Hangisi farklı görünüyor? futbolcu – antrenör amigo - taraftar öğretmen- öğrenci orkestra şefi – piyanist vatandaş - devlet 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

İnsan Hakları Kavramı ve Hekimlik Prof. Dr. Berna Arda Ankara Üniversitesi, Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı

İnsan Hakları Kavramı Anlamı? Tanımı? Tarihçesi? Hekimlik mesleği ile ilişkisi? Hekimlik mesleği açısından önemi? 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Tanım Kamu otoritesi ile vatandaşlar arasındaki ilişkilerde ortaya çıkan haklar 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

1. Kuşak İnsan Hakları Kişiyi devletin, öteki kişi ve grupların saldırı ve baskısından korumayı, insanca yaşamasını hedefler Yaşama h., Özgürlük(kölelik yasağı), İşkence yasağı Etkili bir hukuk yoluna başvurma, Hukuk önünde eşitlik, Adil yargılanma hakkı Mahremiyet hakkı Vatandaşlık hakkı, Sığınma hakkı Mülkiyet hakkı Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü, İfade özgürlüğü Toplanma ve örgütlenme hakkı, Katılma hakkı Seyahat özgürlüğü 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

2.Kuşak İnsan Hakları (Sosyal h.) Sosyal güvenlik hakkı Çalışma, adil gelir ve sendika kurma hakkı Dinlenme hakkı Eğitim hakkı Kültürel yaşama katılma hakkı Sağlık, beslenme ve konut hakkı Grev ve toplu sözleşme hakkı 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

3.Kuşak İnsan Hakları (Dayanışma h.) Barış hakkı Hasta hakları Tüketici hakları Çevre hakkı Gelişme hakkı İnsanlığın ortak mal varlığından yararlanma hakkı 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

İH açısından tıp etiğinin kilometre taşları Hekim andları, Aydınlanma çağı düşüncesi, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi, Nürenberg Kodu, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Dünya Hekimler Birliği Bildirgeleri, Avrupa Konseyi Biyotıp (Oviedo) Sözleşmesi Unesco Biyoetik Evrensel Normları 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Neden bu metinler? İlkeler ilk kez kristalize olmuştur, Haklar, insanın önceliği, görev tanımları, sorumluluk kapsamı ve sınırları dile getirilmiştir. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Yemin nedir? Kutsal kabul edilen şeyleri tanık tutarak söz vermektir. Moğol geleneğine dayanmaktadır. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Imhotep’ ten Hipokrat’a 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Temel öge: güven Amaç; güveni oluşturmak sürdürebilmek, hastalara güvence verebilmektir. Bir tür sosyal sözleşmedir. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

And içeriği Evrensel bir değer olarak; İnsan yaşamına saygı, Kötülükten sakınma, Kişiliğe saygı, Mahremiyete saygı, Mesleğe saygı ve dayanışma 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Aydınlanma çağı düşüncesi ve yansımaları Antik dönem paradigmalarının sarsılması ve değişim Monarşilerin sonu Burjuvazinin doğuşu Ansiklopedistler, akılcılık İlahi Hukuk -> Doğal Hukuk Sadece insan olmaktan doğan devredilemez - vazgeçilemez hakların kabulü Kul oluştan özgür vatandaşlığa geçiş Bütün insanların eşitliği kavramı 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Fransız Devrimi 1789 - İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi “özgürlük hakkı” “dokunulmaz ve kutsal mülkiyet hakkı” “güvenlik hakkı ve baskıya direnme hakkı” insanların temel insan hakları bakımından özgür ve eşit olduğu vurgusu 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

20.yüzyılda tıp ve İH ihlalleri Üç örnek 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

1.Nazi Araştırmaları (1933-1945) Ari ırkın üstünlüğünü kanıtlamaya yönelik denemeler İnsanın dayanıklılık sınırlarını araştıran denemeler Antropolojik incelemeler Ruh hastalarının zorunlu sterilizasyonu İkizler üzerinde yapılan denemeler 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Savaşın Öteki Yüzü 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Nürenberg Mahkemesi(20 Kasım 1945 – 31 Ağustos 1946) 24 Nazi partisi üyesi ve 8 örgüt yargılanmıştır Mahkeme sonrasında ; 1- Birleşmiş Milletler tarafından “soykırım” suçu tanımlanmıştır 2- Nürenberg Kodu - tıp araştırmaları ile ilgili ilk düzenleme ilan edilmiştir. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Nürenberg Duruşmaları, 21 celse 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

…ama hakimler gülmüyorlardı Focus Tarih,s. 76-82, 4 Nisan 1995 Mahkeme tutanakları, Milli Kütüphane, Ankara 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Nürenberg Kodu, 1947 Gönüllü katılım gereklidir. Sadece bilimsel merak kabul edilemez. Araştırmalar daha önceki sonuçlara dayanmalıdır. Tüm zararları önleyecek biçimde tasarlanmalıdır. Deneklerin herhangi bir zamanda bırakma hakları olmalıdır. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Film önerisi Schindler’ in Listesi (S Spielberg,1993) 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

2. Tuskegee Çalışması (1932 - 1972) ABD Halk Sağlığı Servisi ve Tuskegee Enstitüsü “Tedavi Edilmemiş Sifilizin Zencilerde Doğal Seyrini ve Irksal Farklılıkları Belirlemek” Sifiliz tanısı olan; 399 zenci erkek hasta Kontrol grubu; 201 zenci erkek 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

1947 Hastalığın etkin tedavisi olarak penisilin kullanılmaya başlandı. Ancak, çalışma aynı tasarımıyla sürdürüldü. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

“Amerika’nın kirli küçük sırrı” Sadece zencilerin denek olması, Aydınlatılmış onamlarının alınmaması, Hastalıklarının saklanması, Katılım için teşvik edici öneriler sunulması Hastaların tedaviden yoksun bırakılması, 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

“Amerika’nın Nürenberg’i” Tuskegee araştırması, tıp tarihinin, temel etik ilkeler gözardı edilerek, insan üzerinde hiçbir tedavi uygulanmaksızın uzun süre devam ettirilmiş deneylerinden birisidir. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

8 denekten özür dilemek, 1997 “The US government did something that was wrong—deeply, profoundly, morally wrong. It was an outrage to our commitment to integrity and equality for all our citizens. . . . clearly racist”. Bill Clinton; President 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Film önerisi “Miss Evers’ Boys” Yön. Joseph Sargent 1997 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

3.Japonların Mançurya Denemeleri 1936, İmparator Hirohito döneminde kurulan Birim 731: “Salgınlardan Koruma” Biyolojik savaş karargahı Şarbon,dizanteri, kolera, veba etkenleri üretimi “Marutas” lar üzerinde denemeler 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Shiro İshii (1892-1959) Japon mikrobiyolog 2.Çin-Japon Savaşı sırasında insan deneyleri ve savaş suçlarından sorumlu İmparatorluk Ordusu'nun biyolojik savaş birimi 731’ in korgenerali 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Birim 731’den geriye kalan... 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Ping Fan’da ölenlerin anısına... 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Film önerisi: “Nightmare in Manchuria” http://www.youtube.com/watch?v=IgtIyNRv3g8 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 10 Aralık 1948 - Birleşmiş Milletler “Bütün insanlığın Magna Carta’sı” Eleanor Roosevelt 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Bütün devletlerin, dinlerin, sosyal sınıfların vb. ötesinde insana dair bir evrensellik düşüncesi Medeni, siyasal, iktisadi, toplumsal ve kültürel hakların tanımlanması “merkezdeki insan varlık” - bireyin önceliği 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

“Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar” 25. Madde; “Her insan gerek kendinin, gerekse ailesinin sağlık ve huzurunu güvenceye alacak bir yaşam düzeyine;özellikle yiyecek, giyecek, konut, tıbbi bakım ve benzeri sosyal hizmetlere; işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ya da iradesi dışında geçim olanaklarından yoksun kaldığı durumlarda güvenliğe hakkı vardır.” 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Dünya Hekimler Birliği Bildirgeleri Temmuz 1945 - 27 ülke Ulusal Tıp Birliklerinin Konfederasyonu Genel ve teorik sorunların tartışıldığı bir forum Hekimlere kılavuzluk edecek bildirgelerin yayınlanması 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Konular (DHB Bildirgeleri) Doğrudan hekimlikle ilgili (Cenevre) Hekim - hasta ilişkisi ve koruyucu hekimlik ile ilgili (Lizbon, ...) Araştırmalara ve teknolojinin sağladığı yeni olanakların tıpta kullanımıyla ilgili (Helsinki; fetal dokuların aktarımı, İnvitro fertilizasyon, bilgisayarların tıpta kullanımı, ...) Çevre, spor, yaş gruplarının sorunları, yol güvenliği ile ilgili 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

DHB Bildirgelerinden Örnekler Helsinki Bildirgesi İnsanlar üzerindeki biyomedikal araştırmalar için hekimlere yol gösterici öneriler 1964 - Helsinki 5 kez güncellenmiştir. “Denek hakları”; sağlıklı ya da hasta, bir araştırma kapsamına alınan bireylerin araştırma sürecindeki haklarıdır. AEK (Araştırma Etik Kurulları) 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Tokyo Bildirgesi Tutukluluk ve hapis sırasındaki işkence ve öteki zalimce, insanlık dışı ya da aşağılayıcı içlem ve cezalara ilişkin olarak tıp doktorları için kılavuz 1975 İşkence, yalnız başına ya da bir yetkilinin emri altında davranan bir ya da birden çok kişinin, bilgi edinmek itiraf almak ya da başka nedenle, kasıtlı, sistemli ya da düşüncesiz biçimde bir başka kişiye zor kullanarak fiziksel ve ruhsal yönden acı çektirmesidir. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Lizbon Bildirgesi Hastanın Hakları 1981 “Hasta hakları” bireyin geçirdiği / geçirmekte olduğu hastalığı dolayısıyla tanı, tedavi, rehabilitasyon, tedavi, izleme vb. aşamalarını içeren süreçte söz edilebilecek haklardır. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Lizbon Kararı Hekimlerin ölüm cezalarına katılımı ile ilgili karar 1981 “İnfazcı” olarak davranmak hekimin görevi değildir. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Malta Bildirgesi Açlık grevlerinde hekimlerin tutumları ile ilgili yol gösterici belge 1991 Açlık grevcisi, zihinsel olarak yeterli, kendi iradesiyle karar vermiş, belirli bir zaman için yiyecek/sıvı almayı reddetmiş kişidir. (Arda B: How should physicians approach a hunger strike? Bulletin of Medical Ethics. 2002 Sep;(181):13-8.) 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

AVRUPA KONSEYİ BİYOTIP SÖZLEŞMESİ BİYOLOJİ VE TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ(Oviedo Sözl.) 1997 Mesleki standart ve yükümlülüklerin gözetilmesi, insanların sağlık bakım ve hizmetlerinden adil bir biçimde yararlandırılması, hukuken ehliyetsiz kişilerin korunması, insan bedeninin ticari kazanç konusu edilmemesi, müdahale edilecek kişinin özgür ve aydınlatılmış onamının alınması ve bunun her zaman geri çekilebileceği, özel yaşama saygı, ... 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Oviedo Sözleşmesi ve Türkiye 2003 yılında Türkiye sözleşmeyi TBMM’de görüşerek yasalaştırmıştır. TC için bir iç hukuk metni niteliği taşımaktadır. 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Unesco Evrensel Biyoetik Normları İnsan onuruna saygı ve insan hakları ile temel özgürlüklerin korunması, 2005 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Etik açıdan 3 temel soru 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

1. İnsan Haklarının kapsamı ve tanımının değişebileceği durumlar var mıdır? 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

2. İnsan Hakları ile Hekimliğin yolları hangi hallerde kesişmektedir? 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

3. İnsan Haklarının sınırlanabileceği durumlar var mıdır? 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Özet 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Önerilen web siteleri Türk Tabipleri Birliği, ttb.org.tr Türkiye İnsan Hakları Vakfı, tihv.org.tr 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda

Katılımınız için teşekkürler arda@medicine.ankara.edu.tr 11/20/2018 Prof.Dr. Berna Arda