ABBÂSÎLERE BAĞLI DEVLETLER II
Batı’da kurulan bağlı devletler: 1. Ağlebîler (800-909):İfrikıyye, Cezayir ve Sicilya'da hüküm süren bir İslam hanedanı. Kuzey Afrika’da Şiî (Zeydî) hanedan İdrisîler (788-985) ve Haricî Rüstemîler (777-909) var. Harûn er-Reşîd 800 yılında İbrahim b. Ağleb’i İfrikiyye valiliğine tayin ediyor. Bağdat’a bağlı kalmak koşuluyla iç işlerinde serbestlik veriyor. İbrahim Kayravan yakınlarında Abbasiyye adlı şehri kurarak merkez ediniyor.
Ağlebîler, Halife Muaviye zamanında Sicilya'ya karşı yapılan ilk müslüman akınlarını yeniden başlattılar. 837 ‘de Palermo Ağlebilerin eline geçti. Fatimîler Ağlebi devletine son verdi (909). Emir ünvanını kullandılar. Abbasi hilafetine bağlıydılar ve paralarda onların adına yer verdiler. Sünnileşme hareketi ivme kazanıyor. Özellikle Malikilik yaygınlaşıyor. Kayravan Malikilerin dini merkezi haline geliyor. Sahnûn Maliki fıkhının temel kaynaklarından el-Müdevvenetü’ül Kübra’yı yazıyor.
Kayravan Ulu Camii, Zeytune Camii, Sûs Camii dini mimari örneklerindendir. 2. Murâbıtlar (1056-1147): Kuzey Afrika, Endülüs ve Balear adalarında hüküm süren Berberi hanedanı ve devleti. Devlet adını din bilgini Abdullah b. Yasin’in Senegal nehri üzerindeki bir adada ders ve ibadet yeri olarak inşa ettirdiği ribattan almıştır. Abdullah b. Yasin’e bağlı kuvvetler Ağmat’ı alarak 1056’da burayı başkent edinerek Murabıtlar Devleti’ni kurdular. Murabıt emirlerinden Yusuf b. Taşfin’in Zellaka’da Kastilya kralına karşı 1086’da kazandığı zafer Hıristiyanların Endülüsteki yayılmasını durdurdu. Halife Mustazhir Billah Yusuf’a “emîrü’l-müslimin ve nâsıruddin unvanlarını verdi. Murabıtlar Kuzey Afrika ve Endülüs’ü hakimiyetleri altında tutan güçlü bir devlet kurmayı başardılar. Muvahhidler Merakeş’i ele geçirerek devlete son verdiler (1147).
Murabıtlar hukuk alanında Maliki fıkhının mutlak anlamda hakim olduğu, fakihlerin de sistemde yer aldığı bir düzen kurmuştur. Murabıt sarayında vezirlik ve tabiplik yapan İbn Bacce (ö.1138) felsefenin yanında riyaziye,musiki ve tabiat ilimlerinde de otoriteydi.
3. Eyyübiler (1169-1250):Adını, hanedanın kurucusu Selahaddin Yusuf b 3. Eyyübiler (1169-1250):Adını, hanedanın kurucusu Selahaddin Yusuf b. Eyyüb'un babası Necmeddin Eyyüb b. Şadi'den alan Eyyübiler Zengiler'in bir devamıdır. Türk-Kürt-Arap karışımı olan bir aile. Aile Musul Atabeyi İmadüddin Zengi’nin hizmetine girer. Eyyübilerin tarih sahnesindeki önemli rolleri Selahhaddin Eyyübi’nin 1169’da Mısır’da vezir olmasıyla başlar. Mısır’da kontrolü sağlar. Dimyat’ı kuşatan Bizans Haçlı kuvvetlerin yenilgiye uğratır.
Selahaddin Fatımi hilafetini ortadan kaldırıp Mısır'da Abbasiler adına hutbe okuttu. (1171) Kudüs Haçlı Krallığı ' na karşı başarılı seferler tertip etti ve Eyle'yi aldı. Devlet müesseseleri Zengi Devleti ile Fatımi Devleti'nden miras alınan kurumları karışımından meydana geliyordu. Mısır'da İsmailiyye mezhebine ait müesseseler kaldırılarak yerlerine Sünni müesseseler konmuştur. Hanedana Memlükler son vermiştir (1250).
4. Memlükler (1250-1517): 1250 yılında Eyyübilerin yerine geçen Memlükler, Eyyübi sultanlarından Kamil’in oğlu Necmeddin Eyyüb’un hassa ordusu ve saray muhafızı alaylarına alınarak yetiştirilmiş askerlerdi. Büyük bölümü Türktü. Devleti kuran şahıs Aybek Türkmani idi. Sultan Baybars (1260-1277) devletin gerçek kurucusu kabul edilir. Sultan Baybars Moğollar tarafından 1258’de sona erdirilen Abbasi Hilafetini bu aileden Halife Zahir’in oğlu Ahmed’i Kahire’ye getirtip 1261 yılında el-Mustansır lakabıyla halife ilan eder. Moğol akınlarını durdurmayı başaran biridir. Haçlılara karşı zaferler elde eder. Devlet’e Yavuz Sultan Selim son verir (1517)