BAĞIRSaq İBTİDAİLƏRİ

İbtidailərin bədənləri sitoplazmadan, onu əhatə edən təbəqəsindən, nüvədən və qidalanma,hərəkət və ifrazat funksiyaları daşıyan orqanellalardan ibarətdir. İbtidailərin hərəkəti yalançi ayaqların (amöblar), qamçıların (lyambliyalar, trixomonadalar) və kipriklərin ((balantidiy) köməkliyilə baş verir.Əlverişsiz şəraitə düşərkən, ibtidailərin çoxu qalın qabiqla örtülmüş sista formasını əmələ gətirə bilirlər.Sistalar xarici mühitə qarşı vegetativ formalarına nisbətən daha davamlıdırlar.

Nəcİsdə müşahİdə olunan İbtİdaİlər Patogen: dizenteriya amöbu (Entamöba histolytica),lyambliya (Lamblia intestinalis) və balantidiy (Balantidium coli). Qeyri-patogen: Amöbalar bagırsaq amöba (Entamoeba coli),Gartman amöbası (Entamoeba hartmanni),cırtdan amöba(Endolimax nana),yodamöba Büçli (Yodamoebabütschlii),dientamöba (Dientamoeba fragilis),ağız amöbası (Entamoeba gingivalis); Trixomonuslar tr.hominis (bağırsaq),tr.gingvalis (ağız)

Dİzenterİya amöbu (Entamoeba hİstolytİka) 2 formada – hərəkətli vegetativ və hərəkətsiz – sista şəklində müşahidə olunur. Vegetativ forma:a)patogen xüsusiyyətlərinə malik olan böyük vegetativ və ya toxuma forması (E.histolytica forma magna).Xəstəliyin kəskin dövründə duru nəcisdə aşkarlanır. b)qeyrı patogen, patogen formasına və ya sistaya keçə bilən xırda,mənfəz forma adlandırılan E.histolyticanın minuta formasıdır.Xəstəliyin kəskin dövrü keçəndən sonra, rekonvalessentlərdə,daşıyıcılarda müşahidə olunur.

E.Histolytica (vegetatİv forma: 1-maqna,2-minuta)

E.Histolytica (sİsta) Lyuqol məhlulu ilə x1000 Nativ x 400

E.Coli (sista) Nativ x 400 Lyuqol məhlulu ilə x1000

Lyamblia (Lamblia intestinalis) 2 formada yaşaya bilir:hərəkətli - vegetativ və hərəkətsiz - sista. Vegetativ forması aktiv,hərəkətli,armudvari formasına malik olub, ön hissəsi yumru,arxa hissəsi isə itidir.Ön hissəsinin qarin tərəfəndə sormac (peristom) yerləşir,hansının köməkliyi ilə o,bağısraq divarına yapışıb,özünü bağırsaq boşluğunda saxlaya bilir.Nazik, arxa hissəsi isə bel tərəfinə əyilmişdir. Beləliklə, yan tərəfi proeksiyasında lyambliya çömçə şəklində görünür.Orta və arxa hissələrin sərhəddində 1-2 çubuq,vergül və ya üçbucaq şəklində parabazal cisimlər görünür.Parazitin 2 nüvəsi və 4 cüt qamçısı var.Aksostilin köməkliyilə lyambliya 2 simmetrik hissəyə bölünür. Parazit insanın 12 barmaq bağırsağında (bəzən ədəbiyyatların yazılmasına görə öd kisəsində və qaraciərin öd yollarında) parazitlik edir.

LyambliyalarIn koloniyasI bağIrsaq xovlarInda(elektron mikroskopiya)

Vegetativ forma (Romanovski boyağı) Lamblia intestinalis Vegetativ forma (Romanovski boyağı)

Lamblia intestinalis (sİsta) Sistalar oval formasında,ölçülərdə vegetativ formalara nisbətən kiçik olub,hərəkətsizdirlər.Onların arxa hissələri ön hissələrindən azca enlidir.Sistalar iki konturlu,hamar təbəqəsi ilə örtülmüş (elə bil bədənindən aralanmış) görünürlər.Lyuqol məhlulu ilə boyanmış preparatlarda nativ yaxmadakına nisbətən asan aşkar olunurlar.Lyuqol məhlulunun təsirindən sarı və ya gəhvəyi rəngə boyanırlar.Daha kiçik (bir qayda olaraq ölü) sistalar mavi,bənövşəyi və ya boz-mavi rəngə boyanırlar. Degenerasiya nəticəsində onların daxili strukturu da pozulur.Diri sistalar yetişməmiş (2 nüvəli) və yetişmiş (4 nüvəli) ola bilərlər.Onların sitoplazmasında uzunlamasına gedən aksostil sapları və bükülmüş qamçılar,eninə ya çəpinə isə aypara və ya vergül şəklində parabazal cisimlər yerləşirlər.

Lyambliya sİstasI

İnsanlarda parazitlik edən ibtidailərin arasında balantidi ən iri nümayəndədir.İki formada yaşayır:vegetativ və sista.Vegetativ,hərəkətli formanın ölçüləri 30-150x30- 100mkm-ir.Parazitin üst təbəqəsi kirpiklərlə örtülüb.Onların köməkliyilə o aktiv irəli və bəzən öz oxu ətrafında hərəkət edir.Parazitin qidalanması sitostom vasitəsilə həyata keçir. Qalın təbəqəsilə örtülmüş sistalar dairəvi formada,50-60mkm ölçüdədir.Lyuqol məhlulu ilə boyadıqda parazitin sistası sarı- qonur rəngə boyanır. Balantidi donuzların bağırsaqlarında yaşayıb,parazitlik edir.İnsan gigiyenik qaydalara riayət etmədikdə və qaynamamış su içdikdə xəstələnir.Yoğun bağırsaqda sistadan balantidiyin vegetativ forması əmələ gəlir.Parazit bağırsağın selikli qişasına daxil olub, orada iltihabi-xorali prosesini yaradır.Balantidiaz xəstəliyində ishal,qarında ağrılar,baş ağrıları,nəcisdə selik və qan kimi əlamətlər müşahidə olunur.İnsanlarda sista forması nadir hallarda əmələ gəlir.Buna görə diaqnostika təzə ifraz olunmuş nəcisdə vegetativ,hərəkətli formanın tapılmasına görə aparılır.

Balantİdİum colİ Nativ preparat. Trofozoid Nativ preparat.Sista

Koproovoskopik unifikasiya olunmuş üsullar 1.Qalın yaxma - Kato üsulu. Kato məhlulunun tərkibi:100ml qliserin,100ml 6%-li fenol (6q fenol 100ml qədər distillə su) və 1,2ml 3%-li malaxit yaşılı (2,5q malaxit yaşılı +75ml distillə su).Məhlul davamlıdır. 2.Flotasiya üsulu. 1. Məhlullar:1.Ammonium nitrat (NH4NO3) gübrə kimi işlənən ammonium selitrası.Selitranın 1500q 1 litr isti distillə su ilə durulaşdırılır.Məhlulun xüsusi çəkisi 1,3-dir. 2.Natrium nitratın (NaNO3)1000q-ı 1 litr distillə su ilə durulaşdırılır.Məhlulun xüsusi çəkisi 1,38 – 1,4-dir. 3.Natrium hiposulfitin (Na2S2O3•5H2O)1750q-ı 1 litr isti distillə su ilə durulaşdırılır.Məhlulun xüsusi çəkisi 1,4-dir. 4.Natrium sulfat (Na2SO4) və ya ingilis işlədici duzun 920q-ı 1 litr isti distillə suda həll edilir.Məhlulun xüsusi çəkisi 1,26-1,28-dir. 5.Fülleborn üsulu:Üsulda xorək duzunun (NaCl) doymuş məhlulu istifadə olunur.Bundan ötrü duzun 400-420 qramı bir litr isti distillə su ilə həll edilir.Hazırlanmış məhlulun xüsusi çəkisi 1,18-1,2-dir. 3.Sedimentasiya üsulları Formalin-efir üsulu.

Parasep konteynerI Nümunə, formalin-efir qarışığı və triton-X olan sınaq şüşəsi Filtr Filtrasiya nəticəsində yığılmış məhsullar üçün konus

Xüsusi üsullar Perianal qaşıntı (enterobiozun və teniarinxozun diaqnostikası) -Qrexem üsulu – skoç ilə -50%-lı qliserinin istifadəsi Berman üsulu (strongiloidozun diaqnostikası)