PSİKİYATRİ’DE ZORLA TEDAVİ Dr. Öğr. Üyesi M. Volkan Kavas Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

PSİKİYATRİ ALANINDAKİ TEMEL ETİK SORUNLAR Paylaşımcı ilişki kurma hakkı Bilgilendirme ve Onam Sır saklama ve Özel yaşama saygı Zorla hastaneye yatırma ve zorla tedavi Hekimle hasta arasında cinsel ilişki Psikiyatride araştırma 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

PITIÉ-SALPÊTRIÈRE PHILIPPE PINEL 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM HUKUKSAL BOYUT Psikiyatrik tedaviye başlamadan önce tüm hastalardan aydınlatılmış onam alınmalıdır. Bu onamın aydınlatma bölümünde verilen bilgiler; alınması beklenen karara yönelik olmalı, hastanın durumunu, önerilen tedavinin doğasını, yarar ve risklerini, ve öteki olası tedavi biçimlerine ilişkin bilgileri içermelidir. Bu bilgiler benzer durumda makul bir hekimin vereceği ya da makul bir hastanın karar verirken gerek duyacağı kapsamda olmalıdır. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM AYDINLATILMIŞ ONAM ALMA ZORUNLULUĞUNUN KISMEN YA DA TAMAMEN GÖZ ARDI EDİLEBİLECEĞİ DURUMLAR Acil vakalar Hastanın bilgilenme hakkından feragat ettiği durumlar Hastanın sağlık durumunun bilgilendirmeye uygun olmadığı durumlar Hastanın yeterliğinin olmaması Zorla tedavi durumları 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

ZORLA TEDAVİ DURUMLARI Anayasa’nın “Kişi Hürriyeti ve Güvenliği” başlıklı 19. maddesinde düzenlenen “....toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; ... halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.” hükmü ile toplum için tehlike arz eden bir akıl hastasının zorla tedavisinin mümkün olduğu anlaşılmaktadır. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

ZORLA TEDAVİ DURUMLARI Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu’nun 13. maddesinde düzenlenen “...Bir kurumda tedavi, eğitim ve ıslahı için kanunlarla ve bu Kanunun uygulanmasını gösteren tüzükte belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirlerin yerine getirilmesi amacıyla, toplum için tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol bağımlısı serseri veya hastalık bulaştırabilecek kişileri...yakalar ve gerekli kanunî işlemleri yapar...” hükmü ile polisin görevleri arasında tehlike arz eden akıl hastalarının yakalanması ve gerekli işlemlerin yapılması hususları sayılmıştır. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

ZORLA TEDAVİ DURUMLARI Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu İl İdaresi Kanunu Belediye Kanunu Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi Akliye ve Asabiye Hastaneleri Talimatnamesi hükümlerinde akıl hastasının toplum için tehlike oluşturması hallerinde ilgili kişi ve kurumların kamu sağlığı ve düzeni açısından akıl hastalarının zorla tedavisini sağlama yükümlülükleri olduğu yönünde düzenlemeler bulunmaktadır. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM TÜRKİYE PSİKİYATRİ DERNEĞİ’NİN 22 HAZİRAN 2002 TARİHLİ “PSİKİYATRİ MESLEK ETİĞİ KURALLARI” “İstemsiz Yatış” başlıklı 17. maddesi, “hastanın ya da temsilcisinin yatırılmaya karşı çıktığı durumlarda, hekim, tıbbi-psikiyatrik gerekçeleri değerlendirerek istem dışı yatış kararını hekimlik bilgisi ve vicdanına göre kendi vermelidir. Hasta, ruhsal bir bozukluk nedeniyle uygun karar verme yetisini yitirmişse, istem dışı hastaneye yatırma ve sağaltım uygulama kararında, ülkemizdeki yasalar uyarınca hareket etmek ruh hekiminin görevidir. Hastanın insanlık onurunu ve yasal haklarını güvenceye almak için ruh hekimi aileyle görüşmeli ve gerekiyorsa yasal yollara başvurulmasında rehberlik etmelidir. Hastanın isteği dışında sağaltım uygulanması durumunda önce hastanın sağlığı düşünülmeli, ancak insan hakları ilkelerine de özen gösterilmelidir.” 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM TÜRKİYE PSİKİYATRİ DERNEĞİ’NİN 22 HAZİRAN 2002 TARİHLİ “PSİKİYATRİ MESLEK ETİĞİ KURALLARI” “Sağaltımı Reddetme” başlıklı 18. maddesi “Ruh hekimi, hastanın kendisi ya da çevresi için tehlikelilik hali söz konusu olmadığı durumlarda hastanın sağaltımı reddetme hakkını tanımalıdır.” 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Kavas BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ (İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ) “Muvafakat” başlıklı ikinci bölümünün 6. ve 7. maddelerine göre; “akıl sağlığı yerinde olmayanlara, hastanın karar verme sürecine mümkün olduğunca katılması hususu dikkate alınarak, yasal temsilcisinin veya kanun tarafından belirlenecek makam ya da kuruluşun izni ile müdahalede bulunulacak ve onay alınmadan yapılacak tıbbi girişim ancak kişinin sağlığına ciddi bir zararın gelmesini engellemek amacıyla yapılabilecektir. Ancak böyle durumlarda dahi tıbbi müdahalenin gözetim, denetim ve başka bir makama başvurma süreçlerini içermesi gerekir. 29.12.2018 Yrd. Doç. Dr. M. Volkan Kavas

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ (İNSAN HAKLARI VE BİYOTIP SÖZLEŞMESİ) “Kişilerin Onayı” başlıklı ikinci maddesine göre; “akıl sağlığı yerinde olmayanlara yapılacak tıbbi girişim ancak kişinin iyiliği için yapılır.” 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

ZORLA HASTANEYE YATIRMA VE ZORLA TEDAVİ Tedavi görme hakkı Tedaviyi reddetme hakkı Uygun tedavi – Etik tedavi 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM TEDAVİ GÖRME HAKKI Hastanın zorla yatırıldığı birimin olanaklarını aşan beklenti ve gereksinimleri 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

TEDAVİYİ REDDETME HAKKI Zorla yatırma ile zorla tedavi hem etik hem hukuk açısından farklıdır. Zorla yatırılmış hastalar araştırmada denek olarak kullanılamaz. Hastanın zorla yatırılmış olması, bilgilendirilememesi ve onamının alınamaması tedaviyi reddetme hakkını ortadan kaldırmaz. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

TEDAVİYİ REDDETME HAKKI Psikiyatrik hastalarda özerklik yok sayılamaz, dolayısıyla özerkliğe saygı hekim ve sağlık çalışanları açısından temel bir ödevdir. Hukuksal düzenlemelerin öngörmediği durumlarda bile hekim, hastasını olabildiğince bilgilendirme çabasında olmalıdır. Bu çaba hastaya temel bir bilgi verilmesinin ardından onu soru sorma yönünde yüreklendirerek gerçekleşir. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM Bu seferki çok inatçı çıktı. Rızasını alana kadar ilaçlarını üç defa arttırmam gerekti. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

TEDAVİYİ REDDETME HAKKI Aydınlatılmış onam alma işlemi zamanda noktasal değildir. Süreç niteliğinde olan bu uygulamalar hem basamaklı bir yapı gösterebilir, hem de hastanın durumundaki gelişmelere bağlı olarak yapılandırılabilir. İyileşme dönemleri ve ataklarla seyreden süreğen psikiyatrik hastalıklarda aydınlatılmış onamın ULYSSES modeli yeğlenmelidir. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

TEDAVİYİ REDDETME HAKKI Herhangi bir nedenle hastaya bilgi verilemediği ya da onamının alınamadığı durumlarda; Bu durum geçici ise - Hasta temsilcisinden ya da hastanın yeterliliği varken kendisinden alınan onam kullanılır. Hasta yeterliğini kazanır kazanmaz yeniden onamına başvurulur. Kalıcı ise vasi/veli tayin edilir. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

TEDAVİYİ REDDETME HAKKI Psikiyatrik aydınlatılmış onamın hasta bilgilerinin gizliliği konusundaki sınırlamaları içermesi önemlidir. Psikoterapi uygulamaları ve psikiyatri araştırmalarında özgün onam belgeleri kullanılmalıdır. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

Tedavi olduğuma hiç de memnun değilim. Geçen hafta Napolyon’dum, şimdi sadece Mahmut Yücel’im. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM

UYGUN TEDAVİ – ETİK TEDAVİ Hastanın zorla yatırılmış olması, tedavi konusunda kendisine en çok yarar sağlayacak uygulamalar konusundaki değerlerinin göz ardı edilmesini haklı çıkarmaz. 29.12.2018 Prof. Dr. Neyyire Yasemin YALIM