Nitel araştırma soruları sorma ve soru formu oluşturma

Açık uçlu sorular sormak Kapalı uçlu sorulara örnekler: “Saçlarınız siyah, kahverengi ya da kırmızı mı?” [Seçenekler verilmiş] “Bilişim sistemleri ile ilgileniyor musunuz?” [Seçim ima edilmiş: evet/hayır]

Açık uçlu sorular sormak Açık uçlu sorulara örnekler “Saçlarınız ne renk?” “İlgi duyduğunuz alanlardan biraz bahsedebilir misiniz?” Açık uçlu sorularda kullanılacak soru sözcükleri: Ne? Nerede? Kim? Ne zaman? Nasıl? Neden/Niçin? (sınırlı olarak kullanılmalıdır çünkü neden sorusu “doğru” bir cevabın olduğunu ima edebilir

Yönlendirici sorulardan kaçınmak İnsanların kendi görüşlerini, değerlerini, deneyimlerini kendi istediği biçimde ifade etmesine izin verin. Yönlendirici sorular, sorulan soruya verilebilecek doğru bir cevabın bulunduğunu ya da verilecek bir cevabın diğerlerine oranla daha doğru olduğunu ima eden sorulardır.

Yönlendirici sorulardan kaçınmak Örnek: “Okuldan atılacağınızı öğrendiğiniz zaman ne gibi korkular hissettiniz?” “Bu durumu önlemek için ne gibi adımlar attınız?” “Hastanede gördüğünüz tedavi ne kadar iyiydi?” Aynı soruların yönlendirme olmadan sorulması: “Okuldan atıldığınızı öğrendiğiniz zaman neler hissettiniz?” “Durumu öğrendikten sonra ne(ler) yaptınız?” “Hastanede gördüğünüz tedavi hakkında neler düşünüyorsunuz?”

SORU TİPLERİ 1.Tanıtıcı sorular: Bu tip sorular katılımcının spontane olarak kendisi ve hayatı hakkında geniş cevaplar vermesine olanak sağlayan sorulardır. Örneğin: Araştırma konunuz ne olursa olsun “Kendizi biraz tanıtabilir misiniz” gibi bir soru ile başlamak hem size hem de katılımcıyı görüşme sürecine ısındırır. Benzer biçimde çalışmanın genel amacını yansıtan sorular da burada uygun olacaktır. “Okulda böyle bir durum olduğunu öğrendiğiniz zaman neler hissettiniz?”

SORU TİPLERİ 2. Takip soruları: Eğer görüşmeci sabırlı, meraklı, devamlı ve eleştirel bir tavır takınırsa, görüşmeci büyük olasılıkla cevaplarını oldukça geniş bir çerçevede sizing istediğiniz biçimde verecektir. Hiç bir zaman aceleci olup sorudan soruya atlamayın. Katılımcının sözünün bittiğine siz değil kendisi karar versin. Her sorudan sonra makul bir sure beklemeyi tercih edin. Böylelikle katılımcı kendini konuşma konusunda daha özgür hissedecektir. Katılımcının konuşmalarında “kırmızı ışık” kelimelerini iyi seçin. Her ne zaman bu kelimeleri yakalarsanız hemen ardından “bu konuyu biraz daha açıklayabilir misiniz” tarzında takip soruları sorun. Görüşmeyi deşifre ederken üzülmek yerine hemen konuyu açın ve genişletin. Bu durumda katılımcı da söylediklerinin önemsendiğini düşünecektir.

3. Sondaj Soruları: Burada görüşmeci verilen cevabın peşine düşer ve daha derinlemesine bilgi edinmeye çalışır. “Bu konuda biraz daha konuşabilir misiniz?” “Peki daha sonra herhangi bir şey yaptınız mı?” “Size bu konuda yardımcı olan oldu mu?”

SORU TİPLERİ 4. Özelleştirici sorular: Görüşmeci bazen bir konuyu en ince ayrıntısına kadar öğrenmek isteyebilir. Hatta bu nicel veriler dahi olabilir. “Bu durumla karşılaştığınızda kaç yaşındaydınız?” “Okula ilk gittiğiniz günü hatırlıyor musunuz?”

SORU TİPLERİ 5. Doğrudan sorular: Bu tip sorular genellikle evet/hayır ya da kısa cevaplar üreten sorulardır. Bu tip sorular katılımcının kendini uzun uzun ifade etmesinden sonra belli bir durumu onaylayıp onaylamadığı, ya da eksik kaldığını düşündüğünüz, anlamadığınız bir noktayı onaylamak için sorulabilecek sorulardır. (Örneğin: Babanız burada olsa ona aynı şeyi yeniden söyler miydiniz? Sizce öğretmeniniz o davranışında haklı mıydı?”)

SORU TİPLERİ 6. Dolaylı sorular: Burada genellikle katılımcının yansıtma tekniği ile cevap verebileceği sorular sorulur. Örneğin: O öğretmenin yerinde siz olsaydınız nası davranırdınız? Bu tip sorular eğer çok gerekli değilse kullanılmamalıdır. Çünkü nitel bir araştırmanın asıl ilgilendiği kişilerin kendi deneyimleridir.

SORU TİPLERİ 7. Yapılandırıcı Sorular: Görüşmeci görüşme sürecinden ve bir konunun ne zaman kapatılması gerektiğinden sorumludur. Görüşülen kişi eğer kendini tekrar etmeye başlamışsa orada araya girerek “özür dilerim size yeni bir konu hakkında sorular sormak istiyorum” diyerek müdahalede bulunmalıdır.

SORU TİPLERİ 8. Sessizlik: Sessiz kalmak kimi zaman bir soru anlamına gelebilir. Katılımcıya sık sık sorduğunuz sorular üzerinde (Özellikle geçmişe ait ise) düşünmesine fırsat vermek için bekleyin.

SORU TİPLERİ 9. Yorumlayıcı Sorular: Görüşme esnasında yorumlama, katılımcının söylediklerini kendi cümlelerinizle yeniden ifade etmektir. Örneğin: “Anladığım kadarıyla okulda başınızdan geçen bu olay size çok fazla etkilememiş”. Katılımcının söylediklerini ona geri yansıtmanız hem ona düşünmesi için zaman verecek hem de ne söylediğini duymuş olacaktır. Aynı zamanda katılımcı görüşmecinin onu dinlediğinden de emin olacktır.