Bilimsel Araştırma Alanlarının Entellektüel Yapılarının Haritalanması Güleda DÜZYOL Yaşar TONTA Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Beytepe, Ankara Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla İçerik Entellektüel Yapı Amaç Analiz Birimleri, Veri Kaynakları, Ortak Atıf Analiz Araçları Haritalama Araçları – Nokta Türleri İlk Çalışmalar Sonuç ve Öneriler Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

“Entellektüel yapı” nedir ? Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla En aktif ve en fazla atıf alan yazarlar En büyük etkiye sahip çalışmalar ve konular En çok çalışılan alt alanlar Çalışılan konularda yıllara göre değişim Bilimsel iletişim özellikleri Entelektüel haritalamadan bahset Belli bir olgunluk derecesine ulaşmış bilimsel bir alan gibi yapısal özellikler o alanın entellektüel yapısını oluşturur. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Çalışmanın Amacı Entellektüel haritalama Araç ve yöntemler Örnekler Entellektüel haritalama, entelektüel haritalama için kullanılan araç ve yöntemler üzerinde durmak; entelektüel haritalama ile elde edilen sonuçları örnekleyerek bu sonuçların bilimsel iletişime ne gibi katkılar sağlayacağı konusunu tartışmaktır. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Analiz Birimleri Makaleler Yazarlar Dergiler Bilimsel araştırma alanlarını temsil etmek üzere seçilir Bilimsel Dergiler Bilimsel iletişime katkı sağlayan yazarlar Bu yazarların ürettiği eserler Oeuvre: Belli bir yazara ait yayın grubu (White, 2003-pearson r) Atıf dizinlerinde yazar isimleri yazarların çalışmalarının bir alt grubuna karşılık gelir (McCain, 2005; White and Griffith, 1982) Bunların dışında patentler, kurumlar da analiz birmi olabilir. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Veri Kaynakları Web of Science Scopus Pubmed Citeseer Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Ortak Atıf MAKALE 1 MAKALE 3 MAKALE 2 Ortak Atıf Analizi - Yazar Ortak Atıf Analizi, Doküman Ortak Atıf Analizi Bir kaynakta farklı iki yayına birlikte atıf yapılmasıdır. Makale 1, Makale 2 ve Makale 3’e, birilikte atıf yapıyor. Birlikte atıf yapılan bu iki makale aynı araştırma alanına aittir. Haritalama çalışmalarında ortak atıf sayıları benzerlik ölçüsü olarak alınmaktadır. İki dokümanın ortak atıf gücü ne kadar fazlaysa bu dokümanlar birbirine o kadar benzerdir. Dokümanlar, yazarlar vb. birbirine benzerlikleri baz alarak kümelenirse, alanın yapısı blnur. Ortak atıf analizi, iki referansın ya da yazarın benzerlik ölçüsü olarak yorumlanır. Ortak atıf sayısı, iki yayının içerik bakımından yakınlığını belirler Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Ortak Atıf Gücü A B 1 2 3 4 A dokümanı 1 ve 2 dokümanlarına, 1 ve 3 dokümanlarına, 2 ve 3 dokümanlarına ortak atıfta bulunmuştur. B dokümanı ise 1 ve 3 dokümanlarına, 1 ve 4 dokümanlarına, 3 ve 4 dokümanlarına ortak atıfta bulunmuştur. 1 ve 3 numaralı dokümanlar biri A dokümanından, diğeri B dokümanından olmak üzere birlikte 2 atıf almışlardır. 1 ve 3 numaralı dokümanlar ın ortak atıf gücü 2’ dir. 1 ve 3 numaralı dokümanların ortak atıf gücü 2’dir Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Analiz Araçları Çok Boyutlu Ölçekleme Kümeleme Faktör Analizi Kümeleme: Haritaların değerlendirilmesinde en önemli kriterdir. Faktör Analizi: Çok boyutlu ölçekleme ve kümelemeden farklı olarak bir yazarın birden fazla alana katkısını gösterebilir. Faktörler o alanda çalışılan konulardır, Faktör analizinde aynı faktör altında toplanarak alt alanları oluşturan yazarlar harita üzerinde de birbirine yakın konumlarda yer alacaktır Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Haritalama Araçları CiteSpace Bibexcel Pajek PFNets-Pathfinder Networks VOSViewer UCINet Yüksek hacimli ve yüksek kalitede veri setlerine erişimin mümkün hale gelmesiyle, bilimin yapısını anlamak için kullanılan araçlar gelişmiştir (Börner, Maru and Goldstone, 2004) Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

CiteSpace (http://cluster.cis.drexel.edu/~cchen/citespace/) Ortak atıf ağlarını incelemek ve görüntülemek 2003, Chaoemi Chen Bir çalışma alanında gelişmekte olan eğilimleri analiz etmek CiteSpace I, CiteSpace II Web of Science, PubMed, CiteSeer. Ortak atıf ağlarını incelemek ve görüntülemek için geliştirilmiş bir Java uygulamasıdır. Öncelikli amacı, bir çalışma alanında gelişmekte olan eğilimleri analiz etmektir. Öncelikli veri kaynağı Web of Science; bunun yanında PubMed, CiteSeer. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

CiteSpace (Örnek Çalışma) Chen (2006) Soy tükenmesi (mass extinction) 1981-2003 771 kayıt 2’şer yıllık alt zaman dilimleri Chen (2006), soy tükenmesi (mass extinction) ile ilgili 1981-2003 yıllarını kapsayan bir araştırma yapmıştır. Araştırma, 771 kayıt üzerinden yürütülmüş ve 23 yıllık zaman dilimi 2’şer yıllık alt zaman dilimlerine bölünerek elde edilen 12 görüntü tek bir görüntü olarak verilmiştir. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

En belirgin çalışma Alvarez-1980, 5 küme, Mesh terimleri – PubMed, alt sol: en genç küme-son zamanlarda oluşmuş çünkü kırmızı halkalar bunların 2003-2004’te atıf aldığına işaret ediyor

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Nokta türleri Kaynak: Chen, 2004 Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Nokta türleri Landmark (En önemli nokta) Yüksek atıf almış makaleleri temsil eder. Hub (dağıtım merkezi) Bir makalenin diğer birçok makaleye bağlandığı nokta. Pivot (geçiş noktası) İki ağı birbirine bağlıyor. Pivot nodların olması taramanın daraltılması gerektiğine işaret ediyor. Çalışma alanlarındaki değişimleri, kaymaları göstermeleri açısından önemlidir. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Geçiş Noktaları Kaynak: Chen, 2004 Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Halkaların renkleri karşılık gelen atıfların zamanını gösteriyor. Halkaların kalınlığı karşılık gelen zaman dilimindeki atıf sayısı ile orantılı. Bağlantı rengi bu iki makalenin ortak atıf aldıkları ilk yıla karşılık geliyor (bu 2 makale için sarı olan yıl hangi yılsa bu iki makale ilk defa o yıl ortak atıf almış). Bağlantının rengi bağlantının ilk ortaya çıkma zamanına göre değişir (Chen, 2004) Bir bağlantının uzunluğu ve genişliği karşılı gelen ortak atıf sayısı ile orantılıdır (Chen, 2004). Etiket puntosunun büyüklüğü, makalenin atıf sayısıyla orantılıdır. Bu yüzden büyük nodların etiket puntoları da daha büyük olur (Chen, 2004). Nod büyüklüğü nodun ağ içindeki önemini vurgular; nod bir yazar, bir doküman olabilir. Burada bir doküman. Büyük olması, bir nodun diğer nodlara olan uzaklığının ortalamadan daha kısa olduğunu gösterir ki bu da benzerlik ölçüsüdür (Kaynak: Social network analysis of interdisciplinarity in obesity research). Kaynak: Chen, 2006 Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

En belirgin çalışma Alvarez-1980, 5 küme, Mesh terimleri – PubMed, alt sol: en genç küme-son zamanlarda oluşmuş çünkü kırmızı halkalar bunların 2003-2004’te atıf aldığına işaret ediyor

Zamana göre bir görüntü (time-zone) Zamanla ortaya çıkmış 3 küme dikkati çekiyor. Her küme bir çalışma alanı. Alvarez 1980 ile başlayan küme varlığını 10 yıl güçlü bir şekilde sürdürmüş. 1991-92 gibi bu kümedeki çalışmalar azalmaya başlamış, 1995-96’larda da son bulmuş. Bu kümedeki bir çok çalışma 2003-2004 döneminde de atıf almaya devam etmiş. Bunu dış halka renkelrinden anlıyoruz. Ortadaki küme sarı renkli bağlantılarla dolu; 1980’lerde başlamış, 1997’de son bulmuş. Haritanın üst kısmında konumlanmış, çoğunlukla gelişmekte olduğunu işaret eden turuncu bağlantıların hakim olduğu 3. küme ise Wignall-1992 ile başlamış, Bowring-1998 ve yeni eklenmiş Becker-2001 ile sürdürülmüş

Bibexcel (http://www8.umu.se/inforsk/Bibexcel/) Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Bibexcel (Örnek Çalışma) Estabrooks ve başk. (2008) Bilgi kullanımı 1945-2004 10’ar yıllık dönemler Estabrooks et al. (2008) çalışmasında “knowledge utilization” alanının 1945-2004 yılları arasındaki tarihi gelişimi Bibexcel ile 10’ar yıllık dönemler halinde incelenmiştir. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Kaynak: Estabrooks ve başk., 2008 1995-2004, son döneme ilişkin harita Kaynak: Estabrooks ve başk., 2008

Kaynak: Estabrooks ve başk., 2008

İlk kez Small (1973) ile Marshakova (1973) tarafından ortaya atılmıştır . Buradaki örnek parçacık fiziği literatürüne ilişkindir. Buradaki kutucuklar atıf almış makaleleri temsil ediyor. Ortak atıf sayıları 1-6 arasında olan makaleler haritada gösterilmemiş. Doğru sayısı ortak atıf gücünü gösteriyor. Ortak atıf sayıları 7-12 arasında olanlar bir doğru ile, 13-24 arasında olanlar 2 doğru ile , 25-48 arasında olanlar 3 doğru ile ve 48’den büyük olanlar 4 doğru ile gösterilmiştir (Small, 1973). İki en önemli bağlantı Lovelace’68 ile Veneziano’68; Gell-Mann’68 ile Glashow’68 arasında(ikisi birlikte 50 atıf almış), Gell-Mann’68 aynı zamanda en fazla atıf alan makale (Small, 1973). Haritadaki 10 makale bu alandaki yüksek atıf almış tüm makaleleri temsil etmiyor olabilir, bu makaleler yüksek ihtimalle bu alandaki literatürün çekirdek kısmını oluşturmaktadır (Small, 1973). Kaynak: Small, 1973

Kaynak: White ve Griffith, 1981 Yazar ortak atıf analizi ile ilgili ilk çalışma: White ve Griffith (1981). Yazar ortak atıf analizi ile yapılan şey, alandaki etkili yazarların belirlenmesi ve bu yazarlar arasındaki ilişkilerin görüntülenmesidir. u çalışmada bilgi bilimi alanı haritalanmıştır. Yazarlar analiz birimleri, yazarlar arasındaki ortak atıflar, yazarlar arasındaki uzaklığı belirten bir değişken olarak alınmıştır. Bu çalışmaya kadar olan çalışmalarda doküman ortak atıf analizi kullanılmıştır. Kaynak: White ve Griffith, 1981

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Sonuç Araştırmaların atıfları Alanda en büyük etkiye sahip çalışmalar, en çok atıfta bulunulan yazarlar ve çalışılan konular Haritalama alanında son yıllarda yaşanan değişim 3) Mevcut bilginin artması, bu bilgiye elektronik yollardan daha hızlı erişimin mümkün hale gelmesi ve yeni analiz ve görüntüleme tekniklerinin ortaya çıkmasıyla, bu alan son yıllarda büyük bir değişim yaşamıştır. 2) Belli bir araştırma alanına ait entelektüel yapının haritalanması ile, alanda için en büyük etkiye sahip çalışmaların, en çok atıfta bulunulan yazarların ve çalışılan konuların saptanması mümkün olmaktadır. 1) Bilimsel bir alanda neler olduğunu öğrenmenin yolu, bu alandaki araştırmaların atıfları üzerine çalışmaktır. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla Öneriler Çekirdek literatür Bilgi erişim Kütüphanelerde koleksiyon geliştirme Araştırma fonlama çalışmalarının etkisi Bilim politikaları 1.Çekirdek literatürün belirlenmesinde kullanılabilir. 2.Belli bir alanda çalışılmak istendiğinde, ilk ulaşılması gereken kaynaklar belirlenebilir, bilgi erişimi kolaylaştırır. 3.Kütüphanelerdeki koleksiyon geliştirme çalışmaları için faydalı olabilir. 4.Devlet ve diğer kurumlar tarafından uygulanan araştırma fonlama çalışmalarının etkisi belirlenebilir. 5.Bilim politikaları açısından bakarsak, devletler hangi kurumların ve bilim insanlarının uluslar arası etkiye sahip olduğunu ve uluslararası alanda hangi konularda etkili olunduğunu bu yolla belirleyebilir. Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla

Kaynaklar Ahlgren, P., Jarneving, B., & Rousseau, R. (2004a). Author cocitation and Pearson’s r. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 55(9), 843. Åström, F. (2007). Changes in the LIS research front: Time-sliced cocitation analysis of LIS journal articles, 1990–2004. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 58 (7), 947–957. Bales, Michael E., Stephen B. Johonson, Chunhua Weng (2008) Social network analysis of interdisciplinarity in obesity research. AMIA08. Börner, K., Chen, C., Boyack, K. W. (2003). Visualizing knowledge domains. Annual Review of Information Science and Technology, 37 : 179–255. Boyack, K. W. (2004), Mapping knowledge domains: Characterizing PNAS. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 101 (Suppl 1) : 5192–5199. Boyack, K., Börner, K., & Klavans, R. (2007). Mapping the Structure and Evolution of Chemistry Research. Proceedings of the 11th International Conference of the International Society for Scientometrics and Informetrics, June 25–27, 2007, Madrid, Spain Börner, K., Maru, J.T., & Goldstone, R.L. (2004). The simultaneous evolution of author and paper networks. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 101 (SUPPL. 1), 5266–5273 Chen, C.M. (2004). Searching for intellectual turning points: Progressive knowledge domain visualization. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 101, 5303–5310. Chen, C.M. (2006). CiteSpace II: Detecting and visualizing emerging trends and transient patterns in scientific literature. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 57(3), 359–377. Chen, C., Song, I. Y., Yuan, X. J., Zhang, J. (2008) The Thematic and Citation Landscape of Data and Knowledge Engineering (1985-2007). Data and Knowledge Engineering, 67(2), 234-259. Chen, C., Zhang, J., Vogeley, M. S. (2009) Visual analysis of scientific discoveries and knowledge diffusion. Proceedings of the 12th International Conference on Scientometrics and Informetrics (ISSI 2009). July 14-17, 2009. Rio de Janeiro, Brazil. Estabrooks CA, Derksen L, Winther C, Lavis JN, Scott SD, Wallin L, Profetto-McGrath J. (2008). The intellectual structure and substance of the knowledge utilization field: a longitudinal author co-citation analysis, 1945 to 2004. Implementation Science, 3, 49. Garfield E., Sher I. and Tropie P. (1964) The Use of Citation Data in Writing the History of Science (Philadelphia: Institute for Scientific Information, 1964). Griffith, B.C., Small, H.G., Stonehill, J.A., & Dey, S. (1974). Structure of scientific literatures II: Toward a macrostructure and microstructure for science. Science Studies, 4(4), 339-365. McCain, K.W. (1990a). Mapping authors in intellectual space: A technical overview. Journal of the American Society for Information Science, 41, 433–443.

Kaynaklar Jansens, F., Leta, J., Glanzel, W., & De Moor, B. (2006). Towards mapping library and information science. Information Processing and Management, 42, 1614–1642 Leydesdorff, L., & Vaughan, L. (2006). Co-occurrence matrices and their applications in information science: Extending ACA to the Web environment. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 57(12), 1616–1628. Persson, O. (1994). The intellectual base and research fronts of 1986–1990. Journal of the American Society for Information Science, 45(1), 31–38. Persson, O. (2001). All author co-citations versus first author co-citations. Scientometrics, 50, 339–344. Price, D.J.D. (1965). Networks of scientific papers. Science, 149(3683), 510–515. Small, H. (1973). Cocitation in the scientific literature: A new measure of the relationship between two documents. Journal of the American Society for Information Science, 24, 265–269. Small, H., & Griffith, B. (1974). The Structure of Scientific Literature I. Science Studies 4, 17-40. Small, H. (1999). Visualizing science by citation mapping. Journal of the American Society for Information Science, 50, 799–813. Small, H. (1999). Visualizing science by citation mapping. Journal of the American Society for Information Science, 50(9), 799-813. Shiffrin, R.M., & Börner, K. (2004). Mapping knowledge domains. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 101 (Suppl. 1): 5183–5185 Tonta, Y., & Darvish, H.R. (2009). Diffusion of latent semantic analysis as a research tool: A social network analysis approach. Journal of Informetrics, doi:10.1016/j.joi.2009.11.003 White, H.D., & Griffith, B.C. (1981). Author cocitation: A literature measure of intellectual structure. Journal of the American Society forInformation Science, 32, 163–171. White, H.D., & Griffith, B.C. (1982). Authors as markers of intellectual space: Cocitation in studies of science, technology and society. Journal of Documentation, 38, 255–272. White, H.D., & McCain, K.W. (1998). Visualizing a discipline: An author cocitation analysis of information science, 1972–1995. Journal of the American Society for Information Science, 49, 327–355. White, H.D. (2003). Author cocitation analysis and Pearson’s r. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 54, 1250–1259. White, H.D. (2004). Replies and a correction. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 55, 843–844. Zhao, D. (2006). Towards all-author cocitation analysis. Information Processing & Management, 42, 1578–1591. Zhao, D., & Strotmann, A. (2008). Information Science during the first decade of the Web: An enriched author co-citation analysis. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59, 916-937.

Bilimsel Araştırma Alanlarının Entellektüel Yapılarının Haritalanması Güleda DÜZYOL Yaşar TONTA Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Beytepe, Ankara Akademik Bilişim 2010, 10-12 Şubat, Muğla Üniversitesi, Muğla