OYUN BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ

Çocukların en önemli öğrenme aracı oyundur. Oyun, çocuklara nesneleri tanıyarak ve olayları deneyimleyerek doğal bir öğrenme yaşantısı sağlar. Araştırmalar, oyunun diğer gelişim alanlarına olumlu katkılar sağladığını ortaya koymaktadır. Oyun zihinsel, sosyal-duygusal, dil ve motor gelişimle yakından ilişkilidir. Gelişimsel geriliği olan çocuklarda oyun gelişiminde gecikmeler yaşanmakta ve oyun gelişimi sınırlı düzeyde kalmaktadır.

OSB özellikleri gösteren çocukların oyun becerileri, normal gelişim gösteren akranlarından farklılık göstermektedir. Sembolik oyunda sınırlılık Oyun çeşitliliği ve oyuncak seçiminde yetersizlik Sınırlı yaratıcılık Yaşla uyumsuzluk Oyuncakları işlevsel kullanmama Oyuncaklarla tekrarlayan davranışlar sergileme

Bu yetersizliklerbu çocukların akranlarıyla birlikte yaşlarına uygun oyunlar oynamalarını ve akranları arasında sosyal açıdan kabul görmelerini güçleştirmektedir. Oyun becerileri sistematik bir şekilde öğretilmelidir. Sistematik öğretim yapıldığında, oyun becerilerini öğrenmektedirler. Yanlışsız öğretim, ayrık denemelerle öğretim, doğal öğretim (milleu), video ile model olma, temel tepki öğretimi ve etkinlik çizelgeleri ile etkili öğretim yapılabilmektedir.

OÇİDEP kapsamında oyun becerilerinin öğretimine ayrık denemelerle öğretim, yanlışsız öğretim formatıyla kullanılmaktadır. Oyun becerilerinin öğretimine, çocuğa taklit, eşleme ve alıcı dil becerilerinde belirli bir ilerleme sağlandıktan sonra başlanmalıdır. En temel oyun becerileri: şekil kutusuna şekil atma, yap-boz oynama, arabayla oynama, bebekle oynama, topla oynama, ve sofra hazırlamaca Ayrıca, taklit, alıcı ve ifade edici dil becerileri de oyun içine gömülerek çalışılabilir.

Oyun oynamak için çocuğun özelikleri ve oyun tercihleri dikkate alınmalı ve seçim fırsatı sunulmalı. Oyunlar için doğal yönergelerle ve doğal ortamlar seçilmelidir. Oyun becerileri içine önceden edinilmiş beceriler gömülerek genelleme çalışılabilir. Oyun becerileri içine yeni beceriler gömülerek beceri öğretimi yapılabilir. Oyun becerileri çeşitlendirilmelidir. Çocuğun özelliklerine uygun öğretimsel uyarlamalar yapılmalıdır.

Öğretim: Öğretim oturumlarına başlarken çocukla masada yan yana ya da karşılıklı oturun. Çocuğun dikkatini size yöneltebilmesi için kısa şarkılar ya da parmak oyunları oynayın.. Daha sonra öğretime geçin. Kutuyu, silindirin geçeceği delik çocuğun önüne gelecek şekilde masanın üzerine koyun. Öğretim sırasında çalışılması gereken ilk şekil olarak silindiri çocuğun önüne verin. “delikten at” deyin ve parmağınızla deliği işaret edin. Jest ipucuna rağmen yanlış tepki verirse, fiziksel ipucu sunun ve silindirin delikten atılmasını sağlayın. Pekiştirin. İpuçlarını silikleştirin. 5/5 ya da 9/10 ölçütü sağlayıncaya kadar devam edin.

Sonraki aşamada silindiri masaya koyun ve çocuğa sunduğunuz yönergeyi “oyna”olarak değiştirin. Silindiri alıp deliğe atması için gerekirse ipucu sunun. En kısıtlayıcı ipucundan en ılımlı ipucuna doğru ipuçları silikleştirilir. Edinim aşamasından sonra pekiştireç verme sıklığı azaltılır. Değişken oranlı pekiştirme kullanılabilir. Ölçüt olarak 5/5 ya da 9/10 hedeflenir. Genelleme çalışmaları yapılabilir.

Birinci şekille çalışıldıktan sonra ikinci şekile geçilir. Daha sonra çalışılan her bir şeklin sayısı artırılır. Örn, bir silindiri delikten bağımsız olarak atabilirse, aynı renkte iki silindiri şekil kutusuna atma çalışılabilir. Materyaller önüne konup “oyna” yönergesi verilir. Gerektikçe ipucu sunulur. Edinim aşamasından sonra pekiştireç verme sıklığı azaltılır. Değişken oranlı pekiştirme kullanılabilir. Ölçüt olarak 5/5 ya da 9/10 hedeflenir. Genelleme çalışmaları yapılabilir.

Sonraki aşamada küp masaya konur. “oyna” yönergesi verilir. Jest ipucu kullanılır. Yanlış tepki gelirse ipucunu arttırın, fiziksel ipucu vererek atmasını sağlayın. Çocuk bağımsızlaştıkça ipucu silikleştirilir. Ölçüt karşılanınca konum, ortam, materyal ve kişi genellemesi yapın.

Daha sonraki aşamada 2’şer, 3’er, …planlandığı kadar küp masaya konur. Her defasında “oyna” yönergesi verilir ve beklenir. Küplerin sayısı artırılmadan önce ölçüt alınır. İstenen sayıda küp atıldıktan sonra çocuk pekiştirilir. İpuçları ve pekiştireçler silikleştirilir. Genelleme çalışmaları yapılır.

Şekil kutusundan geçen diğer şekillerle de önce tek başına, sonra sayıları artırılarak çalışılır. Tüm şekillerle çalışıldıktan sonra ilk iki şekil karıştırılır. Silindir ve küp konarak “oyna” denir. 3x3, 2x2, 1x1, kestirilemez sıra Genelleme

Silindir, küp ve üçgen prizma masaya konur. “oyna” denir. Gerektiğinde ipucu verin. İpuçlarını silikleştirin. Her şekli bağımsız attıkça her şekilden sayılarını eşit olarak artırarak verin.(ikişer/üçer vs) Genelleme için farklı renklerde, sayılarda çalışılabilir. İki kırmızı küp, bir yeşil küp, üç sarı silindir…

Daha ileri aşamada dört farklı şekil verilerek kutuya atması sağlanır. Genellemede faklı şekil kutularıyla çalışılabilir. Konum genellemesi: Kutudaki delikleri çocuğun elindeki şeklin dışındaki bir şekil geçecek şekilde konumlandırın. Şekil kutusunun masadaki konumunu farklılaştırın. (çocuğun sağına/soluna/masada uzak bir yere) Şekil kutusunu ve şekli masada farklı yerlere yerleştirin. Araç, ortam ve kişilerarası genelleme de çalışılmalıdır.

Yap-Boz Becerisinin Öğretimi OÇİDEP’te üç çeşit yap-boz türüyle çalışılır. Tutamaklı ve tutamaksız yuvalı yap-bozlar Resme göre takılan yap-bozlar Şekle göre takılan yap-bozlar

Tutamaklı ve tutamaksız yuvalı yap-bozlar Zemin üzerinde her bir şekil (daire, kuş, araba, çiçek vs) için ayrı yuva bulunan ve üzerinde tutamağı olan ya da olmayan yap-bozlardır. Öğretim için 4-6 tutamaklı yap-boz 4-6 tutamaksız yap-boz gereklidir. Çocukla ilk başlandığında tutamaklı 4-6 parçalı yap-bozla başlanması tercih edilebilir.

Resme göre takılan yap-bozlar Parçaların tümü bir zemin üzerine yerleştirilen yap-bozdur. İlişkili yap-boz Zemine yerleşecek her parça birbirine eşittir. Parçaların üzerindeki resimler farklıdır. Parçalar birleştirilerek bir resim oluşturulur. Yap-boz resimlere bakılarak takılır.

Şekle göre takılan yap-bozlar Tüm parçaların zemin üzerinde yerleştirildiği ya-bozdur. İlişkili yap-boz Parçalar birleştirilerek zemin üzerinde bir resim oluşturulur. Yap-boz, resme ve şekle bakılarak takılır.

Öğretim Süreci Geometrik şekillerden oluşan tutamaklı ve yuvalı bir yap-boz alınır. Çalışılan parça dışındaki diğer parçalar bantlanır. Çocukla yan yana ya da karşılıklı oturulur. Öğretim sırasında geriye zincirleme yöntemi kullanılır. Farklı zincirleme becerilerinin öğretiminde kullanılan geriye zincirleme yönteminde, hedeflenen becerinin en son basamağından ilk basamağına doğru öğretim yapılır. Geriye zincirleme yönteminde, en son basamakta ölçüt karşılandıktan sonra, sondan bir önceki basamağın öğretimine geçilir. Örneğin, çorap giyme becerisindeki en son basamak bilekte duran çorabı yukarı doğru çekmektir. Bu basamakta ölçüt karşılandıktan sonra, bir önceki basamak olan topuktan çorabı yukarı doğru çekmenin öğretimi yapılır. Bu basamakta da ölçüt alındıktan sonra, diğer basamaklara ilişkin bu şekilde geriye doğru öğretim sürecine devam edilir. En son aşamada yerde duran çorabı alıp ayağa götürme olan ilk basamağa gelinir.

Yapboz öğretiminde de geriye zincirleme yöntemi kullanılabilir. Daire dışındaki bütün parçalar yuvalarına yerleştirilir. Dışarıda kalan daire parçası çocuğa verilir ve “yap-bozu tak” denir. Çocuğa tam fiziksel ipucu sunulur ve daireyi yuvasına takması sağlanır. Pekiştirilir. (oyuncaklar kullanılabilir.) İpuçları silikleştirlir.

Problem davranış çıkarsa: yönerge verildikten sonra parçayı gözünün önünde döndürürse, ağzına alırsa, masaya vurursa elinden alınır, masaya konur ve “yap-bozu tak” denir. Takıntılı davranışlar sergilemesine izin vermeden masanın üzerindeki parçayı almasını ve yuvaya takmasını fiziksel ipucuyla sağlayın. İpucu silikleştirilir. Pekiştireçler silikleştirilir. Ölçüt 5/5 ya da 9/10 hedeflenir. Genelleme çalışılır.

Sonraki aşama: Daire ve kare verilerek yakması istenir. Birini alıp takması ve beklemesi durumunda, 2. parçayı takması sağlanır. Daha sonra yap-boz parçalarının sayısı artırılır. Yap-bozun tüm parçalarını takma çalışılır. yap-bozu önce çıkarıp sonra takması çalışılır. Gerekirse öğretim yapılır. önce yap-bozu takma, sonra çıkarma, daha snra tekrar takma çalışılır.

Tutamaklı Tutamaksız Resme göre takılan görsel ipucu olarak bütün resim yapıştırılarak çocuğun parçaları yerleştirmesine rehberlik edilebilir. 2-3 parçalılarla başlanabilir. Parça ve yerleşeceği alana renk kodu verilebilir. Bu yap-bozlarda çocuk zorlanırsa şekle göre yap-bozlarla çalışmaya geçilebilir. Önce az sayıda parçası olanlardan başlanıp artırılabilir. Genelleme çalışılmalı.

Dikkat edilecek noktalar: Giderek daha doğal yönergelere geçiş yapılmalı. Yapılandırılmış “Yap-bozu tak” yönergesi ile başlanıp, daha doğal olan “haydi yap-boz yapalım/yap-boz oynayalım” gibi yönergeler kullanılmalıdır. Çocuğa oynamak istediği yap-boza ilişkin seçim fırsatı sunulmalıdır. Edinim ve genelleme için kendi seçtiği ile daha istekli oynayabilir. Edinim ve genelleme içi düzenli kayıt tu tulmalıdır.

Arabayla oynama becerisinin öğretimi Taklit becerilerinin öğretimi sırasında arabayı öne-arkaya itme becerisini öğrenmişti. Oyun için, iki araç seti oluşturulur. Birisi çocuğun önüne, diğeri model olacak yetişkinin önüne konur. Çocuğun tek eliyle tutabileceği büyüklükte iki eş oyuncak araba Arabanın içine kolayca yerleştirilen iki eş insan figürü Mukavvadan hazırlanan araba yolu Rampalı ve düz oyuncak araba garajları

Çocukla yan yana/karşılıklı oturulur. Arabalar yanyana/karşılıklı konumlandırılır. Her bir arabanın yanına insan figürü konur. “böyle yap” denir ve figür arabanın içine konur, daha sonra araba öne arkaya itilir.(2 basamaklı) Çocuk aynısını yaparsa pekiştirilir. Yapmakta zorlanırda fiziksel yardım verilir. Araba itilirken “düt düt/ığn ığn” gibi sesler çıkarılır, çocuğun da taklit etmesi istenir. Ölçüt hedeflenir. Genelleme çalışılır.

Araba, insan figürleri ve oyuncak araba garajları konur. Düz zeminde park edilecek garajlarla başlanır. Daha sonra rampalı garajlara geçilir. “böyle yap” denir ve arabaya insan figürü konup öne-arkaya itilir. Çocuk yaparsa pekiştirilir. “böyle yap” denir ve araba garaja götürülür. Çocuk taklit etmezse, bu beceri basamakları fiziksel ipucuyla yaptırılır. Çocuk iki ayrı yönerge için ölçütü karşılarsa, üç basamağın birden yerine getirilmesi hedeflenir. Hepsi gerçekleştirilince pekiştirilir.

Bu aşamada araç setinin içine yollar da eklenebilir. Yollar masaya yerleştirilir. “böyle yap” denerek içinde figür olan araba yolda sürülür ve garaja park edilir. Çocuk taklit ederse pekiştirilir. Gerektiği durumlarda ipucu sunulur. Kullanılan yollar değiştirilebilir, viraj eklenebilir. Oyun zorlaştırılabilir.

Bu aşamadan sonra model ipucu kaldırılır. Çocuğun önüne gerekli araç seti konur ve “oyna” yönergesi verilir. Gerekli ipucu verilir. Daha sonra silikleştirilir. Daha sonraki aşamada “arabayla oynayalım” denir. Çocuk oynamaya başladıktan sonra ona eşlik edilebilir. Genelleme çalışılır…

Bebekle oynama becerisinin öğretimi İki eş araç seti hazırlanır. Oyuncak bebek Oyuncak biberon Oyuncak bebek beşiği Oyuncak yatak Oyuncak yastık Oyuncak yorgan

Bebeği sallama “böyle yap” yönergesi verilerek model olunur. Bebeği alıp kucağında sallaması sağlanır. Gerekirse ipucu sunulur. “bebeği salla” olarak yönerge verilir. Beceriye model olunur. Ölçüt karşılanana kadar çalışılır. “bebeği salla” olarak yönergesi verilir. Bağımsız olarak sallaması sağlanır.

Bebeği beşiğe yatırıp sallama “böyle yap” denir ve bebek alınır, beşiğe yatırılır. Örtü alınır. Üstü örtülür. Beşik sallanır. Gerektiğinde ipucu verilir, silikleştirilir. Pekiştirilir.

Bebeğin yatağını, sonra bebeği beşiğe koyma ve sallama Bebeğin yatağını, yastığını ve bebeği beşiğe koyup beşiği sallama Bebeği yatağını, yastığını ve bebeği beşiğe koyma, bebeğin üstünü örtme ve beşiği sallama Masada duran bebeği kucağa alıp mama yedirme Önce böyle yap, daha sonra bebeğe “mama yedir” olarak yönerge sunulur. Ölçüt 5/5 ya da 9/10 hedeflenir. Bebekle oynanan oyunla çeşitlendirilir. Bebeği giydirme, yıkama, arabayla gezdirme…

Topla oynama becerisinin öğretimi Çeşitli boyutlarda ve renklerde toplarla çalışılır. Yerde karşılıklı oturulur ve bacaklar v şeklinde konumlanır. Top atılarak “tut” ya da “yakala” denir ve top yuvarlanır. Gerekirse başka biri fiziksel yardım sunabilir. Ölçüt hedeflenir. Mesafe gittikçe arttırılır. İpuçları silikleştirilir.

Sonraki aşamada top yuvarlanır. Önce “Tut”,“ sonra “yuvarla” Çocuğun tutması ve aynı şekilde karşılıklı yuvarlaması sağlanır. “top oynayalım” yönergesiyle doğal yönerge verilir. Ayaktayken top tutma ve top atma çalışmaları yapılır. “Top oynayalım mı?” Daha farklı ve karmaşık top oyunları oynanabilir.

Sofra hazırlama becerisinin öğretimi “mış gibi yapma”/hayali oyun becerilerini desteklemek Benzeşim ortamı sağlanır. İki araç seti Tepsi Amerikan servis Yemek tabağı Kaşık Bardak Sürahi Kapaklı kutu Peçete

Amerikan servisini, tabağı ve kaşığı koyma Bardağı alma, masaya koyma, sürahiyi alma, sürahiden bardağa su koyarmış gibi yapma ve sürahiyi tepsiye geri koyma Tabağın içine kapaklı kutu koyma, kutunun kapağını açma, kutunun içindeki yiyeceği yeme Peçeteyi tepsiden alma, ağzını silme ve masaya koyma Her bir aşama için “böyle yap” yönergesi ile model olunur. Ölçüt hedeflenir. İpuçları silikleştirilir.

Sonraki aşamada “sofrayı hazırla” yönergesi verilir. Önce model olunur, daha sonra tekrar yönerge sunularak bağımsız yapması sağlanır. Gerektiğinde ipucu sunulur. Tüm basaklar tamamlanınca pekiştirilir. En son aşama: Tüm araçları tepsiye geri koyma. Her bir aşamadan sonra ya da bütün basamaklar çalışıldıktan sonra bu aşama gerçekleştirilir. Genelleme çalışılır. Gerçek nesne ve yiyeceklerle çalışılabilir.