şubelerin müdürleri şubeye özgü ayrıntılı finansal tablolarını, şubesi oldukları şirketin ve varsa şirketin dahil bulunduğu topluluğun yılsonu tablolarının özetlerini ve yıllık raporlarını merkezin tabi olduğu hukuka göre gerekli onayları almalarından itibaren 6 ay içinde Türkiye’de yayınlamak zorundadır. (YTTK m. 524, 525/1) Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

ÖRNEK OLAY ÇALIŞMASI Market işletmeciliği ile iştigal eden Tansaş T.A.Ş. muhtelif şehirlerde “Mini Tansaş Market” adıyla açtığı satış mağazalarından sonra Aydın’da da bir mağaza açmış, ancak bu mağazanın şube olarak tescilini yaptırmamıştır. Aydın Ticaret Sicili Memurluğu, şirkete ait mağazanın şube vasfı taşıdığı halde, Ticaret Siciline tescilinin yaptırılmadığını tespit ederek, tescile davet yazısı göndermiş, şirket ise cevabi yazısında bu mağazaların şube sayılan yerlerden olmadığını ve bu nedenle tescilinin gerekli olmadığını ileri sürerek bu daveti reddetmiştir. Bunun üzerine Aydın Ticaret Sicili Memurluğu, şubenin hükmen tescili amacıyla dava açmıştır. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011

SORULAR Olayda Tansaş.A.Ş. Vekili tarafından ileri sürülen aşağıdaki hususları, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre değerlendiriniz: Aydın’daki “Tansaş Market” şube adını taşımamaktadır. Market dışarıya satış yapmamaktadır. Mağazanın kendisine ait bir sermayesi yoktur. Muhasebe merkezde tutulmaktadır. Kaynak: Sami Karahan, Ticari İşletme Hukuku 2011