NÜFUS İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Nüfus:Sınırları belli bir arazi parçası içinde yaşayan insan sayısına denir Nüfus artışı: Sınırları belli bir arazi parçası içindeki nüfusun bir önceki yıla göre artışını ifade eder.Bu değişimler doğumlar, ölümler ve göçler arasındaki ilişkiye bağlıdır. Doğal Nüfus artışı: Sınırları belli bir arazi parçası içindeki bir yılda doğanlarla ölenler arasındaki farktır. Nüfus Sayımı:Bir ülkenin toplam nüfusu ve nüfusun özelliklerini belirlemek için ülke içindeki insanların sayılmasıdır.

TÜRKİYE’DE NÜFUSUN GELİŞİMİ Tablo 1:Sayım Yıllarına Göre Türkiye’de nüfusun gelişimi Yıllar Toplam Nüfus Dönem Nüfus Artış Hızı(‰) 1927 13 648 270 - 1935 16 158 018 1927-1935 21,1 1940 17 820 950 1935-1940 19,6 1945 18 790 174 1940-1945 10,6 1950 20 947 188 1945-1950 21,7 1955 24 064 763 1950-1955 27,8 1960 27 754 820 1955-1960 28,5 1965 31 391 421 1960-1965 24,6 1970 35 605 176 1965-1970 25,2 1975 40 347 719 1970-1975 25,0 1980 44 738 957 1975-1980 20,7 1985 50 664 458 1980-1985 24,9 1990 56 473 035 1985-1990 1997 62 865 574 1990-1997 15,1 2000 67 803 927 1997-2000 18,2

Ülkemizde nüfusun gelişimine göre çıkan sonuçlar şunlardır: Ülkemizde nüfus sürekli artmakta, fakat nüfus artış hızı son yıllarda azalmaktadır. En fazla nüfus artışı 1955-1960 yılları arsında olmuştur. Doğurganlık oranının 1980’den sonra düşüşe geçmesi nüfus artış hızının azalmasına neden olmaktadır. 1940-1945 yılları arası nüfus artış hızı diğer dönemlere çok düşüktür(‰10.6)

Türkiye’de Nüfus Artışın Nedenleri: Doğum oranlarının fazlalığı Ölüm oranlarının özellikle bebek ölüm oranlarının azalması Sağlık ve beslenme koşullarının giderek daha iyileşmesi Dış ülkelerden ülkemize yapılan göçler Genç nüfusun fazla olması

Türkiye’de Nüfus Artışının Doğurduğu Sonuçlar Nüfusumuz sürekli olarak artış göstermektedir. Dönemler itibariyle nüfus artış hızı ve nüfus artış miktarlarında farklılık vardır. Ortalama insan ömrü giderek uzamaktadır. Nüfusun artışında esas olarak doğum ve ölümler etkili olmuştur. Nüfusun artışında azda olsa dış göçlerde etkilidir. Bölgesel dağılışa baktığımızda batı kesimlerde artış göçlere daha çok bağlıyken diğer kesimlerde yüksek doğurganlığa bağlıdır.

Türkiye’de Hızlı Nüfus Artışının Yol Açtığı Sorunlar Kırsal kesimden şehirlere göç artar. Kişi başına düşen milli gelir azalır ve refah seviyesini düşürür. Kişi başına düşen tarım arazisi miktarı azalır. Ekonomik kalkınma yavaşlar. İşsizliğin artmasına neden olur. Bağımlı nüfus oranı artar. Genç nüfus miktarı artar. Sağlık,eğitim ve alt yapı hizmetleri aksar. Konut sıkıntısı ortaya çıkar. Çevre sorunları ortaya çıkar. Doğal kaynaklar aşırı ölçüde kullanılır ve çabuk tüketilir.

Türkiye’de Nüfusun Dağılışına Etki Eden Faktörler Doğal faktörler Bitki örtüsü Yükselti Eğim Su İklim Toprak Beşeri faktörler Tarihi nedenler Tarımsal faaliyetler Sanayi,Ticaret ve Madencilik faaliyetleri Ulaşım imkanları Turizm failiyetleri

Türkiye’de Nüfusun Bölgesel Dağılışı Tablo 2 Coğrafi Bölgelerin Yıllık Nüfus Artış Hızları Bölgeler 1990 2000 Nüfus artış hızı(‰) Marmara Bölgesi 13 295 878 17 351 417 26,6 Ege Bölgesi 7 594 977 8 953 375 16,4 Akdeniz bölgesi 7 026 489 8 723 839 21,6 İç Anadolu Bölgesi 9 913 306 11 625 109 15,9 Karadeniz Bölgesi 8 136 713 8 439 355 3,65 Doğu Anadolu Bölgesi 5 348 512 6 147 603 13,9 Güney Doğu Anadolu Bölgesi 5 157 160 6 604 205 24,7 Türkiye 56 473 035 67 844 903 18,3

Marmara Bölgesi Nüfusun en fazla olduğu bölgedir. Nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgedir. Nüfusun fazla olmasının nedenleri ise; tarım,sanayi,ticaret,coğrafi konum. Nüfus artışı daha çok göçlere bağlıdır.

Ege Bölgesi Bölgede nüfus yeryüzü şekillerine bağlı olarak dağılış göstermektedir. Nüfus genellikle kıyı kesiminde toplanmıştır. Bunun nedenleri ise; iklim, topoğrafik yapı, ulaşım

Akdeniz Bölgesi Bölge kıyı bölgeleri arasında en az nüfus yoğunluğuna sahip olan bölgedir. Bunun nedeni ise; Toros dağlarının varlığı, bölgede elverişli toprakların azlığıdır. Bölgede nüfus daha çok Çukurova , Antalya ve Amik ovası çevresinde yoğunlaşmıştır

Karadeniz Bölgesi Kıyı ile iç kesimler arasında nüfus bakımından zıtlık yaşanır. Bölümler arsında da iklim, tarım, topoğrafik şartlar nüfusun dağılışına etki eder. Doğu Karadeniz Bölümünde nüfus genellikle kıyı kesimdedir. Batı Karadeniz Bölümünde ise kıyı ve dağlık kesimlerde nüfus toplanmıştır. Ota Karadeniz Bölümünde ise topoğrafik yapının uygunluğundan dolayı nüfus bölümünde dengeli olarak dağılmıştır.

İç Anadolu Bölgesi Bölge yüzölçümü ve nüfus bakımından ülkemizin ikinci büyük bölgesidir. Bölgede nüfus daha çok ova alanlarında ve alçak platolar üzerinde yoğunlaşmıştır. Bölgede nüfus dağınık ve seyrektir.Bunun nedeni ise yarı kurak iklimin görülmesi ve su azlığıdır.

Doğu Anadolu Bölgesi Bölge yüzölçümü en fazla olan bölge olmasına rağmen nüfusu en az olan bölgedir. Nüfus yoğunluğu en az olan bölgedir. Nüfus en çok tektonik kökenli alüvyon alanlarında yoğunlaşmıştır. Bölgenin arazi yapısı ve ağır iklim şartları nüfusun seyrek ve dağınık olmasına neden olmaktadır.

Güney Doğu Anadolu Bölgesi Bölge yüzölçümü en az ve nüfusu en az ikinci bölgedir Bölgede nüfus daha çok Şanlıurfa ,Gazi Antep ve Diyarbakır çevresinde yoğunlaşmıştır. Bölgede yapılmakta olan GAP projesi sayesinde nüfusun artacağı düşünülmektedir.

Türkiye’de Nüfus Yoğunlukları Nüfus yoğunluğu, birim alan başına düşen nüfus demektir. Bir ülkede nüfus yoğunluklarını bilmekle; ülkede nüfusun nasıl dağıldığını, kişi başına düşen tarım arazileri,kişi başı düşen tarımsal üretimi bilmek ve başka değerlerin ortaya çıkmasına yardımcı olmakta ve bu değerler ışığında planlar hazırlanmaktadır. Nüfus yoğunluğu hesaplanırken üç yöntem kullanılır; 1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu 2. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu 3. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu

Aritmetik Nüfus Yoğunluğu Aritmetik nüfus yoğunluğu, birim alan başına düşen nüfus miktarı olarak ifade edilir. Toplam Nüfus(kişi) Aritmetik nüfus yoğunluğu = Yüz ölçüm(km²) Buna göre Türkiye’nin 67 844 903 Aritmetik nüfus yoğunluğu = = 88 769 604 km²

Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu Bir alanda yaşayan insan sayının ekili dikili alana oranına denir. Toplam Nüfus(kişi) Fizyolojik nüfus yoğunluğu = Toplam tarım arazisi(km²) Buna göre Türkiye’nin 67 844 903 Fizyolojik nüfus yoğunluğu = = 257 263 790 km²

Tarımsal Nüfus Yoğunluğu Belli bir alanda tarımla çalışan insan sayısının tarım arazisine oranına denir. Tarımla uğraşan nüfus(kişi) Tarımsal nüfus yoğunluğu = Toplam tarım arazisi(km²) Buna göre Türkiye’nin 23 797 653 Tarımsal nüfus yoğunluğu = = 257 263 790 km²

Türkiye’de Göçler Göç: İnsanların o ana kadar yaşadığı yerleri geçici veya sürekli olarak terk etmesi olayıdır. Ülkemizde insanların göç etmesinin nedenleri kısaca şunlardır; Ekonomik nedenlere bağlı olan göçler Kırsal kesimde aşırı nüfus artışına bağlı olan göçler Eğitim ve sağlık imkanların yetersizliğine bağlı olan göçler Doğal afet ve kamulaştırılmaların yol açtığı göçler Savaşlar, siyasal olaylar ve güvenlik sorunlarına bağlı olan göçler

Türkiye’de Göçlerin Sınıflandırılması Süre bakımından göçler a)Geçici göç b)Sürekli göç c)Mevsimlik göç Mesafe bakımından yapılan göçler a)İç göç b)Dış göç Zorunlu ve gönüllü göçler Mübadele göçü

Türkiye’de İç Göçler Ülkemizde göçlerin en önemli nedeni insanların geçimlerini temin etmek amacıyladır. Göçlerin önemli bir kısmı kırsal kesimden il ve ilçe merkezlerine olmaktadır. Ülkemizde göçler genelde kademeli şekilde yapılır. Ülkemizde en çok göç veren iller daha ülkenin doğusunda ve kuzeydoğusunda yer alan illerdir (Kars, Bayburt, Ağrı). Ülkemizde en çok göç alan iller ise ülkenin batında ve güneyinde bulunan illerdir(İstanbul, İzmir, Kocaeli, Gaziantep)

1923-1989 Yılları Arası Türkiye’ye Yapılan Göçler Türkiye’de Dış Göçler 1.Yurtdışından Ülkemize Olan Göçler Bu göçlerde cumhuriyetin ilanından sonra anlaşmalarla çoğunluğunu yurttaşlarımızın oluşturduğu insanlar gelmiştir. Bu tip göçlerin çoğu 1923-1961 yılları arasında olmuştur. 1923-1989 Yılları Arası Türkiye’ye Yapılan Göçler Geldiği Ülke Nüfus Bulgaristan 913 433 Yunanistan 424 627 Yugoslavya 562 000 SSCB 2 800 Afganistan 4 350

Tablo 4. Ülkelere göre Türkiye’den yapılan göçler(1950-2002) 2.Türkiye’den dış ülkelere yapılan göçler Bu göçlerin en önemli nedeni ekonomiktir. Esas olarak bu göçlerin çoğu özellikle1960-1975 yılları arası olanlar işçi göçüdür. Bu göçlerden en çoğu Almanya ,Fransa ve Hollanda'ya yapılmıştır Tablo 4. Ülkelere göre Türkiye’den yapılan göçler(1950-2002) Ülke Göç eden nüfus İşçi sayısı Batı Avrupa Ülkeleri 3 127 691 1 047 842 Türk Cumhuriyetleri 23 050 5 381 Orta Doğu ve K. Afrika 107 180 100 480 Diğer Ülkeler 262 119 26 847

Türkiye’deki göçlerden şu sonuçlar çıkartılabilir: Göçe katılanların çoğu erkektir. Göçler genelde ülkenin doğu yarısından batı yarısına yapılmaktadır. Göçle nüfus kazanan yerleşmelerde erkek nüfus, göçle nüfus kaybeden yerleşmelerde ise kadın nüfus fazladır. Göçe katılan nüfusun büyük bir kısmının eğitim seviyesi düşüktür. Türkiye’de göçler kademeli şekilde olmaktadır. Türkiye’deki göçlerde şehirlerin çekiciliğinden çok, kırların iticiliği daha önemli rol oynamaktadır.

Türkiye Nüfusunun Nitelikleri Günümüzden yüzyıllar önce nüfusun sadece sayısı üzerinde durulurken, artık nüfusun sayısal büyüklüğü yanında, niteliği de önem kazanmıştır. Nüfusun nitelikleri denildiğinde ise insanların; Cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı Yaş bağımlılık oranı Eğitim durumu Çalışanların ekonomik faaliyetlere ve mesleklere göre dağılımı Kır şehirlerde yaşayan nüfus gibi özellikleri akla gelir

Türkiye’de Nüfusunun Yaş ve Cinsiyet Özellikleri Türkiye nüfusunun %30’u 0-14 yaş, %64’ü 15-64 yaş, %6’sı 65 yaş üstünde bulunmaktadır. Türkiye genel olarak genç nüfuslu bir ülkedir. Türkiye’de nüfus artış hızı düşmesine rağmen doğurganlık oranı hala yüksektir. Nüfus piramidine bakıldığında nüfusun çoğu 15-19 yaşları arsında toplanmıştır.Bunun nedeni ise 1980-1985 yılları arsında doğurganlığın fazla olmasıdır. Ortalama ömür uzamasına rağmen yaşlı nüfus oranı düşüktür. Nüfusun cinsiyet oranı ise %51 erkek %49 kadın nüfusu olarak görülmektedir. Cinsiyete göre nüfusun ülkemizde dağılışına bakıldığında göç alan yerlerde erkek nüfus göç veren yerlerde kadın nüfus fazladır.

Türkiye Nüfusunun Yaş Bağımlılık Oranları Çalışan nüfusun bakmakla yükümlü olduğu kişilere oranına denir. Türkiye’de yaş bağımlılık oranı ise %56,2’dir Türkiye’de yaş bağımlılık oranı yıllara göre farklılık gösterir. Bu oran ülkemizin her yerinde aynı değildir.Çünkü gelişmişlik düzeyi yüksek olan illerde bu oran düşük, kırsal kesimlerde ise bu oran yüksektir.

Türkiye’de Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı Tablo 5.Türkiye’de Çalışan Nüfusun Sektörlere Göre Dağılımı Yıllar Tarım Sektörü Sanayi Sektörü Hizmet Sektörü 1927 89,6 5,6 4,8 1945 73,7 8,5 17,8 1955 77,4 6,7 15,9 1965 71,9 7,9 20,2 1975 65,1 11,5 23,4 1985 58,5 13,0 28,5 1990 13,4 36,1 2000 34,8 18,3 46,9

TÜRKİYE’DE NÜFUSUN EĞİTİM DURUMU Tablo 6.Türkiye’de yıllara göre okur yazar oranlarının gelişimi(1927-2000) Yıllar Okur yazarlık oranı(%) 1935 19,25 1950 32,37 1970 56,21 1990 80,46 2000 85

Türkiye’de Nüfusun Kır ve Şehir Özellikleri Tablo 7. Nüfusun Yaşadığı Yere Göre Dağılımı(Kır-şehir Nüfusu Yıllar Şehir Nüf. %’si Kır nüf. %’si Toplam Nüf. 1927 3 305 879 24,22 10 342 391 75,78 13 648 270 1935 3 802 642 23,53 12 355 376 76,47 16 158 018 1940 4 346 249 24,39 13 474 701 75,61 17 820 950 1945 4 687 102 24,94 14 103 072 75.06 18 790 174 1950 5 244 337 25,04 15 702 851 74,96 20 947 188 1955 6 927 343 28,79 17 137 420 71,21 24 064 763 1960 8 859 731 31,92 18 895 089 68,08 27 754 820 1965 10 805 817 34,42 20 585 604 65,58 31 391 421 1970 13 691 101 38,45 21 914 075 61,55 35 605 176 1975 16 869 068 41,81 23 478 651 58,19 40 347 719 1980 19 645 007 43,91 25 091 950 56,09 44 736 957 1985 26 865 757 53,03 23 798 701 46,97 50 664 458 1990 33 326 351 59,01 23 146 684 40,99 56 473 035 2000 44 099 856 64,99 23 753 359 35,01 67 853 315

Türkiye’nin Nüfus Özellikleri Hakkında Özet Olarak Şunlar Belirtilebilir Ülkemizde genellikle nüfus artış hızı fazladır Kırsak kesimde doğurganlık oranı fazladır Türkiye’de genç nüfus sayısı fazladır Nüfus artış fazla olduğundan işgücü fazladır Hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışan nüfus oranı gelişmiş ülkelere göre düşük, tarım sektöründe çalışanların oranı yüksektir Ülkemizin doğusu ile batısı; kuzeyi ile güneyi arasında farklı nüfus özellikleri vardır Eğitim seviyesi düşük bu oran kadınlarda daha fazladır Yoğun bir şekilde göçler yaşanmaktadır Cumhuriyetin ilanından sonraki yıllarda kırsal nüfus fazlayken, günümüzde kent nüfusu daha fazladır