Embriyolojiye Giriş Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

Tanım Bir canlı gelişmeye başladığı dönemdenden itibaren belirli bir süre içerisinde türe özgü şeklini alıncaya değin, geçirdiği gelişim evrelerini inceleyen bilim dalına embriyoloji denir. Embriyoloji kelime olarak cenin (dölet) bilimi anlamına gelir. Bu terim doğum öncesi (prenatal) gelişimi ifade eder. İnsan hayatının başlangıcı hakkında bilgi verir ve prenatal gelişimde meydana gelen değişiklikleri gösterir. Genel anatomiyi aydınlatır ve normal ilişki ile anormal gelişimi açıklar.

Embriyolojinin Sınıflandırılması 1- Genel Embriyoloji 2- Özel Embriyoloji

Embriyoloji kitapları Medikal Embriyoloji : Prof. Dr. İsmail Petorak İnsan Embriyolojisine Giriş : Prof. Dr. İlhan Kerse Genel İnsan Embriyojisi : Prof. Dr. Aysel Şeftalioğlu Langman’s Medikal Embriyoloji : T.W Sadler Renkli Embriyoloji Atlası : Ulrich Drews The Developing Human :Keıth L. Moore

Embriyonik Terimler Oosit : Ovaryumda üretilen dişi germ veya seks hücresidir. Sekonder oosit veya olgun ovum şeklinde ovaryumdan dışarı atılır. Spermiyum : Testislerde üretilen erkek germ hücreleridir. Spermatozoon da denir. Spermiyum ejekulasyon sırasında erkek üretrasından atılır.

Döllenmiş ovum : İçerisine sperm girmiş bir sekonder oositi ifade eder.

Zigot Zigot : Döllenme tamamlandığında, oosit ve spermin birleşmesi sonucu oluşur.

Yarıklanma : Zigotun bir dizi mitotik bölünmeden geçtiği süreci ifade eder. Böylece erken embriyonik hücreler diğer adıyla blastomerler oluşur. Her bölünme sonucu blastomerler küçülür fakat erken embriyonun boyu değişmez.

Morula : Döllenmeden 3-4 gün sonra blastomerler şekil değiştirir ve sıkı bir hücre topu haline dönüşürler. 12 veya daha fazla blastomer, küre şeklini alır ve duta benzediği için morula adı verilmiştir. Bu fiziki sıkıştırma olayından hücre yüzeyi adezyon molekülleri sorumludur.

Blastosist Blastosist : Morula, tuba uterinadan uterusa girdiği zaman içerisinde sıvı dolu bir kese olan blastosist kesesi oluşur. Bu değişme morulayı blastosist’e dönüştürür. Merkezde bulunan hücreler iç hücre kitlesini (embriyoblastları) oluşturur. Bu hücreler embriyonun başlangıcı veya taslağıdır.

Preimplantasyon Evresi Embriyonal gelişimin preimplantasyon (implantasyon öncesi) evresi, döllenme ile uterus duvarına yapışma arasında geçen süredir. Ortalama 6 gündür.

İmplantasyon Evresi Blastosistin endometriyum’a (uterusun mukoza tabakası veya örtüsü) bağlanma ve gömülme sürecidir.

Gastrula Gelişmekte olan canlı 3. haftada ektoderm, mezoderm ve endodermden oluşan üç tabakalı veya trilaminer embriyonik disk şeklini alır. Bu olaya gastrulasyon, oluşan yapıya da gastrula denir. Gastrulanın üç germ tabakası daha sonra farklılaşarak embriyonun doku ve organlarını oluşturur.

Nörula Dördüncü haftaya gelen embriyoya nörula denir. Nörulasyon nöral tüp gelişimini ifade eder. Yaklaşık 27. günde yani 4. haftanın sonunda iki ucu kapalı nöral tüp oluşur.

Gelişim Evreleri Doğum öncesi (prenatal) evre Doğum sonrası (postnatal) evre

Doğum Öncesi Evre Embriyonal evre : Gelişim sürecinde sekizinci haftanın sonuna kadar olan evreyi ifade eder. Gelişmekte olan insana bu evrede embriyo denir. Embriyonal evrenin sonunda, bütün esas yapıların başlangıcı oluşmuştur. Ancak sadece kalp ve dolaşım çalışır durumdadır (21. gün). Taslak, primordiyum : Bir organ veya yapının gelişmesinde en erken aşamanın, fark edilebilir ilk işaretini veya bu aşamanın başlangıcını ifade eder.

Doğum Öncesi Evre Fetal evre : Dokuzuncu haftadan doğuma kadar olan evreyi belirtir. Oluşan organ ve dokuların farklılaşması ve büyümesi gerçekleşir. Doku ve organlar işlevsel hale gelir.

Konseptus Bu terim embriyo ve embriyo ile ilişkili membranları ve zarları ifade eder. Yani konseptus, plasentanın embriyonal bölümü, amniyon, koriyonik kese ve vitellus kesesini de kapsar.

Embriyonik Terimler Üç Ay (Trimestre) : Üç takvim ayından oluşan dönemdir. Dokuz aylık gestasyon (rahim içi gelişme) dönemi üç üç ay ’a ayrılmıştır. İlk üç ay gelişmenin en kritik evresidir. Düşük (Abortus) :Embriyonun veya fetusun yaşayabilir (varlığını uterus dışında kendi başına sürdürebilir) hale gelmeden uterus dışına atılmasını ifade eder.

Postnatal (doğum sonrası) Dönem Bebeklik : Doğumdan sonraki ilk yılı kapsayan süredir. Yenidoğan (Neonatal) : Doğum sonrası İlk 4 hafta yenidoğan veya Neonatal dönem olarak bilinir. Çocukluk : 13. ay ile buluğ çağı (puberte, cinsel olgunluk) arasında kalan dönemdir. Puberte (Buluğ) : Genellikle, kızlarda 12 – 15 ve erkeklerde ise 13 – 16 yaşları arasındaki ikincil cinsiyet belirtilerinin ve üreme yeteneğinin geliştiği dönemdir. Puberte kızlarda ilk adet kanaması ile menstruasyonun başlaması (menarş) ; erkeklerde ise olgun spermlerin üretilmesi ile sona erer.

Ergenlik (Adolesans) Ergenlik : 11 ile 19 arsındaki verilen döneme verilen addır. Bu süre cinsel olgunlaşmanın en erken belirtileri ile başlar, fiziksel, zihinsel ve duygusal olgunlaşmayla son bulur. Üreme yeteneği ergenlikte tamamlanır.

Yetişkinlik veya Adult Dönem Erken erişkinlik : 18 – 21 yaş arasında ulaşılır. Kemikleşme ve büyüme görsel olarak bu dönemde tamamlanır. 21 – 25 yaşları arasında kemikleşme ve büyüme sona erer.