DİLEK KİPLERİ

Bu cümlelerde belli bir zaman kavramı var mı? Ödevini yemekten önce yapasın. Ödevini yemekten önce yap. Ödevini yemekten önce yapmalısın. Ödevini yemekten önce yaparsan, diziyi izleyebilirsin. Yukarıdaki cümleleri anlam bakımından inceleyiniz.Eylemlerdeki hangi ekler cümlede anlam değişikliğine sebep olmuştur? Bu cümlelerde belli bir zaman kavramı var mı?

Yukarıdaki eylemlerden hangisinin yapılış zamanı belli değildir? Bu sınavı kazanmalıyım. Bu gece yola çıkacaklar. Sana mektup gönderdim. Odasında ders çalışıyor. Yukarıdaki eylemlerden hangisinin yapılış zamanı belli değildir? Bu eylemde zaman bildiren ek yerine hangi ek gelmiştir? Bu ek cümleye nasıl bir anlam yüklemiştir?

Bunu hangi ifadelerden anladınız? ……………:-Buradaki bütün dosyaları incele.Sonra bunlarla ilgili olarak bana rapor ver. ……………: -Önce yemeğe çıksam, sonra söylediklerinizi yapsam olmaz mı? …………….:-Hayır.Bu söylediklerimi şimdi yapmalısın.Toplantı iki saat sonra. ……………..:-Peki, hemen dosyaları incelemeye başlayayım.Size raporu sunayım.Sonra da öğle yemeğine çıkayım. Yukarıdaki diyaloğu inceleyiniz. Sizce konuşanlardan hangisi patron, hangisi işçidir? Bunu hangi ifadelerden anladınız? Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri ve bu eklerin cümleye kattığı anlamı inceleyiniz.

O halde eylemde zaman bildirmeyen, eyleme istek, emir, şart ve gereklilik anlamlarını yükleyen bu eklere ne isim verebiliriz?

DİLEK KİPLERİ DİLEK ŞART KİPİ İSTEK KİPİ EMİR KİPİ GEREKLİLİK KİPİ

İSTEK KİPİ

Bu cümlede “istek” hangi ekle sağlanmıştır? Seni hiç unutmayacağımı bilesin. Biraz daha oyalanırsan okula geç kalacaksın. Bu formu hemen doldurmalısın. Boş vakitlerinde annene yardım ediyormuşsun. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olmasına dair istek söz konusudur? Bu cümlede “istek” hangi ekle sağlanmıştır?

İstek Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-a, -e” eki getirilerek yapılır. 1. Getirildiği eyleme istek anlamı verir. Örnek : Akşama ben de size geleyim. 2. İsteğin yanı sıra öğüt ve gereklilik anlamı verir. Örnek : Kimsesizlere yardım edelim. (Öğüt) Derslerimize düzenli çalışalım. (Gereklilik) İstek kipinin kişilere göre çekimi şöyledir. KİŞİ TEKİL ÇOĞUL 1. Al-a-(y)-ım Al-a-lım 2. Al-a-sın Al-a-sınız 3. Al-a Al-a-lar

DİLEK ŞART KİPLERİ

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olması şarta bağlıdır? Sen gülersen ben de gülerim. Muhakkak onu aramalısın. Bu sabah trene biniyor. Geleceğini sana söylemedi mi? Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olması şarta bağlıdır? Bu şart anlamı eylemdeki hangi ek ile sağlanmıştır?

Dilek-şart kipinin kişilere göre çekimi şöyledir Dilek – Şart Kipi : Eylem tabanlarına “-sa, -se” ekinin getirilmesiyle yapılır. 1. Eyleme dilek anlamı verir. Ben de seninle gelsem. Tiyatroya değil de, sinemaya gitsek. 2. Koşul anlamıyla kullanılır. Bu işi başarırsa, güvenimi kazanır. Giderse, bir daha dönmez. Dilek-şart kipinin kişilere göre çekimi şöyledir KİŞİ TEKİL ÇOĞUL 1. Gör-se-m Gör-se-k 2. Gör-se-n Gör-se-niz 3. Gör-se Gör-se-ler

GEREKLİLİK KİPİ

Bu anlam eylemdeki hangi ekle sağlanmıştır. Birlikte sinemaya gitmişler. Bu sene bahar erken gelecek. Sesini bir kez daha duysam. Emniyet kemeri takmalısınız. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kesinlikle yapılması gerektiği belirtiliyor? Bu anlam eylemdeki hangi ekle sağlanmıştır.

Gereklilik kipinin kişilere göre çekimi şöyledir. Gereklilik Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-malı, -meli” ekinin getirilmesiyle yapılır. Eylemin yapılması, olması gerektiğini bildirir. Bu anlam, “gerek, lazım, icap etmek” sözcükleriyle de sağlanır. Onunla hemen konuşmalıyım. Bu işi yarına bitirmeliyiz. Gereklilik kipinin kişilere göre çekimi şöyledir. KİŞİ TEKİL ÇOĞUL 1. Gül-meli-(y)-im Gül-meli-(y)-iz 2. Gül-meli-sin Gül-meli-siniz 3. Gül-meli Gül-meli-ler

EMİR KİPİ

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde emir anlamı vardır? Burada sigara içmemelisiniz. Ödevini yapsın. Seni görseydim,selam vermez miydim? Öğretmenini dikkatlice dinleyesin. Yukarıdaki cümlelerin hangisinde emir anlamı vardır?

Beni dinle. Beni dinlesin. Beni dinleyin. Beni dinlesinler. Yukarıdaki cümleleri anlamları açısından inceleyiniz. Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri inceleyiniz.

Emir kipinin kişilere göre çekimi şöyledir. Emir (Buyurma) Kipi : Emir kipinin eki yoktur. Bu nedenle I. ve çoğul kişilerde emir kipinin çekimi olmaz. Çünkü kişiler kendi kendilerine emredemezler. Emir kipine II. Tekil kişi dışında kişi ekleri getirilebilir. 1. Eylemin yapılmasını emir biçiminde belirtir. Derslerini bitirir bitirmez yat. (Olumlu emir) Eve zamanında gelin. (Olumlu emir) Dışarı çıkmayın. (Olumsuz emir) 2. Bazen dilek anlamıyla kullanılır. Tanrım, bana yardım et. Dünyada hiç aç insan olmasın. Emir kipinin kişilere göre çekimi şöyledir. KİŞİ TEKİL ÇOĞUL 1. -------------- 2. Yürü Yürü-yün(ünüz) 3. Yürü-sün Yürü-sünler

Örnek Soru: Aşağıdaki fiillerin hangisi emir kipindedir? (1987-FL) A) Yazasın B) Yazsın C) Yazmalı D) Yazsa

Çözüm: Yaz – a – sın (İstek kipi) Yaz – malı (Gereklilik kipi) Yaz – sa (Şart kipi) Yaz - sın (Emir kipi) Cevap B