GEZEGENİMİZ DÜNYA
DÜNYA’NIN ŞEKLİ Dünya’mızın şekline sınıfımıza getirdiğimiz küreden baktığımızda top gibi tam yuvarlak olmadığını görürüz. Bu şekle ve uzaydan çekilen fotoğraflara baktığımızda Dünya’mız alt ve üstten basık ortası hafif şişkin bir durumdadır. Dünya’mızın bu biçimine Geoit denir. Dünya’mızı portakala ve geceleri gördüğümüz Ay’a benzetebiliriz. Kıyıdan uzaklaşan bir geminin önce gövdesi, sonra bacası ve daha sonra dumanı gözden kaybolur. Sürekli aynı yöne ve aynı yükseltiden uçan uçak, ilk kalktığı yere tekrar gelir. Dünya’mız kendi ekseni etrafında dönmesi bir gün sürer.(yani 24 saat) Bu dönüş hareketinden gece gündüz oluşur. Güneş doğudan doğuyor batıdan batıyor gibi görünür. Bunun nedeni; kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesidir.
Bunları bilmekte fayda var! • Güneş sistemimizde 9 gezegen bulunmaktadır. Bunlar; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Plüton’dur. • Dünya’mızın alttan ve üstten basık olmasının nedeni; Dünya gaz ve toz bulutu iken yani yeni oluşmaya başlarken kendi ekseni etrafında dönüşü nedeniyle kutuplar çukurlaşmıştır. Katılaştığında da bu durum değişmemiştir.
DÜNYA’NIN KATMANLARI
1. HAVA KÜRE ( ATMOSFER) Çeşitli gazların karışımından oluşmuştur. Yer küreyi sarar, çevresinden uzaklaşmaz. Su buharı bu katmanda bulunur. Güneş’ten gelen zararlı ışınları engeller. Canlılar için gerekli gazları içerir.
2. SU KÜRE Taş küre ile iç içe olan katmandır. Su küreyi; okyanuslar, denizler, iç kesimlerindeki çukurlara suların birikmesiyle oluşan göller, akarsular ve yeraltı suları oluşturur. Canlılar için çok önemli yaşam kaynağıdır. Su kürenin yaklaşık % 1’i içme suyu olarak kullanılabiliyor. Kullanılan bu suya tatlı su da denilmektedir.
3. TAŞ KÜRE ( YER KABUĞU ) Üzerinde canlıların yaşadığı katmandır. Çeşitli yapıdaki kayaçlardan oluşmuştur. Üst kısımları yer yer toprakla örtülmüştür. Yer yer yükselti, düzlük, ve çukurlardan oluşur. Kalınlığı her yerde aynı değildir. Okyanusların dibinde ince ,dağlık bölümlerde kalındır. Yer kabuğunun derinliklerine inildikçe sıcaklık artar.
4. ATEŞ KÜRE ( MAĞMA TABAKASI) (MANTO) Yer kabuğunun hemen altındaki tabakadır. Sıcaklığı çok yüksektir. Erimiş maddeler, sıkışmış gaz ve buharlardan oluşmuştur. Ateş kürenin akışkan bir yapısı vardır ve hareketlidir. Ateş küreyi oluşturan akışkan ve sıcak olan bu erimiş maddeye MAGMA denir. Magma zaman zaman yanardağlardan yeryüzüne çıkar. Magmanın yeryüzüne çıkmış haline LAV denir.
5. AĞIR KÜRE (ÇEKİRDEK) Dünya’nın en iç ve en kalın katmanıdır. En sıcak ve en ağır katman burasıdır. Sıcaklığı çok yüksek olmasına rağmen katı ve katıya yakın haldeki maddelerden oluşmuştur.
Dünya'mızın dörtte birinin karalardan oluştuğunu belirtmiştik Dünya'mızın dörtte birinin karalardan oluştuğunu belirtmiştik. Karalar, taş ve kaya parçalarından oluşmuştur. Taş ve kaya parçalarına kayaç denir. Yani karalar kayaçlardan oluşmuştur. Peki kayaçlar nasıl oluşur? Bunun birkaç yolu vardır: Yanardağlardan püsküren lavların soğuyup katılaşması Rüzgar, yağmur, akarsu gibi etkilerle yerküreden kopan bazı maddelerin birikmesi Büyük kayaçların yağmur, arka arkaya gerçekleşen donma ve çözülme, rüzgar ve buzun aşındırıcı etkisiyle parçalanması gibi örnekler sıralanabilir.
Toprakta, karalarda doğal olarak bulunan tuz, uranyum, kükürt, altın, kömür, platin gibi maddelere mineral denir. Kayaçlar iki veya daha fazla mineralin doğal yollarla bir araya gelmesiyle oluşur. Ekonomik değeri olan altın, kömür gibi mineral yada kayaçlara maden denir. Madenler, maden ocaklarından çıkartılarak yabancı maddelerden arındırılıp kullanıma sunulur. Kayaçların çeşitli etkilerle ufalanmasıyla toprak oluşur. Ancak bu oluşum çok uzun bir süreçte gerçekleşir. Yağışlar, sel suları, rüzgar gibi etkenlerle, toprağın zamanla bulunduğu yerden taşınmasına erozyon denir. Erozyon, topraklarımızın yok olmasına sebep olur. Toprağın yok olmasıyla, tarım yapılamaz ve ağaçlar
YER KABUĞUNUN YAPISINDA NELER VAR? Hayatı Toprak Besler: Toprak yeryüzünün en dış katmanını saran ince bir örtüdür. Yeryüzündeki canlıların yaşamını sürdürebilmesi ona bağlıdır. Toprağın oluşması bizim gözlemleyemeyeceğimiz kadar uzun bir zaman içerisinde gerçekleşir. Toprak Neden Çok Değerlidir? Toprak yeryüzündeki pek çok canlının yaşadığı yerdir. Bitkiler toprak olmadan yaşamlarını sürdüremez. Diğer canlıların yaşamı, besin kaynağı olan bitkilere bağlıdır. Bu yüzden toprak olmazsa bütün canlılar aç kalır.
Toprağın Oluşumu: Toprak kayaçların parçalanması ile oluşmuştur. Kayaçlar; suyun, rüzgârın, iklim şartlarının, bitkilerin köklerinin etkisiyle parçalanır. Akarsular taşları sürükleyerek birbirine çarpıp parçalanmasına neden olur. Kayaçlardaki çatlaklara giren su donar ve kayaçları parçalar.
Erozyon: Toprağın su ve rüzgarla taşınmasına erozyon diyoruz Erozyon: Toprağın su ve rüzgarla taşınmasına erozyon diyoruz. Erozyonu önlemenin en kestirme yolu bitki örtüsünü artırmaktır. Toprak kaybı doğal afettir. Çünkü erozyonla toprakların verimli kısımları taşınır.
Çevre Kirliliği: Günlük yaşamımızda çevreye bıraktığımız katı, sıvı ve gaz maddeler, çevre kirliliğine neden olmaktadır. Kullanıldıktan sonra atılan, zararlı maddelere atık diyoruz
Hava Kirliliği: Hava kirliliğini azaltmak için havayı kirleten yakıtları kullanmamak gerekir. Ayrıca fabrika bacalarına süzgeç takılmalıdır. Metro, otobüs gibi toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.
Su Kirliliği: Su kirliliğini azaltmak için pis suları arıtma tesislerinde temizlemeliyiz. Kimyasal maddelerin suya karışması önlenmelidir.
Hazırlayan: Serpil ertürk
KAYNAKLAR http://ecetaslak.weebly.com/5haftagezegenimiz-duumlnya.html