ADİ VE TİCARİ İŞLERDE FAİZ Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÇEKER Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Tel: 0533 482 53 67 E-posta: mceker@cu.edu.tr 07.04.2005

ANA BAŞLIKLAR Faiz Kavramı ve Türleri Kanuni Faize İlişkin Düzenlemeler Ticari İşlerde Faiz Kanuni Faiz Oranları

FAİZ KAVRAMI Faiz, para alacağının medeni semeresidir. Faiz, çeşitli açılardan tasnife tabi tutulabilir: * Anapara faizi - Temerrüt faizi * Basit faiz – Bileşik faiz * Akdi faiz – Kanuni faiz * Adi faiz – Ticari faiz

KANUNİ FAİZ Kanuni faiz, miktarı kanunla belirlenen anapara ve temerrüt faizini ifade eder (TTK.m.1461/I). 3095 sayılı Kanunda, “kanuni faiz” deyimi sadece anapara faizini kapsayacak şekilde kullanılmıştır. Faize hükmedilebilmesi için "talep" gerekir, hakim resen faize hükmedemez. Taraflar, gerek adi gerekse ticari işlerde, uygulanacak faiz oranını belirlemekte serbesttir.

KANUNİ FAİZE İLİŞKİN DÜZENLEMELER 818 sayılı Borçlar Kanunu 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun Bütçe Kanunları (2003, 2004, 2005) 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Kat Mülkiyeti Kanunu İş Kanunu Sosyal Sigortalar Kanunu

BORÇLAR KANUNU m. 72 : Kanuni anapara faizi oranı %5’tir. m. 103: Kanuni temerrüt faizi oranı %5’tir. M. 104/son : Geçmiş günler faizinin tediyesinde temerrüt sebebi ile faiz yürütülemez. m. 113/II: Asıl alacak tahsil edilirken faiz hakkı saklı tutulmamışsa artık faiz talep edilemez.

BORÇLAR KANUNU TASARISI Madde 93- Faiz ödeme borcunda uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede veya kanunda belirlenmemişse, faiz borcunun doğduğu tarihte, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının, kısa vadeli kredi işlemlerinde, önceki yılın 31 Aralık günü itibarıyla uyguladığı avans faizi oranıdır. Söz konusu avans oranı, 30 Haziran günü, önceki yılın 31 Aralık günü itibarıyla uygulanan avans oranından beş puan veya daha fazla ise, yılın ikinci yarısında bu oran geçerli olur. Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz.

BORÇLAR KANUNU TASARISI Madde 125- Uygulanacak yıllık direnim faizi oranı, sözleşmede veya kanunda belirlenmemişse, faiz borcunun doğduğu tarihte, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının, kısa vadeli kredi işlemlerinde, önceki yılın 31 Aralık günü itibariyle uyguladığı avans faizi oranıdır. Söz konusu avans oranı, 30 Haziran günü, önceki yılın 31 Aralık günü itibariyle uygulanan avans oranından beş puan veya daha fazla ise, yılın ikinci yarısında bu oran geçerli olur. Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık direnim faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamaz. Akdî faiz oranı kararlaştırılmakla birlikte sözleşmede direnim faizi kararlaştırılmamışsa ve yıllık akdî faiz oranı da birinci fıkrada belirtilen faiz oranından fazla ise, direnim faizi oranı hakkında akdî faiz oranı geçerli olur.

3095 SAYILI KANUN m. 1 : Kanuni Faiz : BK ve TTK’na göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse bu ödeme, yıllık, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının önceki yılın 31 Aralık günü kısa vadeli kredi işlemlerinde uyguladığı reeskont oranı üzerinden yapılır. Söz konusu reeskont oranı, 30 Haziran günü önceki yılın 31 Aralık günü uygulanan reeskont oranından beş puan veya daha çok farklı ise, yılın ikinci yarısında bu oran geçerli olur.

KANUNİ TEMERRÜT FAİZİ m.2 : Temerrüt Faizi : Bir miktar paranın ödenmesinde temerrüde düşen borçlu, sözleşme ile aksi kararlaştırılmadıkça, geçmiş günler çin 1 inci maddede belirlenen orana göre temerrüt faizi ödemeye mecburdur. Temerrüt faizi miktarının sözleşmede kararlaştırılmamış olduğu hallerde, akdi faiz miktarı yukarıdaki fıkralarda öngörülen miktarın üstünde ise, temerrüt faizi, akdi faiz miktarından az olamaz .

BİLEŞİK FAİZ YASAĞI m. 3 Mürekkep Faiz: Kanuni faiz ve temerrüt faizi hesaplanırken mürekkep faiz yürütülemez. Bu konuya ilişkin Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklıdır.

YABANCI PARA BORÇLARINDA KANUNİ FAİZ m. 4/a Yabancı Para Borçlarında Faiz : Sözleşmede daha yüksek akdi veya gecikme faizi kararlaştırılmadığı hallerde, yabancı para borcunun faizinde Devlet Bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz oranı uygulanır.  

BÜTÇE KANUNLARI 4833 Sayılı 2003 Malî Yılı Bütçe Kanunu m. 51 - t) İlgili kanununda düzenleme yapılıncaya kadar, 4.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanunun 1 inci maddesindeki kanuni faiz oranı, 1.4.2003 tarihinden itibaren aylık % 2.5 olarak uygulanır. Ay kesirleri tama iblağ edilir.Taksitlendirilen veya herhangi bir sebeple ödenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz oranı uygulanır. 5027 Sayılı 2004 Malî Yılı Bütçe Kanunu m. 49 - o) İlgili kanununda düzenleme yapılıncaya kadar, 4.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanunun 1 inci maddesindeki kanuni faiz oranı, aylık % 1,25 olarak uygulanır. Ay kesirleri tama iblağ edilir. Taksitlendirilen veya herhangi bir sebeple ödenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz oranı uygulanır. 5277 Sayılı 2005 Malî Yılı Bütçe Kanunu m. 37 - e) İlgili kanununda düzenleme yapılıncaya kadar, 4.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanunun 1 inci maddesindeki kanuni faiz oranı, aylık % 1 olarak uygulanır. Ay kesirleri tama iblağ edilir.

BÜTÇE KANUNLARINDAKİ DÜZENLEMELERİN KANUNİ FAİZ ORANLARINA ETKİSİ Konu doktrinde tartışmalıdır. Bir görüşe göre, Bütçe Yasasıyla getirilen bu düzenleme kamu borç ve alacakları için getirilmiş bir düzenleme olup maddenin yorumunun da buna göre yapılması ve % 15 lik yıllık faiz oranının kamu işlemlerinde uygulanması, diğer özel hukuk işlemlerinde ise 3095 sayılı Kanun ile yapılmış düzenlemeye bağlı kalınması gerekmektedir. Aksi fikre göre ise, sözü geçen Bütçe Yasası hükmünden bu sonuç çıkartılamaz. Zira ilgili yasa maddesi "çeşitli hükümler" üst başlığı altında yine "Kısmen veya tamamen uygulanmayacak hükümler" alt başlığında düzenlenmiş olup bu oranların sadece kamusal işlemlerde uygulanacağında dair bir ibare yoktur ve bu hükmün aksi şekilde yorumlanması hukuka uygun değildir.

YARGITAY’IN GÖRÜŞÜ Y. 12. HD. 17.06.2004 Tarih ve E.2004/12246 K.15887 sayılı kararı: “....Takip dayanağı Baro Hakem Kurulunun kararında Avukatlık Ücretine hükmedildiğinden, bu alacağa karar tarihinden itibaren 3095 Sayılı Yasa’nın 1. maddesinde belirtilen Merkez Bankası’nın kısa vadeli işlemlerde öngördüğü faiz oranlarının uygulanması gerekir. 4833 Sayılı 2003 yılı Mali Bütçe Kanunun 50/t maddesi ile ve 5027 sayılı 2004 yılı Bütçe Kanunun 49/o maddesindeki faiz oranları, genel bütçeye dahil dairelerle Katma Bütçeli Dairelerin ilama bağlı borçları için uygulanabileceğinden, somut olayda tarafların sıfatları nazara alındığında sözü edilen Bütçe Kanun’larındaki faiz oranlarının, olayda uygulama yeri bulunmamaktadır. Y. 11. HD. 28.10.2004 Tarih, E.2003/13850 K.2004/10500 sayılı kararı: “31.03.2003 tarihli 4833 sayılı Bütçe Kanunu’nun 51/t maddesi gereğince 01.04.2003 tarihinden itibaren aylık % 2,5 olarak uygulanacak faizin, Bütçe Kanunu’nu ilgilendiren ilişkiler hakkında uygulanacak olması nedeniyle T.T.K.’nun 3.maddesinde düzenlenen ticari işlerde 3095 sayılı yasa hükümlerinin uygulanmasında usule aykırı bulunmamasına göre davalı vekilinin diğer temyiz itirazlarının reddi gerekmiştir.”

YARGITAY’IN GÖRÜŞÜ Y. HGK. Tarih: 01.12.2004 E.2004/12-667 K.2004/1628 “ Tarafların karşılıklı iddia ve savunmalarına, •dosyadaki tutanak ve kanıtlara, Merci kararında açıklanan gerektirici nedenlere, delillerin değerlendirilmesinde bir isabetsizlik bulunmamasına ve özellikle, 4833 Sayılı 2003 Mali Yılı Bütçe Kanununun 51/t maddesinde yer alan “İlgili kanununda düzenleme yapılıncaya kadar, 4.12.1984 tarihli ve 3095 sayılı Kanunun 1 inci maddesindeki kanuni faiz oranı, 1.4.2003 tarihinden itibaren aylık %2.5 olarak uygulanır...” hükmünün, sadece genel bütçeye dahil daire katma bütçeli idarelerin ilama bağlanmış borçlarıyla sınırlı bir düzenleme getirmiş, bu nitelikte olmayan borçların kapsam dışında tutulmuş, Kanunun gerekçesinde de bu yönün açıkça belirtilmiş olmasına; somut olayda, icra takibine konu edilen, boşanma ilamındaki tazminat borcunun anılan Kanun kapsamı dışında kaldığının da açık bulunmasına göre, direnme kararı usul ve yasaya uygun olup, onanmalıdır”.

5319 SAYILI KANUN 23.03.2005 Tarihinde TBMM tarafından kabul edilen ve Cumhurbaşkanı tarafından 35.maddesi hükmü nedeniyle veto edilen “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 14. maddesi hükmüyle 3095 sayılı Kanunun 1. maddesi değiştirilmektedir: “Madde 1.- Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanununa göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse bu ödeme yıllık yüzde 12 oranı üzerinden yapılır. Bakanlar Kurulu, bu oranı aylık olarak belirlemeye, yüzde onuna kadar indirmeye veya bir katına kadar artırmaya yetkilidir.”

TİCARİ İŞLERDE FAİZ Ticari işlerde, taraflar arasında öngörülmemiş olsa bile faize hak kazanılır (TTK.m.22). Cari hesap ve ticari ödünçlerde bileşik faiz yürütülmesi mümkündür (TTK.m.8/II). TCMB kısa vadeli avans faizi oranının yüksek olması halinde, alacaklı isterse yasal faiz oranı yerine avans oranı üzerinden faiz yürütülmesini talep edebilir (3095 s.Kan.m.2/II).

TİCARİ İŞLERDE KANUNİ FAİZ Ticari işlerde kanuni faiz oranı, reeskont oranına göre belirlenir. Ancak, alacaklının talebi halinde TCMB avans faizi oranı üzerinden kanuni faiz uygulanması da mümkündür. Bunun için; 1. Uyuşmazlık konusu işin ticari iş niteliği taşıması gerekir. 2. Alacaklının açık bir şekilde avans faizi uygulanmasını talep etmesi gerekir. * Oran gösterilmeksizin “ticari faiz” talebi, yasal faizi (reeskont faizini) ifade eder. Avans oranı yazılarak ticari faiz talep edilmişse, avans faizi uygulanmalıdır (Y. 11. HD. Tarih :08.11.2004, E. 2004/1483 K.2004/10899). * Ticari işlerde avans faizi uygulanabilmesi için, açıkça avans faizi veya en yüksek ticari faiz şeklinde talepte bulunulması gerekir (Y. 11. HD. Tarih 25.11.2004 E.2004/2136 K.2004/11466).

TİCARİ FAİZE İLİŞKİN DÜZENLEMELER TTK.m.8 : Ticari işlerde faiz miktarı serbestçe tayin olunabilir. Üç aydan aşağı olmamak üzere faizin anaparaya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla borçlu bakımından ticari iş mahiyetini haiz olan karz akitlerinde geçerlidir. TTK.m.9 : Ticari işlerde faiz miktarı hakkında BK.m.72 hükmü geçerlidir. Faizin işlemeye başladığı tarihte ödeme yerinde benzer işlemler için daha yüksek bir faiz ödenmekte ise bu faiz miktarı esas tutulur. Ticari işlerde temerrüt faizi yıllık %10’dur. 3095 s. Kanun m.2/II : Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının önceki yılın 31 Aralık günü kısa vadeli avanslar için uyguladığı faiz oranı, yukarıda açıklanan miktardan fazla ise, arada sözleşme olmasa bile ticari işlerde temerrüt faizi bu oran üzerinden istenebilir. Söz konusu avans faiz oranı, 30 Haziran günü önceki yılın 31 Aralık günü uygulanan avans faiz oranından beş puan veya daha çok farklı ise yılın ikinci yarısında bu oran geçerli olur.

TÜRK TİCARET KANUNU TASARISI III - Ticarî işlerde faiz 1. Faiz miktarı MADDE 8.- (1) Ticarî işlerde faiz oranı serbestçe tayin olunur. (2) Ticarî işlerde temerrüt faizi hakkında ilgili mevzuat hükümleri uygulanır. 2. Bileşik Faiz MADDE 9.- (1) Üç aydan aşağı olmamak üzere faizin ana paraya eklenerek birlikte tekrar faiz yürütülmesi şartı, yalnız cari hesaplarla, borçlu yönünden ticarî iş niteliğini haiz olan ödünç sözleşmelerinde geçerlidir. 3. Faizin başlangıcı MADDE 10. – (1) Aksine sözleşme yoksa, ticarî bir borcun faizi, vadenin bitiminden ve belli bir vade yoksa ihtar gününden itibaren işlemeye başlar.

3095 SAYILI KANUNA GÖRE UYGULANACAK KANUNİ FAİZ ORANLARI YÜRÜRLÜK TARİHİ ADİ İŞLERDE TİCARİ İŞLERDE (TALEP HALİNDE) 19.12.1984 30 REESKONT ORANI 01.01.1998 50 01.01.2000 60 70 01.07.2002 55 64 01.07.2003 57 01.01.2004 43 48 01.07.2004 38 42 01.07.2005 32 35