ENFLASYON MUHASEBESİ BİLGİLENDİRME TOPLANTISI   ERDOĞAN AVDER

Enflasyon Muhasebesi - Muhasebe İlişkisi

Enflasyon Muhasebesi: Finansal tabloların enflasyona göre düzeltilmesidir.

Enflasyon Muhasebesi; - enflasyonu etkilemez, - enflasyonun etkilerini gidermez, - ancak enflasyonun işletmelerin finansal tabloları üzerindeki etkilerini ortaya koyar. Enflasyon muhasebesi başta işletme yöneticileri olmak üzere işletme ile ilgili kişi ve kuruluşların sağlıklı ve doğru kararlar almalarına ve faaliyette bulunmalarına olanak sağlar.

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyindeki önemli ve sürekli artıştır. Fiyatlar genel düzeyindeki artış, paranın satın alma gücünün azalması anlamına gelir.

Enflasyonun İşletme Düzeyindeki Etkileri: Uzun vadeli yatırımlardan kısa vadeli yatırımlara yöneliş (belirsizlik ve risk nedeniyle) Aktif yapı değişikliği (çarpıklığı) Finansman sıkıntısı, aşırı borçlanma ve ağır faiz yükü Üretim daralması Yönetim kararlarında yanlışlıklar

İşletmenin enflasyondan etkilenme derecesini etkileyen bazı unsurlar: Enflasyon oranı İşletme varlıklarının ve kaynaklarının parasal ve parasal olmayan olarak dağılımı İşletme varlıklarının yapısı ve bu varlıkların dönüş hızları İşletme borçlarının yapısı

Finansal tabloların düzenlenmesinde parayla ölçülme, maliyet esası gibi muhasebe kavram ve ilkeleri esas alınır. Bu kavram ve ilkelerin uygulanması; yüksek enflasyon dönemlerinde finansal tabloların işletmelerin ekonomik ve finansal yapıları ile faaliyet sonuçlarını gerçeğe uygun şekilde yansıtmasını engeller. Finansal tablo kullanıcılarına “doğru” ve “gerçeğe uygun” bilgi sunulamaz.

Enflasyon, finansal tabloların karşılaştırılma olanağını ortadan kaldırır. Finansal tabloların dönemler itibariyle ve başka şirketlerle karşılaştırılması sonucunda, anlamlı sonuçlara ve yorumlara ulaşılamaz. Aynı para birimiyle ancak farklı satın alma güçleriyle finansal tablolara yansıyan rakamların finansal analizi de yapılamaz.

Enflasyonun Bilançoya Etkileri Bilanço kalemleri, enflasyondan etkilenme durumlarına göre ikiye ayrılır: - Parasal kalemler - Parasal olmayan kalemler

a) Enflasyonun Parasal Kalemlere Etkileri Parasal kalemler, para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kalemlerdir. Örnek: Kasa, bankalar, alacaklar, borçlar.

b) Enflasyonun Parasal Olmayan Kalemlere Etkileri Para değerindeki değişmelere paralel olarak nominal değerleri değişen fakat satın alma güçleri aynı kalan kalemlerdir. Bu kalemler, fiyat değişiklikleri karşısında satın alma güçlerini kaybetmezler. Örnek: Maddi duran varlıklar, stoklar.

Yüksek enflasyon dönemlerinde; anaparaları ve getirileri enflasyona göre değişmeyen parasal varlık bulunduran işletmeler, paranın satın alma gücünün düşmesi nedeniyle kayba uğrarlar. Anaparaları ve getirileri enflasyona göre değişmeyen parasal yükümlülükleri bulunan işletmeler, satın alma gücü kazancı elde ederler.

Parasal kalemler, raporlama tarihindeki satın alma güçleri ile bilançoda yer alır. Satın alma gücü kazancı veya kaybı finansal tablolara yansımaz. Parasal olmayan kalemler ise, kaydedildikleri tutarlar ile bilançoda yer alır. Ancak bu tutarlar, ilgili kalemlerin raporlama tarihindeki satın alma güçlerini yansıtmaz.

Enflasyonun Gelir Tablosuna Etkileri Gelir tablosunda enflasyondan en çok etkilenen hesap grubu, satışların maliyeti grubudur. Bu grup, fiyatların arttığı dönemlerde gerçeği yansıtmaz. Satışların maliyeti, stokların maliyet değeri ile saptandığı için, olduğundan düşük hesaplanır. Bu durum; satış hasılatının daha yeni satın alma gücüyle ifade edilmesi nedeniyle, satış kârının olduğundan büyük hesaplanmasına neden olur.

Özetle; Finansal tabloların düzenlenmesinde parayla ölçülme, maliyet esası gibi muhasebe kavram ve ilkelerinin esas alınması, yüksek enflasyon dönemlerinde işletmelerin finansal tablolarında yer alan rakamların gerçeği yansıtmasını engeller ve fiktif kârların oluşmasına yol açar. İşletme, bu kârlar üzerinden vergi ve temettü öder. Gerçekte ise sermayesini vergi, temettü vb. şekillerde dağıtmaktadır. Bu nedenle, yüksek enflasyon dönemlerinde şirketlerin finansal yapıları zayıflar.

Enflasyonun finansal tablolar üzerindeki etkilerini gidermek üzere Kısmi düzeltme yöntemleri ve Genel düzeltme yöntemleri kullanılır.

Kısmi düzeltme yöntemleri, finansal tablolardaki bir ya da bir grup bilanço kaleminin düzeltilmesine yönelik uygulamalardır. Geleneksel muhasebe kavram ve ilkeleri terk edilmeden yapılan kısmi düzeltme işlemleridir. Bu yöntemler, kısa süreli ve düşük oranlı enflasyon dönemleri için uygundur.

Enflasyonun finansal tablolar üzerindeki etkilerini kısmi olarak gideren muhasebe ve vergi uygulamaları: - Yeniden Değerleme - Azalan Bakiyeler Yöntemine Göre Amortisman - Duran Varlık Yenileme Fonu - Stok Değerlemede LIFO Yöntemi - Maliyet Bedeli Artırımı - Finansman Fonu - Araştırma Geliştirme Fonu - Gider Artış Fonu

Genel düzeltme yöntemleri, yüksek enflasyon dönemlerinde paranın satın alma gücünün düştüğü ve bazı muhasebe kavram ve ilkelerinin geçerliliğini kaybettiği görüşünden hareketle geniş kapsamlı bir düzeltmenin gerekli olduğunu öngörür.

Genel Düzeltme Yöntemleri İki temel yöntem: Cari Maliyet Muhasebesi Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi

Genel Fiyat Düzeyi Muhasebesi Muhasebenin temel kavramları esas alınarak düzenlenmiş ancak genel fiyat düzeyindeki değişmeleri finansal tablolara yansıtabilme özelliğine sahip olan bir yöntemdir. (Paranın nominal değeri yerine, satın alma gücünü esas alır.)

Bu yöntemin temeli, finansal tablolarda farklı satın alma gücüyle yer alan kalemlerin belli bir tarihteki satın alma gücüyle gösterilmesini sağlamaktır.

Genel fiyat düzeyi muhasebesinde, dönem sonlarında finansal tablolardaki bilgilerin paranın satın alma gücü cinsinden ifade edilmek üzere düzeltilmesi gerekir. Düzeltmeler, fiyat endeksleri ve düzeltme katsayıları yardımı ile yapılır. Bu yöntemde kullanılan endeks, ekonomideki tüm fiyat değişimlerini içeren güvenilir ve özellikli bir endekstir.

Bilanço kalemleri parasal ve parasal olmayan olarak ayrılır. Düzeltme işlemlerinde, dönem başı ve dönem sonu bilançolarıyla gelir tablosundan yararlanılır. Bilanço kalemleri parasal ve parasal olmayan olarak ayrılır. Parasal kalemler düzeltilmez. Parasal olmayan kalemler düzeltme katsayıları kullanılarak düzeltilir. Parasal varlık ve kaynak bulundurmaktan kaynaklanan kazanç veya kayıp hesaplanır.

Parasal kazanç veya kayıplar düzeltilmiş gelir tablosu kapsamına alınır. Gelir tablosu düzeltme katsayıları ile düzeltilir ve düzeltilmiş dönem kârı veya zararı saptanır. Sonuçta dönem sonu bilançosunda parasal kalemler düzeltilmeden ve parasal olmayan kalemler ise düzeltilmiş tutarları ile yer alır.

Enflasyon muhasebesi uygulaması için Türkiye’de yapılan düzenlemeler: - TMS-2 Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Finansal Raporlama Standardı - Sermaye Piyasası Kurulu - Seri XI No: 20 Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ

Enflasyon muhasebesi uygulaması için Türkiye’de yapılan düzenlemeler: - Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu – Muhasebe Uygulama Yönetmeliğine İlişkin 14 Sayılı Tebliğ: Mali Tabloların Yüksek Enflasyon Dönemlerinde Düzenlenmesine İlişkin Muhasebe Standardı - 5024 Sayılı Kanun – Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun

Yüksek Enflasyon Dönemi (a) Son üç yıllık kümülatif enflasyon oranının %100’ü aşması ve (b) Cari yıl içinde endeksin %10 veya daha fazla oranda artması

YIL TÜFE TEFE 1990 60.3 52.3 1991 63.8 55.4 1992 72.3 62.1 1993 66.1 58.4 1994 106.3 120.6 1995 76 65.6 1996 79.8 84.9 1997 99.1 91.0 1998 69.7 54.3 1999 68.8 62.9 2000 39 32.7 2001 63.5 88.6 2002 29.7 30.8 2003 18.4 13.9

Yüksek Enflasyon Dönemi İçin Diğer Göstergeler: - Tasarrufların yabancı para cinsinden tutulması - Mal ve hizmet fiyatlarının yabancı para birimi üzerinden belirlenmesi - Elde TL. bulundurmayarak, satın alma gücünün korunabilmesi için eldeki nakdi, hızla parasal olmayan yatırımlara yöneltmesi - Vadeli yapılan satış ve satın almalarda; vade süresi kısa olsa bile vade süresi içinde paranın satın alma gücünde beklenen kayıpların dikkate alınarak fiyatların vade farkı eklenerek saptanması

- Fiyat Endeksi - Düzeltme Katsayısı - Düzeltme / Düzeltme İşlemi

Fiyat Endeksi: Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Türkiye için hesaplanan Toptan Eşya Fiyat Endeksi’dir.

Düzeltme Katsayısı: Bilanço günündeki fiyat endeksi rakamının, düzeltmeye konu işlemin gerçekleştiği tarihteki fiyat endeksi rakamına bölünmesi suretiyle elde edilen katsayıdır.

Düzeltmenin Yapıldığı Tarihteki (Bilanço Günündeki) TEFE Endeksi Düzeltme Katsayısı = Düzeltmeye Esas Tarihteki TEFE Endeksi

Ağustos 2000’de satın alınmış olan bir taşıt aracının düzeltilmiş Aralık 2003 bilançosunda gösterimi için kullanılacak düzeltme katsayısı şu şekilde hesaplanır: Aralık 2003 Endeksi Düzeltme Katsayısı = --------------------------------- Ağustos 2000 Endeksi 7382.1 = -------------------- = 3.08 2393

Düzeltme / Düzeltme İşlemi: Düzeltme katsayısı kullanılmak suretiyle, paranın satın alma gücündeki değişmelerin mali tablo kalemlerine olan etkilerini gidererek, mali tabloların paranın cari satın alma gücü cinsinden ifade edilmesidir.

Düzeltme İşlemi Düzeltilmiş Değer = Tutar x Düzeltme Katsayısı Ağustos 2000’de satın alınan taşıt aracının alış maliyeti 2 000 000 000 TL. ise; düzeltilmiş tutar şu şekilde hesaplanır: 2 000 000 000 x 3.08 = 6 160 000 000 TL.

Parasal ve Parasal Olmayan Kalemler Parasal Kalemler: Paranın değerindeki değişmeler karşısında nominal değerlerini aynen koruyan ancak satın alma güçleri düşen kalemlerden oluşur. Parasal Olmayan Kalemler: Parasal kalemler dışında kalan kalemlerden oluşur.

Parasal Aktifler ve Parasal Pasifler BİLANÇO Hazır Değerler Menkul Kıymetler Kısa Vadeli Alacaklar Diğer Dönen Varlıklar (*) Uzun Vadeli Alacaklar Diğer Duran Varlıklar (*) Finansal Borçlar Ticari Borçlar Diğer Kısa Vadeli Borçlar Alınan Sipariş Avansları (*) Borç ve Gider Karşılıkları Uzun Vadeli Finansal Borçlar Uzun Vadeli Ticari Borçlar Diğer Uzun Vadeli Borçlar Uzun Vadeli Borç ve Gider Karşılıkları (*) Parasal özellikler taşıyanlar

Parasal Olmayan Aktifler ve Parasal Olmayan Pasifler BİLANÇO Stoklar Diğer Dönen Varlıklar (*) Gelecek Aylara ve Yıllara Ait Giderler Mali Duran Varlıklar Maddi Duran Varlıklar Maddi Olmayan Duran Varlıklar Diğer Duran Varlıklar(*) Alınan Sipariş Avansları (*) Gelecek Aylara ve Yıllara Ait Gelirler Özsermaye - Sermaye - Emisyon Primi - Yedekler - Geçmiş Yıllar Kârları / Zararları (*) Parasal özellikler taşımayanlar

Düzeltme İşleminde Esas Alınacak Tarih Kural: Varlıkların düzeltilmesi için, varlıkların aktifleştirilme tarihleri esas alınır. Aktifleştirme tarihi satın alma veya imal tarihinden farklı olan varlıkların düzeltilmesinde; satın alma, imal ve maliyet unsurlarının aktife ilk giriş tarihleri dikkate alınır.

Düzeltme Katsayılarının Hesaplanması 1970 yılı ve sonraki yıllarda gerçekleşen işlemlerin düzeltilmesinde, yasal düzenlemelerin eklerinde yer alan endekslerden üretilecek düzeltme katsayıları kullanılır. 1970 ve daha eski tarihlerde gerçekleşen işlemlerin düzeltilmesinde, işlemlerin 1970 yılında gerçekleştiği kabul edilir. Endeks rakamı olarak Devlet İstatistik Enstitüsü’nün en yeni bazlı Türkiye için hesaplanan toptan eşya fiyatları genel endeksi esas alınır.

Finansal Tabloların Düzeltilmesi Finansal tablolarını enflasyona göre düzelten işletmeler; - Parasal ve parasal olmayan bilanço kalemlerini belirler, - Parasal olmayan kalemlerin tarihsel oluşumu listelenir, - Raporlama tarihi itibariyle bilanço enflasyon muhasebesi uygulanarak yeniden düzenlenir.

- Raporlama tarihi itibariyle gelir tablosu enflasyon muhasebesi uygulanarak yeniden düzenlenir. - Parasal kalemler düzeltilmemekle birlikte gerçek kârın hesaplanmasında etkilidirler. Bu etki “Parasal Kalemlerin Neden Olduğu Satın Alma Gücü Kazancı veya Kaybı”nın hesaplanmasıyla ölçülür.

Finansal Tabloların Cari Satın Alma Gücü Cinsinden İfade Edilmesi / Bilanço ve Gelir Tablosunun Düzeltilmesi BİLANÇO P.A. aynen aktarılır. P.O.A. düzeltme işlemine tabi tutulur. P.P. aynen aktarılır. P.O.P. düzeltme işlemine tabi tutulur. GELİR TABLOSU Gider Gelir Bazı gelirin ve giderlerin düzeltilmiş tutarları, düzeltilmiş bilanço hesapları dikkate alınarak hesaplanır. Bazı gelir ve giderler, düzeltme işlemine tabi tutulur.

TEŞEKKÜRLER …