Ateroskleroz ve Diğer Lipit Metabolizması Bozuklukları Prof. Dr. Zeliha Büyükbingöl

Ateroskleroz nedir? Ateroskleroz, arterlerin iç duvarında çeşitli maddelerin birikimi nedeniyle gelişen kalınlaşma ve sertleşme, yani aterom plaklarının oluşmasıdır. Sonuçta arter daralır ve kanın arter içindeki akışı sınırlanır. Ateroskleroz oluşumuna bağlı olarak tüm dünyada ölüm nedenlerinin başında gelen kardiyovasküler hastalıklar ortaya çıkar.

Ateroskleroz patogenezinde günümüzde en geçerli olan hipotez, ‘’lipoprotein- derived atherosclerosis’’ ‘’lipoprotein-güdümlü ateroskleroz’’ dur. Söz konusu lipoprotein LDL dir.

Risk Faktörleri MAJÖR Dislipidemi (hiperkolesterolemi, HDL-kolesterol düşüklüğü),Hipertansiyon, Sigara, Diabetes mellitus Yaş, kalıtım, cinsiyet MİNÖR Hipertrigliseridemi Fiziksel aktivite azlığı Stres Obesite YENİ RİSK FAKTÖRLERİ 1. koagulasyon eğilimini arttıran aktörler • Fibrinojen• Plazminojen aktivatör inhibitör-1 (PaI-1)• Hiperhomosisteinemi• Lipoprotein (a) yüksekliği• F- vII, F-vIII, v-WF yüksekliği…. 2. inflamasyon göstergeleri :fibrinojen, CRP, IL-6, TnF-α ….

Dislipidemi Kan lipitlerinin düzeylerinin sağlığı bozacak şekilde degisiklikleri; plazma lipoprotein ve trigliserid düzeyinin artmasıdır. Nedeni primer ya da sekonder kaynaklı olabilir.

Kan lipitleri Kolesterol Trigliserit LDL HDL VLDL IDL Lp(a)

Lipit profili Lipid Profili testlerinin başlıcaları: 1.Total kolesterol 2.HDL 3.LDL 4.Trigliserit 5.VLDL 6.HDL dışı kolesterol

Ateroskleroz nedir? Ateroskleroz ve buna bağlı olarak gelişen başta kardiyovasküler hastalıklar olmak üzere, inme gibi diğer hastalıklar, tüm dünyada başlıca ölüm nedenidir. Aterosklerozda tipik lezyon, arterlerde aterom plaklarının oluşmasıdır. Endotel disfonksiyonu süreçteki en önemli mekanizmadır. Risk faktörleri süreci başlatır. Endotelde oluşan vazokonstrüksüyon, inflamatuar hücrelerin birikimi, düz kas hücrelerinin göçü, sitokin üretiminin artması plak oluşumuna yol açar. Bu olaylar, aynı zamanda, plağın büyümesine ve ardışık olarak gelişen olayların uyarılmasına neden olur. Hiperkolesterolemi, patogenezdeki en önemli faktördür.

Normal arter duvarı Lümene bakan intima tabakası ( Tunica intima), üst yüzünü kaplayan tek katlı endotel tabakası, subendoteliyal matriks ve bazal membran intimasından oluşur. Orta tabaka olan medya (Tunica media) tabakası kolajen elastik lifler ve glukozaminoglikanlardan oluşan matriks içinde, düz kas hücrelerini bulundurur. Adventisiya (Tunica adventitia) en iç tabakadır. Endotel çeşitli vasküler etkileri olan maddeler üretir. Bunlardan bazıları nitrik oksid, endotelin, tPA ve PAI- I’dır.

Ateroskleroz nasıl başlar? Ateroskleroz inflamatuvar bir cevap olarak tanımlanmaktadır. Endotel hasarından sonra ilk aşamada yağlı çizgiler – fatty steaks -meydana gelir. Daha sonra fibröz lezyon ve aterosklerotik plak olur. Yağlı çizgiler, lipit damlacıkları ile dolu makrofajların intimada birikmesiyle oluşur.

Nasıl devam eder? Risk faktörleri ile endotel ,normal koruyucu fonksiyonunu kaybeder daha az NO, prostasiklin, tPA ve daha çok endotelin PAI-I üretir. LDL’ye geçirgen hale gelir ve yüzeyde oluşan adhezyon molekülleri monosit ve lenfositlerin yapışmasına sebep olur. Plazmadan intimaya giren LDL modifiye olur ve endotelde monosit migrasyonuyla sonuçlanan değişiklikleri başlatır. Intimada daha da fazla okside olan LDL, makrofajlar tarafından aktif biçimde hücre icerisine alındığında köpük hücrelerine dönüşür. Köpük hücrelerindeki lipit damlacıkları, özel bir temizleyici reseptör ailesi (scavanger receptor) tarafından alınan okside LDL den kaynaklanan kolesterol esterlerinden oluşur. LDL leri başlıca, oksijen serbest radikalleri oksitlemektedir. Okside LDL, Monocyte Chemoattractant Protein-1 (MCP-1) salgılanmasını artırarak, daha fazla monositin endotel yüzeyine infiltrasyonuna, makrofaj koloni uyarıcı faktör (M-CSF)salgılanması ile daha fazla makrofaj üretilmesine ve buna bağlı olarak daha fazla köpük hücre olmasını uyarır. Endotel hücreleri ve makrofajlar tarafından salınan büyüme faktörleri (PDGF), düz kas hücresinde büyümeyi ve bağ dokusu matriksinde sentezi uyarırlar ve başlangıçta sarı renkli yağlı cizgiler şeklinde başlayan lezyon zaman içerisinde damar lümenini tamamen tıkayan lezyonlara dönüşür.

Kaynakça Tanrıverdi B, Savaş Tetik Ş, Aterosklerozun Patofizyolojisi ve Risk Faktörleri Marmara Pharmaceutical Journal 21: 1-9, 2017 Tokgözoğlu L, Dislipidemi, ateroskleroz ve hassas plaklar: Atorvastatinin ateroskeroz ve plak yapısına etkisi Türk Kardiyol Dern Arş - Arch Turk Soc Cardiol 37 Suppl 2:11-16,2009 Raja B., et al.Pathogenesis of atherosclerosis: A multifactorial process Exp Clin Cardiol 7(1): 40-53, 2002 Mark’s Basic Medical Biochemistry Lieberman M, Marks A, Peet A 4. Ed. S 585-678