Finans Sistemine Genel Bakış 2. Bölüm Finans Sistemine Genel Bakış Hazırlayan: Doç. Dr. Ahmet ÇALIŞKAN

Finansal Piyasalarının Rolü Fon fazlası olan tasarruf sahiplerinden (hanehalkı, firmalar) fon ihtiyacı olan ekonomik birimlere (firmalar, hanehalkı, devlet) fonların akmasını sağlar. Sermayenin böylece daha etkin dağılımını temin ederek ekonomik büyümeye yardımcı olur. Tüketicilerin gelirlerini zamandaki noktalar arasında ikame etmesini sağlayarak refahı arttırır (tüketici kredileri, emeklilik fonları, hisse senetleri, bono-tahviller, vb.).

DOLAYLI FİNANSMAN FİNANSAL ARACILAR FİNANSAL PİYASALAR Tasarruf sahipleri 1-Hanehalkı 2-Firmalar 3-Yabancı yatırımcılar FİNANSAL PİYASALAR Borç alanlar 1-Firmalar 2-Devlet kurumları 3-Hanehalkı 4-Yabancı borçlular FİNANSAL ARACILAR DOLAYLI FİNANSMAN DOĞRUDAN FİNANSMAN

Finansal Piyasaların Yapısı Borç ve Hisse Senedi piyasaları. Bonolar & tahviller borç senedidir, hisse senetleri ortaklık senedidir. Birincil ve İkincil Piyasalar Yatırım bankaları bir firmanın hisse senetleri ilk olarak halka arzedilmesi sırasında hisselere satış garantisi sağlar (underwriting). Hisseleri pazarlar ve firmaya danışmanlık hizmeti sağlar. Firmalar sadece birincil piyasada fon toplar. İMKB ve diğer borsalar ikincil piyasalardır. Buralarda daha önceden çıkartılmış hisseler alınıp satılır. Brokerlar and dealerlar ikincil piyasada aracılık yapar. İkincil piyasa hisse fiyatları firmanın birincil piyasada ne kadar fon toplayacağını belirler. Firmanın toplam değerini belirler. İkincil piyasada alınıp satılmayan hisseler daha az likittir ve birincil piyasada satışı zordur.

Finansal Piyasaların Yapısı Organize Borsalar ve Tezgah Üstü Piyasalar Para ve Sermaye Piyasaları Para piyasası, vadesi bir yıldan az olan menkul kıymetlerin alınıp satıldığı piyasadır. Vadesi az olduğundan ve daha çok işlem yapıldığından daha likittir.Örnek: TCMB Bankalararası Para Piyasası, IMKB Repo-Ters Repo Pazarı, Sermaye piyasaları, bir yıldan uzun vadeli tahvillerin ve hisse senetlerinin (vadesiz) alınıp satıldığı piyasadır. (İMKB Tahvil ve hisse senedi piyasaları)

Finansal Piyasaların Globalleşmesi Yabancı Bonolar—yabancı bir ülkede satılan ve o ülkenin para birimi cinsinden çıkartılan bonolara verilen isimdir. Daha çok ABD şirketlerinin diğer ülkelerde o ülkenin parası cinsinden satılan bonoları. Eurobondlar—Satışa sunulduğu ülkenin para birimi cinsinden değil, borçlanıcı kurumun bulunduğu ülke parası cinsinden satılan bonolar. Londra, NY ve Tokyo piyasalarında Hazine’nin çıkardığı TL cinsinden tahviller. ABD şirketlerinin dolar cinsinden çıkardığı ve başka ülkelerde satılan tahviller. Europaralar—anavatanı dışındaki ülkelerde banka hesaplarında tutulan paralar. Türkiye’deki döviz tevdiat hesapları: Dolar hesapları (Eurodolar) Türk bankalarının yurtdışında tutulan lira hesapları. Dünyadaki menkul kıymet borsaları: Uluslararası alınıp satılan şirket hisseleri

Finansal Aracıların Rolü: Dolaylı Finans İşlem maliyetlerinin azaltılması Ölçek ekonomileri: fonların bir havuzda toplanması ve çeşitlendirme yoluyla riskin dağıtılması daha kolay hale gelir. Likidite hizmeti: Bankalar likit olmayan (uzun vadeli) varlıkları (aktifleri) likit yükümlülüklere (kısa vadeli ya da vadesiz mevduatlar) dönüştürürler (ya da tersi). Şirketler ve hanehalkı bankanın bu hizmetine ihtiyaç duyar çünkü gelecekte belirsiz zamanlarda likiditeye ihtiyaç duyacaklardır. Mesela bir tarlayı ya da evi ihtiyaç anında yüksek kayıpla satmak zorunda kalma riski vardır. SİGORTA gibi Riski azaltma Riski paylaşma: Mevduat sahipleri,varlıklarını kayıpla satma riskinden kaçarak bankayla çalışır. Bunun karşılığında da varlıklardan gelen getiriyi bankayla paylaşırlar. Çeşitlendirme.

Kredi Piyasasindaki Sorunlar Asimetrik Bilgilenme (Asymmetric Information) Tersine seçim (adverse selection: kredi verilmeden önce)— daha riskli borçlanıcılar kredi için daha fazla başvururlar. Bankanın çok dikkatli seçmesi gerekir. Ahlaklı davranış sorunu (moral hazard: kredi verildikten sonra)— borçlanıcının krediyi aldıktan sonra geri ödemesini (neredeyse) imkansız kılacak faaliyetlerde bulunması.

Finansal Aracı Türleri Mevduat Kabul Eden Kuruluşlar Ticari Bankalar, Katılım Bankaları, Tasarruf Sandıkları, Kredi Kooperatifleri. Sözleşmeye Dayalı Kuruluşlar Sigorta şirketleri (her turlu) Ozel Emeklilik Şirketleri, SSK Yatırım Aracı Kurumları Yatırım Bankaları birincil piyasada şirketlerin ilk halka arzı sırasında (IPO) hem hisselere satış garantisi verir, hem de danışmanlık sağlar. Finans Şirketleri -- genellikle başka bir şirket ya da holding bünyesinde kurulup o şirketin mallarını satmaya yardımcı olur (Koç Finans gibi) Para ve sermaye piyasası Ortak Fonları (mutual fund)

Finans Sisteminin Düzenlenmesi Yatırımcıların daha iyi bilgilendirilmesi: Tersine seçim ve ahlaki davranis sorunlarının azaltılması. Kredi derecelendirmenin yaygınlaştırılması. Geri ödememe (default) durumundaki prosedürün belirlenmesi. (daha genel: iflas durumundaki prosedür) Suistimale dayalı alım-satımın (insider trading) azaltılması.

Finans Sisteminin Düzenlenmesi Finansal aracıların sağlığının gözetlenmesi & denetlenmesi: Yeni finansal aracıların piyasaya girmesinde aranan şartlar. (Minimum sermaye: 2 trillion TL) Düzenli bilgilendirme (periyodik bilanço bildirimi) Mevduat Sigortası (yeni bankalar TMSF ye 2 trilyon TL yatırırlar) Uzun ve kisa vadeli, yerli mevduat ve doviz tevdiat hesaplarinda MB da minimum zorunlu karsiliklar tutulmasi. Rekabetin sınırlandırılması: Faiz oranlarının sınırlandırılması (kredi kartı, mevduat faizleri), vadelerin sınırlandırılması (uzun vadeli krediler için zorunlu karşılık tutulması) Aracı aktiflerinin ve faaliyetlerinin sınırlandırılması (mevduat bankalarının yüksek riskli varliklara yatiriminin önlenmesi)

Türkiye’deki Düzenleyici Kuruluşlar Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK, www.bddk.org.tr) Sermaye Piyasasi Kurulu (www.spk.gov.tr) TCMB (www.tcmb.gov.tr) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (www.tmsf.org.tr)