Kırık, çıkık,burkulmalar

Çeşitli nedenlerle kemik bütünlüğünün bozulmasına kırık denir.

Kapalı kırıklar Açık kırıklar İlkyardımda görünüşüne göre kırıklar iki gruba ayrılır. Kapalı kırıklar Açık kırıklar Kapalı kırıklar: Kemik bütünlüğü bozulmuş ancak kırığın çevresindeki dokunun zarar görmediği kırıklardır.

Açık kırıklar: kemik ve etrafındaki dokunun bütünlüğünün bozulduğu kırıklardır. Enfeksiyon tehlikesi taşıyan kırıklardır. Kırık kemik ucu deriden çıkabilir.

Kırıklar ayrıca çeşitli şekillerde sınıflandırılır. Oluşum mekanizmasına göre Travmatik kırıklar: Yaygın olarak motorlu araç iş ev ve spor kazaları sonucunda oluşur. Travmanın şiddeti geliş yönü ve etkilenme süresine göre direkt ve indirekt olarak sınıflandırılır. Direkt kırıklar: Travma etkeninin neden olduğu kırıktır. Travmaya uğrayan kısımda ezilme yaraları,açık yaralar görülür. İndirekt kırıklar: Travmanın dolaylı olarak kemiği etkilemesiyle oluşan kırıklardır. Bu tür kırıkta kuvvetlerin yoğunlastığı ve kemiğin en zayıf olduğu yerde kırık meydana gelir.

Kopma kırıkları: Ligament ya da tendonların çekme gücüne bağlı olarak kemiğe yapıştıkları yerde meydana gelen kırıklardır. Yorgunluk kırıkları: Tekrarlayan küçük travmaların oluşturduğu kırıklardır. Özellikle kas gücü zayıf olan, çalışan ve ayakta duran bireylerde sıklıkla alt ekstremitelerde meydana gelir.

Patolojik kırıklar: Kemikteki herhangi bir hastalık nedeniyle kemik yapısının zayıflaması sonucu zorlayıcı bir kuvvet olmadan kendiliğinden oluşan kırıklardır.

Yaşa göre sınıflandırma Çocuk kırıkları: Çocuklarda en sık ve çoğunlukla 10 yaşın altında yeşil ağaç kırığı görülür.Kemik kırılmadan ziyade bükülür. Yetişkin kırığı: yetişkinlerde motorlu araç kazaları sonunda özellikle alt ekstremitelerde bu tip kırıklara rastlanır. İyileşme zaman alır. İleri yaş kırığı: Özellikle düşme sonucu pelvis, femur başı kırıkları bu yaş grubunda en çok görülen kırık şekilleridir. Fizyolojik iyileşme yavaş olduğundan kırık yavaş ve güç iyileşir.

Kırık belirtileri Kırık belirtileri travmaya özgün belirtiler ve kırığa özgün belirtiler olmak üzere iki grup altında incelenir. Travmaya özgün belirtiler Ağrı Ödem Ekimoz

Kırığa özgü belirtiler Yalancı hareket Çıtırtı sesi Şekil bozukluğu Hassasiyet Duyu ve hareket kaybı Dolaşım bozukluğu

Tedavi Hastanın güvenliği sağlanır. Yaralı bölgenin gelişi güzel ya da gereksiz hareket ettirilmez Hasta mümkünse bulunduğu yerde müdahale edilmeli Zorunlu değilse kırık tespit edilmeden hareket ettirilmemeli Hareket ettirmek zorunlu ise kırık bölge alttan ve üstten dikkatlice desteklenmelidir.,

Deride yara varsa üzerini steril bir pansuman yada mendil ile kapatılır. Yara içinde görülen kemik parçalarını çıkartmaya çalışılmaz. Üzerine steril pansuman koyulur. Bir  bezi simit şeklinde katlayıp, delik olan kısmı ortaya gelecek şekilde yerleştirilir. Üstüne pamuk yada sünger koyup sarın.

Şok önlenir. Kanama durdurulur. Kırık yerin üzerine havlu sarılı buz torbası koyulabilir. Yaralıyı battaniye ile örtülür. Özellikle kol ve bacaklar kalp seviyesinden yukarıda tutulmalıdır

OMURGA KIRIKLARINDA İLK YARDIM Yüksekten düşme yada Trafik kazası sonucu omurgadaki kırık ve bazen, içinden geçen omurilikte düzeltilemeyen yaralanmalar olabilir. Yaralıya belinde, boynunda ağrısı olup olmadığı sorulmadan döndürülmez. Ayağa kaldırılmaz.  

Kesin tanı konmadan belinde ağrı olan yaralıyı kırık varmış gibi hareket edilmelidir. Omurgada kırığından şüpheleniyorsanız yaralıyı hareket ettirmeden altına geniş bir tahta yada kapı yerleştirilir. Baş ve boynunun her iki yanına ayakkabı, katlanmış ceket vb. koyarak boynunun hareketini önleyin. Alın üzerinden tespit edilir. Yaralıyı geniş bezler ile tespit tahtasına bağlanır.  

KOL KIRIKLARINDA TESPİT Üst kolun iç kısmına koltuk altından dirseğe, dış kısmına omuzdan dirseğe kadar uzanan iki adet atel kullanılır. Koltuk altı boşluğundan yararlanarak konulmuş iki adet şerit sargı ile ateller bağlanır. Ön kol üçgen sargı ile boyundan askıya alınır Yaralı kol gövdeye sabitlenir.

ÖN KOL KIRIKLARINDA İLK YARDIM Kırık tespit edilir. Yaralının ceketi çıkartılmadan kırık olan kol tespit edilebilir. Tahta yada kalın kartonla tespit yapılabilir. Bulunabilecek atel sayısına göre bir veya iki atelle tespit edilir.  Tek atel ön kolun altına iki atel varsa kolun iç ve dış kısmına parmaklar ile dirsek arasına yerleştirilir. Şerit sargılarla bağlanır. Ön kol askıya alınır.

Üçgen sargı

KÜREK VE KÖPRÜCÜK KEMİKLERİNDE İLK YARDIM       Kırık olan koltuk altına ufak bir top pamuk konulur, Her iki omuz şerit haline getirilen üçgen sargı ile koltuk altından geçirilerek sırt bölgesinden bağlanır. Böylece kol tespit edilir. Yaralı oturur pozisyonda hastaneye gönderilir.

KALÇA KIRIĞINDA TESPİT Her iki bacak arasına yumuşak malzemeler konur. iki bacak birbirine bağlanır Diz altında ve diz üstünde iki tane olacak dört tane şerit şekilde sargı konur Ayak bilekleri sekiz şeklinde tespit edilir. Düğümler kırığa değmeyecek ve aynı tarafta olacak şekilde atılmalıdır. Kalça,diz ve ayak bileklerinin altına yumuşak malzeme ile destek verilir. Yatar pozisyonda taşınır.

UYLUK KEMİĞİ KIRIĞINDA TESPİT Her iki bacak arasına yumuşak malzeme konur. Sağlam bacakla birleştirilerek bağlanır. bulunabildiği kadar atelle tespit edilir Kırık bacağın iç kısmında topuktan kasığa dış kısımda ise koltuk altından topuğa kadar atel konur. Ayak bilekleri sekiz sargı ile birleştirilir.

DİZ KAPAĞI KIRIKLARINDA TESPİT İki bacak arasına yumuşak malzemelerle destek yapılır. İki bacak bağlanır Dizin üst ve alt kısmına ikişer adet bandaj yapılır. İki ayak bileği sekiz sargı ile sabitlenir.

BACAK Diz ve ayak bileği eklemini içine alacak şekilde ve eşit uzunlukta iki atel seçilmeli (uzun bir tahta kullanılabilir) Atel bacağın iki tarafına uygun şekilde yerleştirilmeli ve geniş sargı ile bağlanmalı.

BACAK KIRIKLARINDA İLK YARDIM   Bacakta kırık varsa pantolon çıkartılmaz, kesilir. Yara varsa yaranın üzerine temiz bir bez koyulur. Kırık tespit edilir.

AYAK BİLEĞİ KIRIKLARINDA TESPİT Ayakkabı varsa çıkarılmaya çalışılmaz İki ayak bileği sekiz sargı ile sabitlenir. Şişme olacağından altına yumuşak malzemeler koyarak bacaklar yukarıya kaldırılır.

Unutmayınız Kapalı kırık zamansız ve uygun olmayan hareketle açık kırığa dönüşebilir Kafaya gelen şiddetli bir darbeden sonra burun ve kulaktan kan gelmesi özellikle hasta yada yaralı da aşağıdaki belirtiler varsa Bilinç kaybı varsa Göz veya kulaklarının çevresinde morluklar varsa Kulak veya burundan kan gelmesi kafatası kırığının belirtisi olabilir. Yaşlılarda sıklıkla kalça kırığı ve uyluk kemiği kırığı görülür. Bu gibi durumlarda kısa sürede iç kanama ve şok gelişebilmektedir. Çocuklarda oluşan kırıklar kemik gelişmesini etkileyebilir

Burkulma Eklemin normal hareket sınırının ötesinde bükülmesi , gerilme veya kopmasıdır. Kısmi çıkık olarak değerlendirebilinir.

Burkulma En sık ayak bileğinde ortaya çıkar. Zorlamalar sonucu oluşur.

Belirtileri Şişlik Ağrı Morluk (hemen veya birkaç gün içinde)

Tedavi Buz uygulaması Kalp seviyesinden yukarıya kaldırmak Soğuksu-buz uygulama 2 saatte bir uygulamalıdır. Beyazlasıp morarma varsa uygulama sona erdirilmelidir. Kalp seviyesinden yukarıya kaldırmak Hareketsiz hale getirme Elastik bandaj ile burkulan eklem tespit edilmesi Sargı ne çok dar ne de gevşek olmamalıdır. Yürümesine hareketine izin verilmez Burulma alanındaki giysiler çıkarılmalı veya gevşetilmeli Takılar çıkartılmalıdır.

Çıkık Eklem bütünlüğünün bozulmasıdır. En kolay çıkık oluşan bölgeler Kemik yüzeylerinin herhangi bir zorlanma sonucunda birbirinden ayrılmasına denir. Eklemi oluşturan yapılar zarar görmüştür. En kolay çıkık oluşan bölgeler Parmak Dirsek Omuz Kalça Ayak bileği

Çıkık

Belirtiler Hareketle artan ağrı Eklem yüzeyine dokunulduğunda hissedilen hassasiyet Şişme Renk değişikliği Hareket kısıtlılığı Eklemde şekil bozukluğu Sağlam tarafla karşılaştırma ile belirtiler tam olarak saptanabilir

İlkyardım Eklem bulunduğu şekilde tespit edilir. Çıkık yerine oturtmaya çalışılmaz Çıkık bölgesinde Nabız Derinin rengi Isısı kontrol edilir. Soğuk uygulama yapılır. Hareket etmesine izin verilmez.

Bağlar

Lif kopması Aşırı zorlanma sonucu kas liflerinin bir veya birkaçının kopmasıdır.

Belirtiler İLKYARDIM Ağrı, şişlik, morluk Kaslar iş yapamaz duruma gelir İLKYARDIM Soğuk uygulaması 3-4 saat /20 dak. Yükselterek şişlik ve kanama riskini azaltılır

Tespit Tespit için ilkyardımcı elde olan malzemeleri kullanır. Bunlar üçgen sargı,rulo sargı, Battaniye,hırka, Eşarp, kravat, vb. Tahta, karton vb. malzemeler olabilir.

Kırık parçalara kesinlikle dokunulmaz veya içeri yerleştirilmeye çalışılmaz Kırığın üstünde ve altında yer alan eklemler atele dahil edilir; Uçlara doğru (el ve ayaklar vücudun uç noktalarıdır) tüm eklemler desteklenir.   Şişlik ve ödemi önlemek üzere kol veya bacak yerçekiminden kurtarılır (kol ise kalp seviyesinde tutulur, bacak ise uzatılır). Ağrı şiddetli ise ve kişi kendi içebilecek durumdaysa ağrı kesici verilebilir.

Tespit edilecek bölge önce yumuşak malzeme ile kaplanmalıdır, Yaralı bölge nasıl bulunduysa öyle tespit edilmelidir, düzeltilmeye çalışılmamalıdır, Açık yara varsa üzeri temiz bezle örtülür.

Atelin yararları Kırık bölgenin hareketini önleyerek ağrıyı azaltır. Hastanın taşınmasını kolaylaştırır Kırık kemik uçlarının damar,kas ve sinirlere hasar vermesi engellenir. Kapalı kırığın açık kırık haline dönüşmesi engellenir.