Sütçü Sığırlarda Döl Tutmama Sebepleri ve Çözüm Yolları Veteriner Hekim Tahir Selçuk Yavuz

Döl Tutmama Sebepleri 1. Besleme hataları 2. Barınak koşullarının kötü olması 3. Kızgınlık kontrolü ve tohumlama zamanındaki yanılmalar 4. Tohumlama esnasında spermanın hazırlanması ve uygun yere verilmesinde yapılan hatalar

5. Üreme kanalı problemleri 6. Rahim iltihapları 7. Hayvanın yaşı ve kondüsyonunun uygun olmayışı 8. Stres faktörleri 9. Uygun kayıt tutulmayışı 10. Spermin kalitesi

1 Besleme Hataları 1. Enerji noksanlığı (NEB) Negatif Energy Balance = Negatif Enerji Dengesi 2. Protein-Enerji dengesizliği BUN-SUN yüksekliği (Kan Üre Nitrojen ve Serum Üre Nitrojen değerlerinin) yüksekliği

SÜT EĞRİSİ 30 180 305 Enerji Eksikliği Normal Hem Enerji Hem Protein Eksikliği 30 180 305 SÜT EĞRİSİ

3. Kuru dönemde bilinçsiz besleme 4. Kalitesiz kaba yem 5. Vitamin mineral noksanlıkları

1. NEB NEB IGF-1 (IGF-1=İnsulin Like Growth Factor = İnsulin benzeri büyüme faktörü) IGF-1 GnRh LH Ovulasyon

2. Protein-Enerji Dengesizliği

SYNCHROTEST 0,5 0,4 0,35 0,3 0,2 0,1 Çözülebilir protein fazlalığı (Normal Bölge) Çözülebilir protein fazlalığı Enerji eksikliği Döl tutmada problemler İleri durumlarda amonyak intoksikasyonu Doğum sonrası ketosis riski Süt veriminde düşme Yem tüketiminde düşme Cıvık dışkı Enerji fazlalığı Protein eksikliği Asidoz riski Yem tüketiminde düşüş Süt veriminde düşüş Tırnak problemleri Ayak problemleri İshal UYGULAMA ½ Çay bardağı toplam sütün içine 1 adet kit konur. 5 dk. sonra okuma yapılır. Renk skalasına göre değerlendirme yapılır.

3. Kuru dönemin son üç haftasında inekler süt veriyormuş gibi beslenmeye başlanmalıdır. 4. Özellikle kuru dönemde ve laktasyon başlangıcında kullanılan kalitesiz kaba yemler (Saman,kapçık) doğumu takip eden günlerde "Negatif Enerji Dengesine" ve hızlı zayıflamaya sebep olurlar. 5. P, Se, E Vitamini, I, Mn, Zn eksiklikleri halinde ineklerin fertilitesi azalır.

Su ADLİBİTUM verilmelidir. 6. İneklerin beslenmesinde SU'yun önemini unutmayalım. Su ADLİBİTUM verilmelidir.

Su İhtiyacı Canlı ağırlığa, Süt verimine, Kuru madde alımına, Sodyum alımına, Çevre sıcaklığına, bağlı olarak değişir.

Su tüketim miktarına örnek: 700 kg. canlı ağırlığında bir inek serbest sulama sisteminde günde 13-14 kez suluğa gider ve her seferinde ortalama 5.8 lt. su içer. (yaklaşık 75 lt.)

Suluktaki yosunlar problem yaratabilir…!

Suyun PH'sı 6-8 arası olmalıdır

Su kalitesi, Nitrat, Nitrit, Sülfat, Bakır oranı yüksek sular kalitesizdir.

2 Barınak Koşulları Isı stresi döl tutma oranını azaltır. Embriyonik ölümlere sebep olabilir. (Gölgelikler, fanlar, Su püskürtmeli fanlar, otomatik suluklar) Isı stresi %8-12 oranında yem alımını, aynı zamanda rumende uçucu yağ asitlerinin üretimini azaltır.

Isı stresi ne zaman başlar? 22°C’nin ve %70 nem değerlerinin üstünde ısı stresi başlar

Isı stresinin döl verimine etkisi: Çevre ısısının her 5 derece yükselmesi ile mücadele edebilmek için ineğin 300-500 gr. daha fazla yem yemesi gerekirken, tam tersi olur. İnek daha az yem tüketir.

Yem tüketiminin düşmesi = süt veriminde düşme = döl veriminde düşme Klinik veya subklinik ketosis Isı Stresi = ZARAR

Kalabalık ahırlardan SAKININ!

2. Boynundan bağlı sistemler esas kızgınlık belirtilerini önler 2. Boynundan bağlı sistemler esas kızgınlık belirtilerini önler. Kızgınlığın farkedilmeden geçmesine sebep olur.

3. İnekler de konfor isterler 4. İnekler kuru, temiz, iyi havalandırmalı, güneş gören (aydınlık) barınaklarda daha verimli olurlar.

Döl tutma üzerine fertilite faktörlerinin kümülatif etkisi İneğin fertilitesi %90 Kızgınlık kontrolünde doğruluk payı %95 Spermanın fertilitesi %95 Suni tohumlama uygulamasındaki doğruluk %90

İlk tohumlamada döl tutma oranı %73

3 Kızgınlık kontrolü

4. Tohumlama esnasında spermanın hazırlanması Sperma payeti 38°C'de ılık suda 40 sn. tutulmalıdır. Payet sudan çıkarılınca kurulanmalıdır. Payet bir payet pensiyle çıkarılmalı, parmaklarla temastan kaçınılmalıdır. Payetler sıvı azot tankının boyun kısmında uzun süre tutulmamalıdır.

4 Tohumlama esnasında spermanın uygun yere verilmesi: En uygun yer Cornu Uteri’dir.

5 Üreme kanalı problemleri Ovarium kistleri Ovulasyonun gecikmesi Yumurtanın spermle birleşmesini önleyici problemler

Ovarium kistleri Folliküler kistler Luteal kistler

Folliküler kist'li ineklerde sık ve şiddetli östrus belirtisi veya Nymphomania görülür. Anöstrus görülebilir. Kan ve süt Progesteron değerleri düşüktür.

Luteal kist'li ineklerde Anöstrus görülür. Kan ve süt Progesteron değerleri yüksektir.

Folliküler kistler için önerilen uygun çözümler - GnRh - Ovulitral

Luteal kistler için önerilen en uygun çözüm Prostaglandin F2 Alfa

Not: Tedavi edilemeyen Nymphomani'li ineklerin kesilmemesi, sürüde arama boğası! olarak kullanılması önerilir. Kızgınlık kontrolünde çok yararlıdır.

Ovulasyonun gecikmesi LH salınımının azlığı ile ilgili olup, çözüm önerisi tohumlama esnasında GnRh enjeksiyonu veya Ovulitral içirilmesidir.

Yumurtanın spermle birleşmesini önleyici problemler; 1. Oviduct'ta tıkanmalar 2. Salpingitis (oviduct yangısı)

Ovarium kistleri yönünden koruyucu hekimlik Dengeli besleme Vitamin E, Selenyum, Vit A, betakaroten içeren yem katkı maddeleri

6 Uterus yangıları (metritis, pyometra) Uterus yangıları * Uterus envolusyonu ile, * Sonun atılamaması ile, * Kistik ovariumlar ile ilişkili olurlar.

Not: Uterus envolusyonu, sonun atılamaması ve kistik ovariumların besleme ile ilişkisini unutmayalım

Doğumdan Sonra Uterus 6 gün içinde bir yumruk büyüklüğüne kadar ufalır. 40 gün için iki parmak büyüklüğünde olur. N.E.B halinde uterus envolusyonu gecikir.

oluşmasının ardından METRİTİS şekillenme olasılığı yüksektir. Yavru zarlarının alıkonması = sonun atılamaması = Retentio Secundinarum oluşmasının ardından METRİTİS şekillenme olasılığı yüksektir.

* Yavru zarları neden atılmaz? Spesifik enfeksiyonlar (brucellosis, leptospirosis, camphylobacteriosis, IBR gibi) Non spesifik enfeksiyonlar (yaygın bakteri veya virüslerin gebelik ve doğum esnasında bulaşması) İkiz gebelik, anomali, sezaryan, güç doğum Hipokalsemi Selenyum, E ve A vitamini noksanlıkları Kuru dönemde şişmanlatılmış aşırı yağlı inekler

Çözüm için öneriler: Prostaglandin F2 Alfa: Doğumu takip eden 9. veya 11. günde prostaglandin F2 Alfa enjeksiyonu Yemlere Se, E vitamini ve A vitamini içeren yem katkı maddelerinin katılması veya kuru dönemde bunları içeren enjeksiyonlar Spesifik enfeksiyonlara karşı aşı uygulamaları

7 Suni tohumlama uygulanacak sığırın yaşı ve vücut kondüsyonu

Holstein sığırlar için ilk tohumlama yaşı 14-15 aylık olduğundadır. (canlı ağırlığı 370 kg, yüksekliği 127 cm civarında olmalıdır.)

* 24 aylık olduğunda doğurmuş olmalıdır.

1

2

3

4

5

İdeal vücut skoru 3+ , 4-'dir.

8 Stres Faktörleri Yüksek süt verimi Aşırı sıcak ve nemli ortamlar Yüksek dereceli vücut skoru Geç gebe kalma Erken laktasyona girme Doğum Enfeksiyonlar (mastitis) Besleme hataları

Süt veriminin genetik olarak yükseltilmiş olması inekleri hassas hale getirir. Her 4.5 kg süt artışı, ilk tohumlamada tutma oranını %1-3 oranında düşürür.

Not: Yüksek süt verimi aynı zamanda Ovarium kistlerine de dispozisyon yaratır.

Doğum başlıbaşına bir stres faktörüdür. A vitamini, E vitamini, Zn, Se kan seviyelerinin doğum çevresindeki zaman içerisinde düştüğü yapılan çalışmalarla belirlenmiştir.

Çözüm Önerileri Uygun rasyon Uygun yem katkı maddeleri

9 Kayıt tutulması Bir önceki doğum, Bir önceki tohumlama, Hayvanın geçirdiği hastalıklar, Kızgınlık aralıkları, İkiz eşliliği, Yapılan gebelik muayeneleri, Erken embriyonik ölüm ihtimalleri.

Erken Embriyonik ölüm sebepleri; Isı stresi, Gebelik muayenesi esnasında kötü palpasyon, Aşırı ağırlık kaybı, Ham protein veya sindirilebilir protein azlığı, Aşırı şişmanlık, Enfeksiyonlar.

10 Spermin kalitesi Hareketlilik Canlılık Anormal spermatozoit oranı Döl tutma gücü

Döl tutmamaya sebep olan hastalıklar Campyhlobacteriosis (Vibriosis) Trichomoniasis Hemophilus Leptospirosis Ureaplasma - Mycoplasma Viruslar (IBR/IPV-BVD)

Döl tutmamaya sebep olan diğer faktörler Keton cisimcikleri Mycotoxinler Anemi Kaba yemlerle alınan östrogen Yanlış ilaç ya da hormon kullanımı Antisperm antibodies = (ASA) Antisperm antikorları

VİRA SHİELD 5 + SOMNUS IBR BVD PI3 BRSV H.Somnus

ACTIPART Monopropilen Glikol Propionat Niacin Kobalt Gliserol

ACTİCELL Vit E Selenyum Çinko

Not: Se, Zn ve E vitamini bağışıklık sistemi destekleyicileridir. Se Glutathion peroksidaz, Zn Superoxide dismutaz enzimlerini harekete geçirir.

İneklerde reproduktif sağlığın bozulduğu nasıl anlaşılır? Doğum üzerinden 15 gün geçmesine rağmen hala süren anormal akıntı Doğumdan sonra 60 gün geçmesine rağmen ineğin hala kızgınlık göstermemesi Üç ya da daha fazla tohumlama yapıldığı halde ineğin döl tutmaması Kızgınlık anında irinli, lekeli, anormal akıntı Güç doğum ve sonun atılamaması

www.atafen.com.tr info@atafen.com.tr TEŞEKKÜR EDERİZ.