Farsca Klaviyə

Hazırlıyan Muctəba Puya پویا مجتبی

Ömər Xəyyamın “IranNastaliq” qələmiylə kompüterdə yazılan bir rubaisi

“Şikəstə Nəstəliq” kaligrafi stiliylə yazılan Xəyyamın başqa bir rubaisi

Məhmud Fərşçiyanın Hafizdən bir minyatürü, şeirinin bir beytiylə

Bir xariciyə ilk baxışda bəlkə belə bir mətinlərin oxuması çox çətin gələbilər. Amma burda nə qədər asan olduğunu öyrənəcəksiniz.

Təqdim mümkün qədər qıssa olsun diyə kompüterinizdə neçə lazım deyişiklikliyi ətraflı izah etməyəcəyəm. O deyişiklikləri özünüz belə eliyə bilməyəcəksəniz, bir dostunuzdan kömək istəyə bilərsiniz. Dostlarınızda belə birisi heç yoxsa, sizə hamısının deyişməsini önərirəm. İlkəvvəl özünüzdən başlayıb özünüzü bu işləri eləyə bilən birinə deyişin.

Fars Dili Əlifbası

Sağdan sola yazılar

32 hərfindən 3-ü COKER-dir

ا BİRİNCİ COKER

ع İKİNCİ COKER

ه ÜÇÜNCÜ COKER

ب B

پ P

ت T

ث S

ج C

چ Ç

ح H

خ X

د D

ذ Z

ر R

ز Z

ژ J

س S

ش Ş

ص S

ض Z

ط T

ظ Z

غ Ğ

ف F

ق Q

ک K

گ G

ل L

م M

ن N

و U, V, O

و Bəzi خوا (خ و ا) salxımlarda oxunmaz. Bacı خواهَر خ و ا ه َ ر [xâhər] Yuxu خواب خ و ا ب [Xâb]

(kələmənin başı və arasında) ه H (kələmənin başı və arasında)

ی İ, Y

Oxuma və yazma qaydalarından neçəsi

Bir səs üçün xeyli hərf var, deyil mi? T ت ط H ح ه Z ز ض ظ ذ S س ص ث Bir səs üçün xeyli hərf var, deyil mi?

GH LAUGH’ dəki oxunuşundan O WOMEN’ dəki oxunuşundan George Bernard Shaw bir yol ingiliscədə “fish” kələməsi üçün “ghoti” yazılışını önərdi. GH LAUGH’ dəki oxunuşundan O WOMEN’ dəki oxunuşundan TI NATION’ dəki oxunuşundan Bəlli ki zarafat elirdi.

Hər dilin və yazma sisteminin bir fonu və inkişaf tarixi var. Fars dilinə, öz dilimiz kimi bir çox Ərəbcə kələmə geçib və ümumiyyətlə Ərəbcədəki şəkillərində yazılırlar. Ərəbcədə gördüyünüz hərflərin hamısı üçün özünə aid məxsus tələffüzü var. Beləliklə Ərəbcə öyrənmək istəsəniz mütəxəssislərinə müraciə etməlisiniz.

Fars dili əlifbasında “ə”, “e” və “o” kimi qıssa səslilər, fəqət işarət olaraq səssiz hərflərin üstü ya da altında yer alar. Misallar:

فَ [fə]

فِ [fe]

فُ [fo]

Səssiz bir hərf kələmədə tikrar olsa “şiddət”lə işarətlənər ّ

Fars dilində şiddət işarətli olan kələmələrin yüzdə doxsan doqquzu Ərəbcədən geçən kələmələrdir. Misal اَوَّل [əvvəl]

Bu işarətlər bir kələmənin tələffüzünü öyrənəndən sonra, hamısını bir bir yazılmaması üçün belə tərrahlıq olubdur. Beləliklə اول=اَوَّل

COKERLƏRİ xatırlırsınızmı? ه ع ا Qaydaları:

COKER ا

آ ا beret giyibsə uzun “a” ya da “â” oxunacaq. Bereli bu coker fəqət kələmənin başında gələr. (çox az istisna var) آ

اَ ا üstünde “ə” işarəti varsa, Ə oxunacaq. Fəqət kələmənin başında yer alabilər اَ

اِ ا altında “e” işarəti varsa, E oxunacaq. Fəqət kələmənin başında yer alabilər اِ

اُ ا üstünde “o” işarəti varsa, O oxunacaq. Fəqət kələmənin başında yer alabilər اُ

و kələmənin başında [v] deyil [u, o] oxunsun diyə, ondan öncə ا coker yazılar Bu qayda madam ki bu iki hərfin özlərinə aid məxsus səsliləri yoxsa, düzdür.

ی kələmənin başında [y] deyil [î] oxunsun diyə, ondan qabaq ا coker yazılar ای [î] Bu qayda madam ki bu iki hərfin özlərinə aid məxsus səsliləri yoxsa, düzdür.

ع cokeri olan kələmələrin hamısı Ərəbcədən geçibdir. Bu coker də ümumiyyətlə ا cokerin qaydalarına tabidir. Ancaq beret giyməz.

عَ [ə] عِ [e] عُ [o]

Bu cokeri [â] səsləndirmək üçün gərək ondan sonra ا cokeri yazıla: عا [â]

Bu cokeri [û] səsləndirmək üçün gərək ondan sonra و hərfi yazıla: عو Bu qayda madam ki bu iki hərfin özlərinə aid məxsus səsliləri yoxsa, düzdür. عوض ع َ و َ ض (deyişmək) [ûz] deyil [əvəz] oxunar.

Bu cokeri [î] səsləndirmək üçün ondan sonra gərək ی hərfi yazıla: عی [î] Bu qayda madam ki bu iki hərfin özlərinə aid məxsus səsliləri yoxsa, düzdür. عیش ع ِ ی ش (yaşam) [iş ya da îş] deyil [eyş] oxunar.

ع kələmənin başında coker, arasında onun tələffüzünü ikiyə bölən dayanma hərfidir. Tələffüzünün ən zor qonağı sayılan kələmənin sonudur. Bu qonaqda dəvamında başqa bir səsli hərf düzəltmədən səs bağlarınızı qıssaca dayandırmaya adət verməlisiniz

Gördüyünüz kimi ع’dən sonra ona ی، و، ا izafələndirdiyiniz zaman, hərflər biribiriylə bitişir. Farsca hərflərinin bir çoxu biri biriynən bitişə bilər. Bəziləri hər iki tərəfdən, bəziləri fəqət sağ tərəfdən və bəziləri fəqət sol tərəfdən başqa hərflərlə bitişə bilər. Hərflərin bitişdiyi zaman şəkli biraz deyişir, ki onların başlanqıc və orta şəkli adlandırıla bilər

Madam bu əlifbanı kompüterlə öyrənirsiniz, hərflərin qıssa şəkillərini ayrı ayrı öyrənməyə məcbur deyilsiniz

Hərfləri kompüterdə yazdığınız zaman otomatik olaraq, kələmədəki qonaqlarına görə uyğun şəklini alacaqlar. Azəricədə cümlənin baş hərfi otomatik böyük hərfə döndüyü kimi.

O zaman hərflər otomatik orijinal hallarina dönəcək Kompüterdə bu əlifba ilə yazılan bir mətni oxuduğunuz zaman, mətni qopardıb bir word sənədinə yapışdırıb, qələmi böyüdüb bütün hərflərin arasına bir ara verə bilərsiniz. O zaman hərflər otomatik orijinal hallarina dönəcək

COKER ه

نامه [name] nâmə Aralı hərflərlə: ن ا م ه ماه [mah] ay Bu hərf ancaq kələmənin sonunda coker rolu oynar. Bu qonaqda [h] ya da [e] və İran Farscasının standard ləhcəsində çox az kələmələrdə “ə” səslənə bilir. نامه [name] nâmə Aralı hərflərlə: ن ا م ه ماه [mah] ay Aralı hərflərlə: م ا ه نه [nə] yox Aralı hərflərlə: ن ه

ۀ Əlifba hərfi deyil, amma Farsca mətinlərdə görə bilərsiniz. Fəqət kələmənin sonunda gələr və [eye] oxunar İzahlaması üçün bir az Farca qrammatikası bilmək lazımdır. Onu ciddi dil öyrənənlərə bıraxırıq

ء ئ Məlum bir hərfin iki çeşid yazılışıdır. Bundan çox izahlanması başlanqıc üçün heç lazım və uyğun deyil. Farscada ikisi də ع coker kimi rəftar elər, ancaq heç vaqt kələmənin başında gəlməz

OSK Bu izah fəqət Windows- dan istifadə edənlər üçündür. Mac sistemində necə olduğunu bilmirəm

Farscanı windows’un dillərinə artın Indiyə kimi “sağdan sola” yazılan dillərdən heç bir dənə də kompüterinizdə qoşulmayıbsa, bu paketi qoşmalısınız. Bunu eləmək üçün Windows CD’nizə ihtiyacınız olacaq Start düyməsini tıqlayın. “run”’ı seçin. Qutusunda “osk” yazın və “enter” klaviyəsinə basın

OSK (On Screen Keyboard) açılan vaqt, dilini Farscaya deyişin. Ekranınızda Farsca osk görəcəksiniz

Kağaz kəsmə sənəti Fiziki Farsca klaviyəniz olmasını istəsəniz, balaca kağaz kəsmə sənəti yaratmalısınız

Bu qədər yox, daha da asanı!

Bir word sənədi açın. Dilini Farscaya deyişdirin Bir word sənədi açın. Dilini Farscaya deyişdirin. Bir tərtiblə bütün klaviyədəki hərfləri və nöqtələmə klaviyələrinə basın, amma hər klaviyəyə basandan sonra hətmən “tab” klaviyəsinə də bir dəfə basın. Qələmin böyüklüyünü 16’ya deyişdirin

Bu əlifba üçün “caps lock” vəziyyət yox, amma elə bu işi bir dəfə də hər hərfi basandan qabaq “shift” klaviyəsini tutaraq eləyin. Diqqət edin hər shift+klaviyədən sonra “tab” klaviyəsini basmağı unutmayın. Bu vəziyyətdə az istifadə olunan neçə hərf və nöqtələmə işarətləri görəcəksiniz

Səhifəni yazdırıb hərfləri klaviyələri basdığınız tərtiblə kəsib çıxarın və onları bir bir yapışqanla öz klaviyələrinə yapışdırın

Beləliklə fiziki Farsca klaviyəniz olacaq!

Word’da Farsca yazdığınız zaman “Right-to- Left” (sağdan sola) düyməsini tıqlayın

Ərəbcədən geçən kələmələrə raci neçə ipucu

Aralı hərflərlə: م ُ ج ت َ ب ی Ərəbcədən geçən bəzi kələmələrdə ی hərfi [â] oxunur. Mənim adımdaki kimi مُجتَبی [moctəbâ] Aralı hərflərlə: م ُ ج ت َ ب ی

ا Üstündə iki [ə] işarəti, onu [ən] oxutdurur اً (ا + ً)

Səssiz hərflərin altındakı iki [e] işarəti, onlara [en] hecəsi artır تٍ [ten]

Səssiz hərflərin üstündəki iki [o] işarəti, onlara [on] hecəsi artır تٌ [ton]

Rəqəmlər 1234567890 Ərəbi rəqəmlərdir Farsçada Hindi rəqəmlər istifadə olunur

Klaviyədə yazması və öyrənməsi üçün Ərəbi rəqəmləri bir word sənədində yazın “Tools” menyusunu açın “Options”e girin “Complex Scripts”i tıqlayın “Numeral” seçənəklərindən “Hindi”ni seçin. Oldu!

Mübarək olsun! Farsca əlifba və klaviyəsinin ən önəmli nöqtələrini tanıdınız. Farsca öyrənməyə maraqlısanız, qalan nöqtələri öyrənmək üçün bir az qrammatikaya ihtiyacınız olacak

Mehmet Kanarın Farsça dilbilgisi http://www.farsdili.com/kitap/Farsca_Dilbil gisi.pdf

Bu əsası öyrənəndən sonra, hələ də Farsca kələmələrin tələffüzündə, onların bütün hərflərini bildiyinizə rəğmən müşkiliniz olsa belə panik olmayın. Bu, Farsca əlifbasını öyrənmə prosesində təbii və anadilləri Farsca olanlar üçün belə qaçılmazdır. Eyni Fransızca ya da İngiliscədəki kimi; əlifbanı bilmək, yazma və oxuma qaydalarını bilmək deyil. Yavaş yavaş İngiliscədəki “bldg” qıssalatmasını “bulldog” deyil “building” oxumağı öyrənəcəkisniz

Diqqət! Farsca əlifbanın rəsmi öyrətmə istilində “Coker” deyə bir şey yoxdur. Mən bu grupu xaricilərin, onların istifadəsi və qaydalarını öyrənməsini asanlaşdırmaq üçün ixtira elədim. Beləliklə kitablarınızda ya da internetdə belə bir şeyi axtarmayayın.

İnternetin Farsca öyrənmək üçün digər imkanatıdan Farsca-İngiliscə və İngiliscə-Farsca Lüğət: www.farsi123.com Farsca səsli kitablar: https://audiolib.ir Farsca müstəqim TV və Radyo: http://irantvradio.com/ Farsca musiqi: http://parsimusic.com/indexFa.php Farsca ədəbiyyat klasikləri: http://ganjoor.net/

“IranNastaliq” kaligrafi qələmini internetdən əndirib sisteminizə qoşun Word sənədinizdə olan Farsca mətni seçin ve qələmini “IranNastaliq”’ə deyişin Gözlərinizi bu qələminən yazılmış Farsca mətnin oxumasına adət verin

Bu əlifbayla nə eləmək olar?

Özünüzə bağlıdır. Farsca, Ərəbcə, Urduca, Pəştuca, Kürdcə, Uygurca, və bir çox başqa dilləri öyrənmək və Osmanlıca və Eski Azəricə kimi mətinləri oxuya bilməyi öyrənmək istəsəniz, bu, gözəl bir əsas ola bilər. Fəqət başqa dillərdə, burda Farsca üçün izah edilən qaydalara və tələffüzlərə görə fərqlərə diqqət edin. Eyni Latin əlifbasıyla yazılan dilləri öyrəndiyiniz zaman kimi

Farsca öyrənmək istəməsəniz belə internetdə Farsca, Osmanlıca, Azəricə ya da bu əlifbayla yazılan digər dillərcə bir şeir tapıb, word sənədində qələmini deyişib gözəl boyalı bir kağazın üstündə çap edib və otağınızın duvarına asa bilərsiniz. Ucuzuna qazanılan bir sənət parçası

Ya da sirri əlifbanız ola bilər Ancaq notlarınızı məndən gizlədin Mənim sirri əlifbam kiril idi

Bu, qabaqca gördüyünüz Xəyyamın rubaisidir

İnansanız da inanmasanız da bu, həmən rubainin birinci beyti mənim əlyazmamladır

Farsca əlyazmada iki nöqtələr bir tireyə (soldan sağa) və üç nöqtələr bir dairəyə (saat qolu dönüşü cəhətində, saat altıdan doqquza, davamında onikiyə ve ən sonunda altıya dön) dönər

Sağ əllilər kağazı şəkildəki kimi stolun üstünə qoyub, qələmi də göründüyü kimi ələ almalıdırlar

Kələmələr elemanlarının yazılış tərtibi ümumiyyətlə belədir Kələmələr elemanlarının yazılış tərtibi ümumiyyətlə belədir. Qabaqca kələmənin iskeletini yazıb sonra nöqtələri, tireləri və dairələri uyğun yerlərinə yerləşdirməlisiniz

Fars dilini kompüterinizə izafələyəndən sonra, hər hərfi bir word sənədində 3 dəfə fasilə vermədən yazıb, onların kələmə başında, arasında və sonundaki deyişmiş (ya da deyişməmiş) formalarını görə bilərsiniz

Qələmi “IranNastaliq” ‘ə deyişib və eyni pədidəni denəyə bilərsiniz

TƏMRİN

Coğrafiyayla başlıyaq

Ölkələr və məşhur şəhərlərin adları

آذَربایجان آ ذ َ ر ب ا ی ج ا ن باکو ب ا ک و تُرکیه ت ُ ر ک ی ه ایران ا ی ر ا ن تِهران ت ِ ه ر ا ن تَبریز ت َ ب ر ی ز شیراز ش ی ر ا ز اِصفَهان ا ِ ص ف َ ه ا ن آذَربایجان آ ذ َ ر ب ا ی ج ا ن باکو ب ا ک و تُرکیه ت ُ ر ک ی ه آنکارا آ ن ک ا ر ا اِستانبول ا ِ س ت ا ن ب و ل تُرکَمَنِستان ت ُ ر ک َ م َ ن ِ س ت ا ن عِشق آباد ع ِ ش ق آ ب ا د

اَفغانِستان ا َ ف غ ا ن ِ س ت ا ن کابُل ک ا ب ُ ل اَفغانِستان ا َ ف غ ا ن ِ س ت ا ن کابُل ک ا ب ُ ل پاکِستان پ ا ک ِ س ت ا ن اِسلام آباد ا ِ س ل ا م آ ب ا د عِراق ع ِ ر ا ق بَغداد ب َ غ د ا د اَرمَنِستان ا َ ر م َ ن ِ س ت ا ن ایرَوان ا ی ر َ و ا ن بَحرِین ب َ ح ر ِ ی ن عُمّان ع ُ م ّ ا ن کُوِیت ک ُ و ِ ی ت تاجیکِستان ت ا ج ی ک ِ س ت ا ن دوشَنبه د و ش َ ن ب ه

اُزبَکِستان ا ُ ز ب َ ک ِ س ت ا ن تاشکَند ت ا ش ک َ ن د اُزبَکِستان ا ُ ز ب َ ک ِ س ت ا ن تاشکَند ت ا ش ک َ ن د قَزّاقِستان ق َ ز ّ ا ق ِ س ت ا ن آستانه آ س ت ا ن ه قِرقیزِستان ق ِ ر ق ی ز ِ س ت ا ن بیشکِک ب ی ش ک ِ ک تاتارِستان ت ا ت ا ر ِ س ت ا ن روسیه ر و س ی ه مُغولِستان م ُ غ و ل ِ س ت ا ن اولان باتور ا و ل ا ن ب ا ت و ر آلمان آ ل م ا ن بِرلین ب ِ ر ل ی ن

اِنگِلِستان ا ِ ن گ ِ ل ِ س ت ا ن لَندَن ل َ ن د َ ن چِک چ ِ ک لَهِستان ل َ ه ِ س ت ا ن وَرشو و َ ر ش و فَرانسه ف َ ر ا ن س ه پاریس پ ا ر ی س آمریکا آ م ر ی ک ا واشینگتُن و ا ش ی ن گ ت ُ ن نیویورک ن ی و ی و ر ک اِنگِلِستان ا ِ ن گ ِ ل ِ س ت ا ن لَندَن ل َ ن د َ ن چِک چ ِ ک پراگ پ ر ا گ اِسلُواکی ا ِ س ل ُ و ا ک ی براتیسلاوا ب ر ا ت ی س ل ا و ا

İranın standard Farscasında miladi ilin aylarının adları Fransızca tələffüzüylə tanınır, halbuki Əfqanistan Farscasında (Dərîcədə) İngiliscə və Tacikistan Farscasında Rusca tələffüzləri istifadə olur.

ژانویه ژ ا ن و ی ه

فِوریه ف ِ و ر ی ه

مارس م ا ر س

آوریل آ و ر ی ل

مه م ه

ژوئَن ژ و ئ َ ن

ژوئیه ژ و ئ ی ه

اوت ا و ت

سِپتامبر س ِ پ ت ا م ب ر

اُکتُبر ا ُ ک ت ُ ب ر

نُوامبر ن ُ و ا م ب ر

دِسامبر د ِ س ا م ب ر

Copyright Bu dosyanı İngiliscədən, Tacikistan Farsçasından və Azəricədən savayı, digər dillərcə tərcümə etməsi və paylaşması sərbəstdir. Dosyanı özüm saydığım dillərcə yazmışam  Lütfen tərcümə edəcəksəniz hazırlıyan və tərcümə edənin adını yazın və tərcümənizin bir nüsxəsini bu ünvana mpouya@gmail.com yollayın. Öz dilinizin standard klaviyəsinin ingiliscə izahını belə bir sənəddə mənə yollasanız çox minnətdar olaram.

Farsca kaligrafi dizaynları paltar üstündə

Firdövsi və şeirlərindən minyatür sənət əsəri