Bilimsel Araştırma Yöntemleri Dr. Öğr. Üyesi Lokman AKBAY

Örnekleme Yöntemleri Temel Kavramlar Evren: araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği kümenin bütünüdür. Evren birimi: araştırma sonuçlarının geçerli olacağı evrenin sınırlandırılmış bir parçasıdır Evren değer (parametre): evrenden elde edilen verilerden hesaplanan ve evreni betimlemek için kullanılan değerlerdir Hedef evren: ulaşılması hemen hemen imkansız olan evrendir ve araştırmacının ideal seçimidir Ulaşılabilir evren: araştırmacının gerçekçi seçimidir ve ulaşılabilirdir Genel olarak araştırma raporlarında ulaşılabilir evren tanımlanır ve örneklemeye esas alınır

Örnekleme Yöntemleri Temel Kavramlar Örneklem (sample): özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenden seçilen sınırlı bir parçadır Örnekleme (sampling): evrenin özelliklerini belirlemek için onu temsil edecek uygun örneklemleri seçmeye yönelik süreci ve bu süreçte gerçekleştirilen tüm işlemleri tanımlar Örneklem değer (istatistik): örneklemlerden elde edilen verilerden hesaplanan ve örneklemi betimlemede kullanılan değerlerdir. Sayım: evrenin birimlerinin tümüne ulaşılarak bilgilerin toplanmasıdır Sayım yerine örneklermler üzerinden çalışılmasının temel nedenleri: Mali, kontrol, ve etik zorunluluklardır

Örnekleme Yöntemleri Temel Kavramlar Örnekleme Aşamaları Evrenin tanımlanması Evrendeki elemanların listelenmesi Örnekleme çeşidine karar verme Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi Örneklemin alınması Temsilliğin sağlanması Örnekleme Örneklem Değer Standart sapma (s) Ortalama ( 𝑋 ) Örneklem Değer Standart sapma (σ) Ortalama (μ) Kestirim (tahmin)

Örnekleme Yöntemleri Örnekleme Yöntemleri Örneklemede kullanılacak yöntemin seçiminde Evrenin tanımı Veri toplama teknikleri Araştırmanın deseni Bütçe Zaman ve kontrol açısından eldeki olanaklar değerlendirilmeli ve karar ona göre verilmelidir.

Örnekleme Yöntemleri Örnekleme Yöntemleri Seçkisizlik (randomization - yansızlık): örneklemede temel alınan birimlerin örneklem için seçilme olasılıklarının eşit olması durumudur Örneklemde temel alınan birim eleman ya da küme olabilir Örneklem seçiminde seçkisizlik evren değerlerinin daha güçlü tahmin edilmesini sağlar Seçkisizlikte önemli olan kavram bağımsızlıktır. Bağımsızlık birimlerin örnekleme seçilme durumlarının birbirinden bağımsız olması anlamı taşır

Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Basit Seçkisiz Tabakalı Seçkisiz Sistematik Örnekleme Amaçsal Örnekleme Uygun Örnekleme Aykırı örnekleme Maksimum çeşitlilik Benzeşik örnekleme Tipik örnekleme Tabakalı amaçlı Ölçüt örnekleme

A. Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri Basit seçkisiz örnekleme: Her bir örnekleme birimine eşit seçilme olasılığı vererek seçilen birimlerin örnekleme alındığı yöntemdir – simple random sampling Evreni temsil etme gücü daha yüksektir Örnekleme birimlerinin örnekleme seçilme olasılıkları eşit ve bağımsız olmalıdır Rastgele

A. Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri Tabakalı örnekleme: Evren her bir evren birimi bir ve yalnız bir tabakaya ait olacak ve hiçbir evren birimi açıkta kalmayacak şekilde alt gruplara bölünerek örneklemin her bir tabakadan ayrı ayrı birbirinden bağımsız olarak çekildiği örnekleme yöntemidir– stratified sampling Tabaka içi değişim olabildiğince küçük (homojen) kalmalı Tabakalar arası değişim olabildiğince büyük (heterojen) kalmalı Rastgele Rastgele Rastgele

B. Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Sistematik örnekleme: Evren birimlerinin düzgün bir şekilde sıralanabildiği varsayılsın. Örneklem büyüklüğünün evren büyüklüğüne bölünmesiyle bulunan örneklem aralığının k olduğunu düşünelim. İlk k birimden birinin belirlenerek başlangıç noktası olarak alındığı ve bundan sonra gelen her k’ıncı birimin örnekleme seçildiği yöntemdir. Başlangıç noktası kur’a ile belirlenir Her sütunda k. şişi

B. Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Amaçsal örnekleme: Çalışmanın amacına bağlı olarak bilgi açısından zengin durumların seçilerek derinlemesine araştırma yapılmasına olanak tanır. Olasılı ve seçkisiz olmayan bir örnekleme yaklaşımıdır. Araştırmacı, seçilen durumlar bağlamında doğa ve toplum olaylarını ya da olgularını anlamaya ve bunlar arasındaki ilişkileri keşfetmeye ve açıklamaya çalışır. Kendi içerisinde 6’ya ayrılır;

B. Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Amaçsal örnekleme çeşitleri Aykırı durum örnekleme: İncelenen problemle ilgili olarak var olan birbirine aykırı (uç) durumların daha net görüleceği kabul edilir. Uçlarda yer alan durumlarla ilgili ayrıntılı bilgi elde edilmek istendiğinde kullanılabilir. Maksimum çeşitlilik örnekleme: Evrende incelenen problemle ilgili olarak kendi içinde benzeşik farklı durumların belirlenerek çalışmanın bu durumlar üzerinde yapılmasıdır. Dikkat edilmesi gereken nokta, örnekleme yansıtılacak çeşitlilik durumlarının araştırmanın amacını gözeterek karar verilmesidir.

B. Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Amaçsal örnekleme çeşitleri Benzeşik örnekleme: Evrenden araştırmanın problemi ilgili olarak benzeşik bir alt grubun, durumun seçilerek çalışmanın burada yapılmasını tanımlar. Evrende yer alan ve kendi içlerinde benzeşik olan alt grupların seçilmesi hedeflenir. Tipik durum örnekleme: Araştırma problemi ile ilgili olarak evrende yer alan çok sayıdaki durumdan tipik olan bir durumun belirlenerek bu örnek üzerinden bilgi toplanmasını gerektirir. Burada esas olan sıra dışı olmayan ortalama, tipik bir durumun seçilmesidir.

B. Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Amaçsal örnekleme çeşitleri Tabakalı amaçsal örnekleme: İlgilenilen belli alt grupların özelliklerini göstermek, betimlemek ve bunlar arasında karşılaştırmalara olanak tanımak amacıyla tercih edilir. Ölçüt örnekleme: Bir araştırmada gözlem birimleri belli niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesneler ya da durumlardan oluşturulabilir. Bu durumda örneklem için belirlenen ölçütü karşılayan birimler (nesneler, olaylar vb.), örnekleme alınırlar.