SOLUNUM YOLLARI KORUYUCULARI Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

KONU BAŞLIKLARI 1. GİRİŞ 2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.1. Temiz Hava Sağlayan Solunum Cihazları 2.1.1 Hava beslemeli maskeler: 2.1.2. Temiz havası kendinden olan (oksijen beslemeli) maskeler: 2.2. Ortamda Solunan Havayı Temizleyen Solunum Cihazları 2.2.1. Toz Maskeleri Genel Yapısı 2.2.2. Kullanımda Sınırlamalar ve Avantajları 2.2.3. Kullanım Süreleri 2.2.4. Toz & Kaynak Dumanı Maskesi 2.2.5. Gaz & Buhar Maskeleri 2.2.6. Tam Yüz /Yarım Yüz Maskesi Seçim Kriterleri 2.2.7 Gaz/Buhar Maskesi Kullanım Talimatı 3. KAYNAKLAR

1. Giriş İnsan sağlığına zararlı metal tozları, çözücüler (solventler) duman, gaz, buhar, sis veya sıvılar ile çalışmalar, çalışanların solunum sistemini ani etkiyle zehirlenmelere uzun süreli etkilerle de meslek hastalıklarına yol açabilmektedir. Silis, amyant, kömür tozları gibi zararlılar pnömokonyoz olarak adlandırılan akciğer hastalığına neden olurlar. Kötü havayı teneffüs solunum, sindirim ve sinir sistemlerinde hastalık yapar. Bu ve benzer zararlıların, maksimum konsantrasyon (yoğunlaşma) değerlerini geçmeleri durumunda, uygun aspirasyon sistemleri kullanılmalı ya da çalışmaların kapalı ünitelerde yapılması sağlanmalıdır. Ancak bu sistemlerin kurulamadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda, solunum sistemi koruyucularının kullanılması gerekmektedir.

1. Giriş AKCİĞER HASTALIKLARI Sağlıklı Akciğer Silicosis Asbestosis Karaciğer

Donanım Üzerinde Solunum Aygıtı 2. SOLUNUM KORUYUCULARI Solunum koruyucuları incelendiğinde 2 başlık altında toplandıkları görülmüştür. Bunlar; Solunum Koruyucuları Havayı Temizleyen Negatif Basınç Güç Kaynaklı Temiz Hava Beslemeli Donanım Üzerinde Solunum Aygıtı Hava Beslemeli Hava Tüpü Komprasör Temiz Hava Hortumu

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.1. Temiz Hava Sağlayan Solunum Cihazları Temiz hava sağlayan solunum cihazları, çalışana bir hortum yardımıyla hava tüpünden sıkıştırılmış temiz hava sağlar. Bu işlem yüze sımsıkı oturan cihazlar yardımıyla yapılır. Gaz, toz ve radyoaktif toz filtreli maskeler Hava beslemeli solunum cihazları Takılıp çıkarılabilen kaynak maskesi bulunduran solunum cihazları Dalgıç donanımı ve elbisesi örnek olarak verilebilir.

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.1.1 Hava beslemeli maskeler: İşyeri havasında bulunan zararlı etkilerden korunmak üzere, hortum vasıtasıyla dışarıdan hava verilir, Tehlikeli konsantrasyonlardaki toz, sis, buhar veya gaz içeren tanklar, kuyular vb. yerlerde kullanılırlar. 2.1.2. Temiz havası kendinden olan (oksijen beslemeli) maskeler: Zararlı gazların yüksek konsantrasyonlarında ve oksijen yokluğunda, tam bir solunum sağlarlar, Çeşitli tipleri vardır, sırtta taşınanları her yerde kullanılabilir, ancak ağır olması bir dezavantajdır, Kimyasal kartuşların (korderiç) belirli kullanma süreleri vardır, son kullanma tarihi dolan kartuşlar değiştirilmelidir, Filtreler, neme ve mekanik zararlara karşı korunmalıdır.

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2. Ortamda Solunan Havayı Temizleyen Solunum Cihazları Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi, dumanı solunum havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve tam yüz maskeleridir. Toz/Yarım yüz maskeleri için Avrupa Normları: EN Numarası Tanımı 140 Yarım yüz ve çeyrek maskeler 141 Gaz filtreleri ve kombine filtreler 143 Zerrecik filtreleri 149 Zerreciklere karşı yüz maskeleri 405 Gazlara ve gaz+zerreciklere karşı yüz maskeleri

2. SOLUNUM KORUYUCULARI Burun Klipi (Aluminium) Burun Yastıkcığı 2.2.1. Toz Maskeleri Genel Yapısı Burun Klipi (Aluminium) Burun Yastıkcığı (Polyurethane) İri tane tutucu filtre İç destek katmanı İnce tane tutucu filtre (Polypropylene)

2. SOLUNUM KORUYUCULARI Katlanabilir Tip Geleneksel Konik Tip 2.2.1. Toz Maskeleri Genel Yapısı Katlanabilir Tip Geleneksel Konik Tip

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.2. Kullanımda Sınırlamalar ve Avantajları Doğru filtre seçimi yapılmalıdır.(Toz maskeleri gazlara , gaz maskeleri tozlara karşı koruma sağlamaz.) Oksijeni yetersiz ortamlarda kullanılmamalıdır. (minimum % 19.5 oksijen) Sakallı veya uzun favorili / bıyıklı iken kullanılmamalıdır. Toz maskelerinin kullanımında avantaj yaratacak unsurlar; 1) Çenenin rahat hareket etmesini sağlayarak konuşmayı kolaylaştırır. 2) Her maskenin ayrı bir ambalajı olması kullanım aralarında hijyenolarak saklanmasını sağlar 3) Katlanabilir olması sayesinde ergonomik taşıma sağlar.

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.3. Kullanım Süreleri Maskeleri Kullanım süreleri; Toz Yoğunluğu Toz Tipi Maske Koruma Kademesi (P1,P2,P3) Kullanıcı Biyolojik Özellikleri (Normal İnsan Dakikada 16 nefes alıp verir, Sigara Kullanan İnsan Dakikada 20 nefes alıp verir.) Maruziyet Durumu göre farklılık gösterir,

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.3. Kullanım Süreleri Maskeleri Kullanım süreleri; Toz Yoğunluğu Toz Tipi Maske Koruma Kademesi (P1,P2,P3) Kullanıcı Biyolojik Özellikleri (Normal İnsan Dakikada 16 nefes alıp verir, Sigara Kullanan İnsan Dakikada 20 nefes alıp verir.) Maruziyet Durumu göre farklılık gösterir,

2.2.4. Toz & Kaynak Dumanı Maskesi 2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.4. Toz & Kaynak Dumanı Maskesi Temel Özellikler Bu solunum maskesi özellikle kaynak uygulamalarında oluşan kaynak dumanı, ozon ve bunların çıkardığı kötü kokulara karşı koruma sağlamaktadır. Uygulama Alanları Kaynak/Alaşım Demir/Çelik Döküm Pil Üretimi Metal Konstrüksiyon MIG/TIG Kaynakları Gemi Sanayi Araç Üretimi 10 x MAK 10 x Ozon MAK seviyesinden daha düşük konsantrasyonlu organik buharlar

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.5. Gaz & Buhar Maskeleri Kullan-At Yarım Yüz Maskeler Tekrar Kullanımlı Yarım Yüz Maskeler Tam Yüz Maskeler

Gaz&Buhar Filtreleri

2.2.6. Tam Yüz /Yarım Yüz Maskesi Seçim Kriterleri 2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.6. Tam Yüz /Yarım Yüz Maskesi Seçim Kriterleri Doğru filtre seçimi yapılmalıdır. Fazla koruma kısa süreli kullanım dolayısıyla maliyet getirir. Esnek sistem ( Gaz&Buhar ve / veya zerrecik filtresi ile kullanılabilmelidir.) Hafif, dengeli ve az bakım gerektirmelidir. İki yanda bulunan filtreler ağırlık merkezini başın iki yaninda tutacağından daha az yorar, baş bantlarının ömrü uzar. Görüş alanı kaybı yaşanmamalıdır. Ayarlanabilir ve başa tam uyabilen maskeler kullanılmalıdır. Yüz temas kısmı alerji yapmamalı, temizlenebilir olmalıdır.

2.2.7 Gaz/Buhar Maskesi Kullanım Talimatı 2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.7 Gaz/Buhar Maskesi Kullanım Talimatı Plastik baş bandını, delikli plastik şeride çıkıntılı plastik kısmı geçirerek istenen uzunluğa göre ayarlayınız. Maskeyi burun köprüsüne rahatça oturacak şekilde yerleştiriniz. Sonra, plastik baş bandını başınızın üzerine yerleştiriniz. Gerekirse maskeyi çıkarıp baş askısını tekrar ayarlayınız ve 2. Adımı tekrar ediniz. Alttaki baş bantlarını her iki elinizle tutunuz, uçlarını başınızın arkasında birleştiriniz ve kopçayı takınız.

2.2.7 Gaz/Buhar Maskesi Kullanım Talimatı 2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2.2.7 Gaz/Buhar Maskesi Kullanım Talimatı Rahat ve tam bir yüze uymayı sağlamak için önce üstteki lastik bandı uçlarından çekerek sıkılaştırınız. Aynı şekilde alttaki bandı sıkıştırınız. Bandın uçlarındaki tokaları dışarı doğru ittirerek gerginliği azaltabilirsiniz. Pozitif yüze uyma kontrolü yapınız. Avucunuzu nefes verme sübabı mahafazasının üzerine yerleştiriniz ve hafifçe nefes veriniz. Eğer maske hafifçe şişiyorsa ve maske ile yüz arasından hiç hava sızmıyorsa, doğru bir yüze uyma sağlanmıştır. Eğer hava sızıntısı tespit ediliyorsa, maskeyi yüzünüze tekrar yerleştiriniz ve sızıntıyı önlemek için elastik bant ve baş bandının gerginliklerini ayarlayınız. Yüze uyma kontrolünü tekrar yapınız.

Doğru Kullanım Talimatları

2. SOLUNUM KORUYUCULARI Çalışanların solunum yoluyla zarar görmemesi için 1. Havayı kirleten kaynakları giderme Havayı kirleten veya güvenliği tehdit eden sebepler tespit edilip uygulanan üretim usullerine uygun olarak teçhizat yenilenebilir, Zararlı (zehirli) maddeler yerine zararsız veya daha az zararlı maddeler ile değiştirilebilir . Örneğin, boya işlemlerinde kurşun oksit yerine, çözünmez kurşun bileşiklerinin kullanılması vb.), Üretim yöntemini değiştirmek Örneğin, gaz ve buharların meydana geldiği kimyasal reaksiyonlarda, ısı, basınç ve reaksiyon hızlarının kontrolü vb.

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 2. Kirli havanın yayılmasını önleme Kirli hava, kaynağında giderilmediğinde baş vurulan bir yöntemdir. Kirli havanın yayılmasını önlemek için; Tehlikeli üretim yapılan bölümler diğer bölümlerden tecrit edilebilir (tehlikeli işler tek bir yerde toplanır), Tehlikeli üretim yapılan bölümler tamamen kapalı hale getirilebilir (daha ziyade patlayıcı maddeler için uygulanır), Yaş usulle çalışılabilir (meydana gelen tozun ıslatılarak yayılmaması), Kirli hava emilerek dışarı atılabilir (hava akım ve uygun aspirasyon tesisatı vb.).

2. SOLUNUM KORUYUCULARI 3. Çalışanı tehlikeden koruma Birçok hallerde işçinin tehlikeye maruz kalma riskini azaltma, yeteri kadar mümkün olamamaktadır. Bu tip durumlarda genel havalandırma ile veya koruyucu solunum cihazları gibi kişisel koruyucuların kullanılması uygulamalarına gidilir. İş yerlerinde genel havalandırma ve uygun aspirasyon ile tozun çevreye yayılmasını önlemek için su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulabilir İşçilere solunum cihazları için üretilmiş özel maskeler verilebilir.

3. KAYNAKLAR Cengiz AYNA: " Kişisel Koruyucu Donanımlar” İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği, Sayı: Şubat - 2006 - Yayın Tarihi: 23.12.2010 http://www.mevzuat.gov.tr/ http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal http://www.isgum.gov.tr/ http://www.casgem.gov.tr/ Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği. (2004 rev. 2006). Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik. (2013). Herrick, R. F. (2011). Personal Protection, Encyclopedia of Occupational Health and Safety, Geneva: International Labor Organization Demirbilek, T. Ve Çakır, Ö. (2008). Kişisel koruyucu donanım kullanımını etkileyen bireysel ve örgütsel değişkenler. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt: 23, Sayı: 2, ss: 173-191. Stony Brook University. Personal Prptective Equipment Selection Guide. New York Yıldırım ÇAKAR: "Kişisel Koruyucu Donanım Mevzuatı” Mühendis ve Makina odaları dergisi, cilt:50 sayı: 593 ss:33-36