YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA MAKRO İKTİSAT II BÖLÜM 11-2 BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGE KOŞULU Mal Piyasasında Dengenin Sağlanması P Y = AE AE AE = A0 + cY Z U B R J N A0 H M Y2 Y3 Y4 Y1 Y7 Y6 Y

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Otonom harcama (A0) artınca (azalınca), AE toplam planlanan harcama ve buna bağlı olarak mal piyasasında dengeyi sağlayan reel GDP artar (azalır). Otonom harcamada A0, meydana gelen değişmenin denge reel GDP üzerinde yer açtığı değişme, denge hasıla düzeyini veren denklem ile ifade edilebilir. 𝐘= 𝟏 𝟏−𝐂 ×𝐀𝟎 ∆𝐘= 𝟏 𝟏−𝐂 ×∆𝐀𝟎

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Bir önceki slaytta verilen denklemin sağ tarafında yer alan otonom harcama A0= C0 + cTR0 – cT0 + I0 + G0 olarak kabul edildiği için otonom tüketim (C0), otonom yatırım (I0), hükümet alımları (G0), transfer ödemeleri (TR0) artınca ve otonom vergiler (T0) azalınca otonom harcama artar.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Basit Keynesyen modelde otonom harcamadaki değişmenin denge reel GDP düzeyi üzerindeki etkisi, üç farklı şekilde ele alınmaktadır. Keynesyen modelde öncelikle otonom tüketimdeki, otonom yatırımdaki ve hükümet alımlarındaki değişmenin denge reel GDP üzerindeki etkisi üzerinde durulmaktadır: ∆𝐘= 𝟏 𝟏−𝐜 ×(∆𝐂𝟎 +∆𝐈𝟎 +∆𝐆𝟎)

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Keynesyen modelde otonom tüketim-otonom yatırım-hükümet alımlarındaki değişme sonucu denge reel GDP düzeyinde meydana gelen değişme ile otonom tüketim-otonom yatırım- hükümet alımlarındaki değişme arasındaki orana, harcama çarpanı-çoğaltanı (kE) denir. Keynesin iktisada kazandırdığı bu çarpan 𝟏 𝟏−𝒄 ile ifade edilir. 𝐇𝐚𝐫𝐜𝐚𝐦𝐚 ç𝐚𝐫𝐩𝐚𝐧ı 𝐤𝐄 = ∆𝐘 ∆𝐂𝟎 +∆𝐈𝟎 +∆𝐆𝟎 = 𝟏 𝟏−𝐜

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Harcama çarpanı, otonom tüketimde-otonom yatırımda-hükümet alımlarında 1 liralık değişme olduğunda, denge reel GDP kaç liralık bir değişme olacağını ifade eder. Harcama çarpanı denklemindeki c marjinal tüketim eğilimi sıfırdan büyük ve birden küçük olduğu için, harcama çarpanın değeri 1’den büyüktür: 𝐤𝐄= 𝟏 𝟏−𝐜 > ( 𝟎<𝐜<𝟏 )

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Harcama çarpanının değeri, marjinal tüketim eğiliminin değerine bağlı olarak değişmektedir. Marjinal tüketim eğilimi (c) ne kadar büyük ise (yani kişiler harcanabilir gelirdeki 1 liralık artışın ne kadar büyük bir kısmını tüketim amacıyla kullanıyorsa), harcama çarpanı o kadar büyük olur. Marjinal tasarruf eğilimi (s) (s=1-c) ne kadar küçük ise (yani kişiler harcanabilir gelirdeki 1 liralık artışın ne kadar küçük bir kısmını tasarruf amacıyla kullanıyorsa), harcama çarpanı o kadar küçük olur. (c + s = 1)

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Temsili bir ekonomiyi ele alarak açıklarsak: Otonom harcama (A0) t=1 döneminde 100 TL artarsa (∆A0=100 TL) planlanan toplam harcama (AE) ve buna bağlı olarak reel GDP t=1 döneminde otonom harcamadaki artış kadar artar: ∆𝐆𝐃𝐏𝐭=𝟏= ∆𝐀𝟎=𝟏𝟎𝟎𝐓𝐋 NOT: Otonom harcamadaki artışlar: otonom tüketim ve/veya otonom yatırım ve/veya otonom hükümet alımları üzerinden gerçekleşir.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Reel GDP’de t=1 döneminde meydana gelen ∆A0=100 TL’lik artış, t=2 döneminde uyarılmış harcamanın (uyarılmış tüketim üzerinden) c∆A0 kadar artmasına yol açar. Uyarılmış harcamadaki bu artış ise, t=2 dönemimde reel GDP’nin c∆A0=0.80(100)=80 TL kadar artmasına yol açar. 80 TL artan reel GDP ikinci dönem sonunda toplamda 180 TL’ye ulaşır.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı ∆𝑮𝑫𝑷t=2=(𝐜∆𝑨𝟎)=𝟎.𝟖𝟎 𝟏𝟎𝟎 =𝟖𝟎𝑻𝑳 ∆𝑮𝑫𝑷=∆𝑮𝑫𝑷t=𝟏+∆𝑮𝑫𝑷t=2 ∆𝑮𝑫𝑷=∆𝑨𝟎 + (𝒄∆𝑨𝟎) ∆𝑮𝑫𝑷=𝟏𝟎𝟎+𝟖𝟎=𝟏𝟖𝟎𝐓𝐋

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Reel GDPt=2 döneminde c∆A0=0.80(100)=80 TL lira artınca, t=3 döneminde uyarılmış harcama (uyarılmış tüketim üzerinden bu defa c[c∆A0]= c2∆A0 kadar artar. Uyarılmış tüketimdeki bu artış, reel GDP’nin t=3 döneminde c2∆A0=(0.64x100)=64TL kadar artmasına yol açar.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı ∆𝐆𝐃𝐏t=𝟑=(𝐜𝟐∆𝐀𝟎)=𝟎.𝟔𝟒 𝟏𝟎𝟎 =𝟔𝟒𝐓𝐋 ∆𝐆𝐃𝐏=∆𝐆𝐃𝐏t=𝟏+∆𝐆𝐃𝐏t=2+∆𝐆𝐃𝐏t=3 ∆𝐆𝐃𝐏=∆𝐀𝟎 + 𝐜∆𝐀𝟎 +(𝐜𝟐∆𝐀𝟎) ∆𝐆𝐃𝐏=𝟏𝟎𝟎+𝟖𝟎+𝟔𝟒=𝟐𝟒𝟒𝐓𝐋

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı ∆𝐆𝐃𝐏=∆𝐀𝟎 + 𝐜∆𝐀𝟎 + 𝐜𝟐∆𝐀𝟎 +… ∆𝐆𝐃𝐏=∆𝐀𝟎(𝟏+𝐜+𝐜𝟐+𝐜𝟑+…+𝐜n−𝟏) Bu denklem sonsuz geometrik bir dizidir ve şu şekilde ifade edilir: ∆𝐆𝐃𝐏 ∆𝐀𝟎 = 𝟏 𝟏−𝐜 = 𝟏 𝐬

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Otonom harcamadaki bir artış önce reel GDP’yi kendisi kadar arttırır. Reel GDP’de başlangıç dönemimde meydana gelen bu artış, izleyen dönemde uyarılmış harcamaların artmasına ve buna bağlı olarak reel GDP’nin uyarılmış harcamadaki artış kadar artmasına yol açar. Aynı durum izleyen dönemlerde tekrarlanması sonucunda da, reel GDP’de hükümet alımlarındaki artıştan daha büyük artış gerçekleşir.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Çarpan (Çoğaltan Mekanizması) (c= 0,80 s=0,20) Reel GDP’deki Artış Hesaplama Dönem Toplam Dönem 1 100 ∆A0= 100 TL Dönem 2 80 180 c∆A0= (0,80) x 100 TL Dönem 3 64 244 c2∆A0=(0,64) x 100 TL Dönem 4 37 260 c3∆A0=(0,37) x 100 TL Dönem 5 26 286 c4∆A0=(0,26) x 100 TL Dönem 6 19 305 c5∆A0=(0,19) x 100 TL Dönem 7 13 318 c6∆A0=(0,13) x 100 TL Dönem 8 9 327 c7∆A0=(0,09) x 100 TL ∆GDP= 𝟏 𝟏−𝒄 𝐱 ∆𝐀𝟎= 𝟏 𝐬 𝐱 ∆𝐀𝟎= 𝟏 𝟎,𝟐𝟎 𝐱 𝟏𝟎𝟎=𝟓𝟎𝟎

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE MAL PİYASASINDA DENGENİN DEĞİŞMESİ: ÇARPAN Harcama Çarpanı Reel GDP’de başlangıç döneminde meydana gelen artışın, marjinal tüketim eğiliminin değerine bağlıdır. c marjinal tüketim eğilimi ne kadar büyük (s marjinal tasarruf eğilimi ne kadar küçük) olursa, reel GDP’de başlangıç döneminde ortaya çıkan ve otonom harcamadaki artışa eşit olan değişmenin uyarılmış harcamada izleyen dönemde yol açtığı değişme de o kadar büyük ve dolayısıyla da harcama çarpanının değeri o kadar yüksek olur.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE TASARRUF PARADOKSU Fiyat düzeyinin sabit olduğu bir ekonomide firmaların fiilen ne kadar mal üretecekleri ve dolayısıyla da reel GDP’nin ne olacağı, planlanan harcama düzeyine bağlıdır. Ekonomide kişiler her alternatif GDP düzeyinde daha fazla tasarruf yapmak isterlerse, kısaca kişilerin tutumluluğu artarsa, otonom tüketim ve buna bağlı olarak toplam planlanan harcama azalır.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE TASARRUF PARADOKSU Bu da reel GDP’nin, otonom tüketimdeki azalma ile çarpan katsayısının çarpımı kadar azalmasına yol açar. Bu husus, yani kişilerin tutumluluğu artınca reel GDP’nin düşmesine, tasarruf paradoksu denir.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE TASARRUF PARADOKSU S, TN, IP, G Tasarruf Paradoksunun grafiksel açıklaması: (IP + G) ve (S1 + TN) doğruları başlangıçta A noktasında yani mal piyasasında dengenin olduğu yerde (Y1) kesişmektedirler. Fakat kişilerin tutumluluğunun artması sonucunda (S1 + TN) doğrusu daha sonra sola kayarak (S2 + TN) konumuna gelmiş ve böylece denge reel GDP düzeyi (Y1)’den (Y2)’ye düşmüştür. S2 + TN S1 + TN B A IP + G Y Y2 Y1

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE TASARRUF PARADOKSU Kişilerin daha fazla tasarruf yapmalarının yararlı olduğu yolundaki genel yargı ile bağdaşmayan tasarruf paradoksu, bireysel düzeyde doğru olan bir hususun ekonomi düzeyinde yanlış olabileceği anlamına gelen terkip hatası kavramının önemli bir örneğini oluşturur. Fakat kişilerin daha tasarruflu davranması, uzun dönemde yatırımın daha fazla olmasına ve bu da ekonominin daha hızlı büyümesine-refah düzeyinin daha yüksek olmasına yol açar.

BASİT KEYNESYEN MODEL: PLANLANAN HARCAMA VE MAL PİYASASINDA DENGE TASARRUF PARADOKSU Ekonominin ısındığı, enflasyonun arttığı bir ortamda kişilerin daha tasarruflu davranmaları, sadece uzun dönem büyüme açısından değil, kısa dönemde ekonominin soğutulması için de arzu edilen bir durumdur. Tersi olarak hasılanın azaldığı, işsizliğin arttığı bir durumda ise kişilerin tutumluluğunun artması istenilen bir durum değildir.

Dinlediğiniz için teşekkürler….