TUNCAY SONGÖR Rekabet Kurulu Üyesi İkinci Başkan “Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası” Rekabet Kongresi, 8 Kasım 2005 Conrad Otel - İstanbul 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası SUNUŞUN KAPSAMI 1. Kavramsal Çerçeve Rekabet Gücü / Rekabet Edebilirlik Rekabet Hukuku ve Politikası 2. Rekabet Politikasının Rekabet Gücüne Katkısı 3. Rekabet Kanunu’nun Maddi Hükümleri Amaç ve Kapsam 4. Madde (Anlaşmalar, Eylemler, Kararlar) 6. Madde (Hakim Durumun Kötüye Kullanılması) 7. Madde (Birleşme - Devralmalar) Muafiyet (Dikey, Motorlu Taşıtlar ve AR-GE Tebliğleri) Kavramsal Çerçeve başlığı altında öncelikle Rekabet Gücü veya Rekabet Edebilirlik kavramları ile ne kastedildiğinden kısaca bahsedilecek, bu kavramların içeriğini oluşturan ana unsurlar belirtilecektir. Aynı şekilde Rekabet Hukuku ve Politikası içinde benzer bir yöntem izlenerek, Rekabet Gücü ve Rekabet Politikasının tanımlarından ve amaçlarından kesişen unsurlar tespit edilecektir. Rekabet Gücü ile Rekabet Politikası arasındaki ilişki ortaya konulduktan sonra Rekabet Politikası ile Rekabet Gücü arasındaki ilişki biraz daha ayrıntılı bir şekilde irdelenecektir. Bu bölümde de ülkemizdeki rekabet mevzuatı açısından bir değerlendirme yapılarak gerektiğinde Rekabet Kurulu’nun almış olduğu kararlardan da örneklere yer verilerek rekabet yasamızın rekabet gücüne katkısına değinilecektir. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası Kavramsal Çerçeve Rekabet Gücü / Rekabet Edebilirlik Tanım: Rekabet gücü bir ülkenin verimliliğini ve üretkenliğini dolayısıyla bir ekonomideki refah seviyesini belirleyen faktörler, politikalar ve kurumlar bütünüdür. Dolayısıyla rekabet gücü; verimlilik artışı sağlayacak sağlıklı bir yenilik (inovasyon) ve dinamik gelişme sürecine dayanmaktadır. Öncelikle: Bu sunuşta Rekabet Gücü ve Rekabet Edebilirlik aynı anlamda kullanılacaktır. Sonra 1’deki tanımı oku. 2. (Yansıdaki 2’yi oku sonra burayı oku.) Bu verimlilik artışını sağlayacak yenilik ve dinamik gelişmelere örnek olarak yeni ürünler, yeni iş süreçleri ve fikirler örnek olarak verilebilir. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası Kavramsal Çerçeve Rekabet Gücü / Rekabet Edebilirlik Sonuçta: Bir ekonominin rekabetçiliği ile verimlilik, etkinlik, teknolojik yenilik ve büyüme hızı gibi unsurlar arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası Kavramsal Çerçeve Rekabet Hukuku ve Rekabet Politikası Amaç:- Rekabeti korumak, özendirmek - Tüketici tercih seçeneklerini artırmak - Etkin bir fiyat rekabeti sağlamak - Teknolojik yenilik Sonuç: Refah artışı ve rekabet gücünün yükselmesi Yansıyı oku sonra bu bölümü oku: Bu sonuçlar firmaların anlaşarak rekabeti bozmak yerine birbirleri ile rekabet içinde bulunmaları, hakim firmaların hakim durumlarını kötüye kullanmamaları neticesinde ortaya çıkan etkinliklerin tüketiciye ve diğer üreticilere yansıması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Tüketici tercih seçeneklerinin artması ve etkin bir fiyat rekabetinin sağlanması rekabet politikasının statik amaçları, teknolojik yenilik ise dinamik amacıdır. Statik ve dinamik amaçlar birlikte bir ekonomide verimlilik artışına ve ekonomik büyümeye katkıda bulunurlar. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası Kavramsal Çerçeve Rekabet Hukuku ve Rekabet Politikası Sonuçta: Rekabet politikası başarılı bir pazar ekonomisi için gerekli bir unsurdur. Başarılı bir pazar ekonomisi ise pazar içi rekabetçi baskılar aracılığıyla üretimde etkinliğin artmasını, kalitenin yükselmesini, rekabet gücü ve ekonomik büyümenin temeli olan ürün ve proseslerde yeniliğin özendirilmesini sağlar. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası Kavramsal Çerçeve Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası arasındaki ilişkisi Yapılan akademik çalışmalar göstermektedir ki: Bir taraftan, mal ve hizmet piyasalarının küreselleşmesi ve serbestleşmesi milli refah düzeyini artırırken, diğer taraftan, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki piyasa aksaklıklarının varlığı bu ülkelerin rekabet gücünün önüne önemli engeller çıkarabilmektedir. Böyle kompleks ve dinamik bir ekonomik çevrede rekabet, rekabet gücü ve ülkenin ekonomik performansı yani ekonomik gelişme birbirleri ile çok yakın ilişkide olan kavram ve olgulardır. Başlıktan sonra: Uluslar arası piyasaların liberal iktisat teorisindeki ideal bir rekabetçi yapıdan ziyade genellikle aksak rekabet piyasalarının özelliklerini taşıması nedeniyle rekabet hukuku ve politikası dünya ölçeğindeki büyük firmalar ile yerli firmaların aynı şartlarda rekabet edebilecekleri uygun bir ortam hazırlayacaktır. (leveling the playing field) Başlıktan sonra: Dolayısıyla, diğer makro ekonomik değişkenlerin yanı sıra, firmalarımızın ve genel ölçekte ülke ekonomimizin uluslararası arenada rekabet gücünü artırabilmesi için ülke ekonomimizin üretim kapasitesini artırması, etkinleştirmesi, verimlileştirmesi, yenilik yaratıcı hale gelmesi, çeşitlenmesi, kalitesini artırması gerekmektedir. Bu gerekliliklerin daha kısa bir sürede, sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi ve gelişme stratejimizin başarıya ulaşabilmesi için rekabet politikası hayati öneme sahip katkılar sağlayabilir. Zira daha önceki slaytlarda da görüldüğü gibi rekabet politikasından beklenen amaçlarla rekabet gücünü geçekleştirmek için gerekli olan unsurlar birbirleri ile birebir örtüşmektedir. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası Kavramsal Çerçeve Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası (AB Örneği) Lisbon Stratejisi Rekabet Gücü → Verimlilik artışı Sürdürülebilir büyüme ve rekabet gücü için: AB Pazar yapısının reformlarla kuvvetlendirilmesi, yenilik ve girişimciliğe destek verilmesi Bunun için de rekabet politikasının uygun bir rekabet ortamı yaratmak için kullanılması. Çünkü rekabet politikasının amacı etkin bir şekilde işleyen piyasa yapısını sağlamak, yenilikleri, kalite artışını ve etkinlik kazanımlarını desteklemektir. Başlıktan sonra: AB, Lisbon toplantısından sonra kendisi için geleceğe dönük stratejiler belirlemiştir. Buna göre AB 10 yıl içerisinde kendi ekonomisini sürdürülebilir büyümeyi gerçekleştirebilecek dünyanın en rekabetçi (rekabet gücü yüksek) ve dinamik bir bilgi temelli ekonomi haline getirmeyi kendisine bir hedef olarak belirlemiştir. Başlıktan sonra: Rekabet gücünün ise verimlilik artışı ile gerçekleştirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır. ve 4. Başlıkları Lisbon Stratejisinde belirlenen unsurlar olarak oku. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Politikası – Nasıl bir Katkı? Yeni girişimcileri desteklemeli. Araç: Her türlü giriş engeli ortadan kalkmalı (4. ve 6. maddeler kullanılır) Rekabet gücünü ve ekonomik büyümeyi artıran teknolojik gelişmeleri ve yenilikleri desteklemeli. Araç: AR-GE anlaşmalarına esnek yaklaşmalı (5. madde: Muafiyet rejimi) Rekabet yasası ile doğrudan çözümlenemeyen diğer kamu tasarruflarının da üzerine gitmeli. Araç: Rekabet savunuculuğu (Competition advocacy) Bunların yanı sıra: Tüm kesimler rekabetten beklenen faydaları elde etmek için büyüme endeksli bir rekabet politikasını desteklemeli 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Türk Hukuku’nda “Rekabet” Sözcüğü Haksız Rekabet (TTK 56. Md.) Rekabet Yasağı (Borçlar K. 19-20) İthalatta Haksız Rekabet (İHRÖHK – 3577) Tüketicinin ve Rekabetin Korunması H. Kanun (4077) Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (4054 Sayılı Kanun) Fikri Mülkiyet Haklarına İlişkin Düzenlemeler (öz. Marka) 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 4. Madde: Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar 5.Madde: Muafiyet 6. Madde: Hakim Durumun Kötüye Kullanılması 7. Madde: Birleşme/Devralmalar 8.Madde: Menfi Tespit 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 4. Madde Rekabeti bozma, kısıtlama, engelleme Amacı ya da etkisi olan, Teşebbüsler arası Anlaşma Teşebbüsler arası Uyumlu Eylemler Teşebbüs Birliği Kararları hukuka aykırı ve yasaktır. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 4. Madde Temel Rekabet İhlalleri & Karteller Fiyat Tespiti Pazar /Bölge Paylaşımı Müşteri Paylaşımı İhale Paylaşımı Diğer ihlaller, kısıtlamalar Rakipler arasında bazı anlaşmalar Dikey anlaşmalar Örnek Karar: Siemens Sinyalizasyon kararı 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 5. Madde : Muafiyet Sistemi Amaç: Bazı anlaşmalar, karar ve eylemler rekabeti kısıtlarlar, ancak rekabetin kısıtlanması sonucunda toplumun elde edeceği fayda, rekabetin kısıtlanmasından sağlanan zarardan daha fazladır. Bireysel Muafiyet Grup Muafiyetleri (Dikey, Motorlu Taşıtlar, AR-GE) Bireysel Muafiyet ile ilgili olarak ayrıntılı bilgi vermek gerekirse: Anlaşma, eylem ya da karar Kanun’un 4. maddesi kapsamında olmalıdır (rekabet ihlali var) Ancak, 5. maddedeki dört koşulun tümünü de karşılamalıdır: 1. Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması (+) 2. Tüketicinin bundan yarar sağlaması (+) 3. İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması (-) 4. Rekabetin “a” ve “b” bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan fazla sınırlanmaması ” (-) Grup Muafiyeti ile ilgili olarak da şunlar eklenebilir: Rekabet Kurulu tebliğleri ile düzenlenir. Grup muafiyeti kapsamındaki anlaşmaların 5. maddedeki koşulları taşıdıkları varsayılır. Benzer nitelikteki anlaşmalar ve hükümler bir araya getirilerek değerlendirilmiş olur. Gerektiğinde geri almak mümkün. Grup Muafiyetine Örnekler: Dikey Anlaşmalar, Motorlu Taşıtlar, Ar-Ge Anlaşmaları 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası AR-GE Tebliği AR-GE' nin yaygınlaşması ve etkinliği sayesinde yeni ya da geliştirilmiş ürün veya hizmetlerin pazara girişi ve/veya yeni ya da geliştirilmiş üretim teknikleri sonucu ortaya çıkan fiyat düşüşleri yoluyla tüketicilerin fayda sağlayacağı umulmaktadır. Taraflar ve tüketiciler açısından beklenen yararın elde edilebilmesi, kimi zaman bazı rekabet sınırlamaları ile mümkün olabilmektedir. Bu çerçevede, AR-GE anlaşmalarının genel itibarıyla ekonomik ve teknolojik gelişme için faydalı olduğundan hareketle, bu tip anlaşmalar belirli koşulları sağlamaları halinde grup muafiyetinden faydalanabilecektir. Genel olarak, bir anlaşma sonucunda taraflar ve tüketiciler açısından beklenen yararın elde edilebilmesi, kimi zaman bazı rekabet sınırlamaları ile mümkün olabilmektedir. Ancak rekabetin zorunlu olandan fazla sınırlanmaması, hedeflenen amaçların elde edilebilmesi ve ekonomik etkinliğin sürdürebilmesi bakımından önemli bir koşuldur. Bu nedenle, söz konusu anlaşmalarda rekabet kurallarının ihlali anlamına gelebilecek nitelikteki sınırlamaların belirlenmesi gerekmektedir. Tebliğ’de sınai uygulamayı kapsamayan ve yalnızca AR-GE alanında işbirliği öngören anlaşmalarla, AR-GE sonuçlarının kullanımını da kapsayan anlaşmalar arasında açıkça bir ayrım yapabilmek amacıyla "araştırma ve geliştirme" ile "sonuçların kullanımı" kavramları tanımlanmıştır. AR-GE sonuçlarının ortak kullanımını kapsayan anlaşmalar çoğu zaman rekabeti sınırlayıcı yükümlülükler içermekte ve Kanun'un 4 üncü maddesi kapsamına girmektedir. Taraflar arasındaki işbirliğinin sınai uygulama aşamasına taşınması nedeniyle, sonuçların ortak kullanımını da içeren bu tür anlaşmalara sağlanan grup muafiyeti, söz konusu ürünlerin Türkiye’de pazara ilk olarak sürüldüğü tarihten başlamak üzere beş yıl ile sınırlandırılmıştır. Ayrıca, anlaşmanın kapsamının, amaçlarının ve çalışma alanlarının belirsiz olması halinde, söz konusu anlaşma grup muafiyeti dışına çıkmaktadır. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası AR-GE Tebliği Grup Muafiyeti İçin Gerekli Ön Koşullardan Bazıları Toplam pazar paylarının %40’ı aşmaması gerekir, (sonuçların ortak kullanımı varsa ve taraflar rakipse) AR-GE’nin kapsam ve amacı açıkça tanımlanmış olmalı, Taraf tüm teşebbüslerin çalışma sonuçları konusunda bilgi edinmeleri sağlanmalı, Anlaşmanın yalnızca AR-GE' ye yönelik olması halinde, taraflar teknik bilgileri ve AR-GE sonuçlarını birbirlerinden bağımsız kullanabilmeli, Ortak kullanım, AR-GE sonuçları ile sınırlı kalmalı ve bu sonuçlar anlaşma konusu ürünlerin üretiminde ya da anlaşma konusu üretim tekniklerinin uygulanmasında asli unsuru teşkil etmeli. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

AR-GE Tebliği Anlaşmaları Grup Muafiyeti Dışına Çıkaran Hususlara Örnekler Tarafların AR-GE faaliyetlerini yürütme özgürlüğünün kısıtlanması (6/a) Tarafların fikri hakların geçerliliğine itiraz etme haklarının ortadan kaldırılması (6/b) Taraflar arasında müşteri ya da bölge paylaşımı (6/f) Ürünlerin dağıtıcılar ya da tüketiciler tarafından elde edilmesinin engellenmesi (6/h) 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 6. Madde: Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Bir veya birden fazla teşebbüsün ülkenin bütününde ya da bir bölümünde bir mal veya hizmet piyasasındaki hâkim durumunu tek başına yahut başkaları ile yapacağı anlaşmalar ya da birlikte davranışlar ile kötüye kullanması hukuka aykırı ve yasaktır. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 6. Madde : Kötüye Kullanma Türleri Dışlayıcı yıkıcı fiyat anlaşma yapmayı reddetme uzun dönemli münhasırlık sözleşmeleri bazı indirim sistemleri ürün bağlama anlaşmaları Sömürücü aşırı fiyat uygulaması Ayrımcı fiyat ayrımcılığı anlaşma yapmayı reddetme ayrımcı sözleşme koşulları Bir pazardaki hakim durumun başka pazarda kötüye kullanılması Örnek Karar: Roaming Kararı 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 7. Madde : Yoğunlaşma ve Kontrol Yoğunlaşma ve Rekabet Hukuku: Yoğunlaşma: Az sayıda firma veya işletmenin toplam satış, varlıklar ve istihdam gibi ekonomik faaliyetlerin büyük bir bölümünü elinde tutma ölçüsüdür. Piyasa Gücü Kazanma ve Koordinasyon Etkisi Kilit Kavram “kontrol” unsuru Tek bir hisse devri : kontrol değişikliği yok Aynı Holdinge ait iki şirketin birleşmesi: Kontrol değişmiyor İmtiyazlı tek bir hisse devri:Kontrol değişiyor Kanunun ilgili maddesi: Birleşme veya Devralma Madde 7- Bir ya da birden fazla teşebbüsün hâkim durum yaratmaya veya hâkim durumlarını daha da güçlendirmeye yönelik olarak, ülkenin bütünü yahut bir kısmında herhangi bir mal veya hizmet piyasasındaki rekabetin önemli ölçüde azaltılması sonucunu doğuracak şekilde birleşmeleri veya herhangi bir teşebbüsün ya da kişinin diğer bir teşebbüsün mal varlığını yahut ortaklık paylarının tümünü veya bir kısmını ya da kendisine yönetimde hak sahibi olma yetkisi veren araçları, miras yoluyla iktisap durumu hariç olmak üzere, devralması hukuka aykırı ve yasaktır. Hangi tür birleşme ve devralmaların hukukî geçerlilik kazanabilmesi için Kurula bildirilerek izin alınması gerektiğini Kurul, çıkaracağı tebliğlerle ilan eder. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 7. Madde : İlgili Tebliğler 1997/1, 1997/6, 1998/2 Tebliğler Önceden bildirim yükümlülüğü Kontrol değişikliği %25 pazar eşiği 25 trilyon ciro eşiği 1998/4, 1998/5 Tebliğler (Özelleştirme İşlemleri) Görüş Onay Birleşme Devralmalara yönelik Tebliğ’de belirli Pazar payı ve ciro eşikleri konulması ilk bakışta Rekabet Kurumunun iş yükünü hafifletmek için konulmuş gibi düşünülebilir. Fakat, esasen bu eşikler belirli büyüklüklerin altındaki firmaların arasında gerçekleşen birleşme ve devralma işlemlerinin rekabeti bozmayacağı ön varsayımından hareket etmekte ve dolayısıyla küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin yoğunlaşmalar vasıtasıyla güçlenmeleri ve bir anlamda büyük işletmelere karşı rekabet edebilmelerini sağlamaktadır. Örnek Kararlar: Metro-Migros LPG Ortak Girişimi Türk Telekom Özelleştirmesi Tüpraş Özelleştirmesi 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

4054 sayılı Kanun - Temel Hükümler 8. Madde: Menfi Tespit Kanun’un 8. maddesine göre; başvuru üzerine Kurul, elinde bulunan bilgiler çerçevesinde bir anlaşmanın, kararın, eylemin veya birleşme ve devralmanın aynı Kanun’un 4, 6 ve 7. maddelerine aykırı olmadığını gösteren bir menfi tespit belgesi verebilir. 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Daha Fazla Bilgi İçin www.rekabet.gov.tr Rekabet Kurumu internet sitesini ziyaret edebilirsiniz: www.rekabet.gov.tr REKABET KURUMU Bilkent Plaza B3 Blok 06800 Bilkent / ANKARA Tel : (312) 2914444 Santral e-posta : rek@rekabet.gov.tr 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası

Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası SON SÖZ Senatör Sherman’ın yasa teklifinin görüşülmesi sırasında 21 Mart 1890’da ABD Kongresi’nde söylediği sözler, tarihsel açıdan da büyük bir önem taşımaktadır: “Eğer birleşmelerin yoğunlaşmış gücü bir tek adamda toplanırsa, bir kral kadar ayrıcalıklı olur ve bu durum bizim devlet biçimimize aykırıdır…Eğer yanlış bir şey varsa o da bu durumdur. Bir politik güç olarak krala tahammül edemiyorsak üretimin, ulaştırmanın ve yaşam için gerekli herhangi bir şeyin satışı için de bir krala tahammül etmemeliyiz. Bir imparatora boyun eğmiyorsak rekabeti engelleyecek ve herhangi bir malın fiyatını belirleyecek bir ticari diktatöre de boyun eğmemeliyiz.” 8 Kasım 2005 Rekabet Gücü ve Rekabet Politikası