EPİDEMİYOLOJİ GİRİŞ

Epidemiyoloji kökenini Yunanca'dan almış olan bir kelimedir Epidemiyoloji kökenini Yunanca'dan almış olan bir kelimedir. Epi = ilgili/üzerinde; Demos = toplum, insanlar Logos = bilim sözcüklerinin birleştirilmesiyle elde edilmiştir. Sözlük anlamı “toplum (insanlar) hakkında inceleme yapan bilim”dir.

Bilimde; sıklık, dağılım ve neden diye isimlendirebilecek üç bileşen vardır ve bunlar birbiriyle yakından ilgilidir.

Epidemiyolojinin tanımı Hem klinik hem de toplum bilimlerinde hastalıkların (sağlık sorunlarının); dağılımının saptanması (deskriptif epidemiyoloji), nedenlerinin saptanması (analitik epidemiyoloji) ile bunların teşhis, tedavi ve önlenmesi (deneysel epidemiyoloji) için uygun yöntemlerin belirlenmesine yarayan araştırma tekniklerini öğreten (inceleyen) bilim dalıdır.

Daha kısa olarak epidemiyoloji; “toplumda sık görülen hastalıkların nedenlerini ve dağılımlarını (kişi, yer ve zaman) inceleyen bilim dalı” olarak tanımlanabilir. A.Özfer ÖZÇELİK

Epidemiyoloji bilimi, tüm tıp dalları yanında; *biyoistatistik, *demografi ve *sosyal bilimler ile de yakından ilişkili olup bu disiplinlerin çeşitli yöntemlerinden yararlanır. A.Özfer ÖZÇELİK

Bazı Tanımlar  Epidemi: Bir hastalığın veya sağlıkla ilgili bir durumun bir bölge veya toplumda açık bir biçimde beklenenden çok görülmesidir.  Endemi: Bir hastalık veya hastalık etkeninin belli bir coğrafik bölge veya toplumda sürekli olarak var olması durumudur. Pandemi: Çok geniş bölgelere yayılan, ülke sınırlarını aşan, kıtalar arası yayılım gösteren ve çok fazla sayıda insanı etkileyen epidemilere pandemi adı verilir. Sporadi: Bir hastalığın bir bölge veya toplumda düzensiz olarak tek tük olgular halinde görülmesidir.

İnsidans: Belli bir bölgede, belli bir süre içinde görülen yeni hastalık olgularının sayısı Prevalans: Belli bir bölgede belli bir süre içinde görülen eski ve yeni hastalık olgularının sayısı. .

Önceleri daha çok enfeksiyon hastalıklarının dağılımını, nedenlerini ve bulaşma yollarını bulmaya yönelik olarak kullanılan epidemiyolojik çalışmalar 1950'li yıllardan itibaren kronik hastalıklara (kanser, diyabet vb) yönelik olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde sağlığı ilgilendiren hemen hemen her konuda epidemiyoloji biliminden yararlanılmaktadır.

EPİDEMİYOLOJİNİN AMAÇLARI A.Özfer ÖZÇELİK

Epidemiyolojinin hedefi insan topluluklarıdır. Bu topluluk; Coğrafik olarak belirlenebileceği gibi, Kişilerin yaş, cins, meslek, sosyoekonomik durum gibi çeşitli özelliklerine göre de saptanabilir. Hastanede yatan hastalar, bir okulda okuyan öğrenciler, bir fabrikada çalışan işçiler epidemiyolojinin hedefi olan insan topluluklarını oluşturabilir.

Epidemiyolojinin amaçları; *Sağlık olaylarının toplumdaki dağılımını incelemek, *Risk popülasyonunu belirlemek, *Hastalığın sebebini ve doğal seyrini belirlemek, *Hastalığın önlenmesi, korunma ve kontrolü için stratejiler geliştirmek, *Hastalıklar karşısında halk sağlığı bilincini artırmak

epidemiyolojinin esas amacı; Bunları bilmek bize ne gibi yararlar sağlar? Söz konusu durum bir hastalık veya ölüm nedeni ise bu açıdan risk altında olan kişiler belirlenir. Önceden alınan önlemlerle bu kişilerin sağlıkları ve yaşamları korunmuş olur. Söz konusu durum zararlı bir davranış biçimi ise bu davranış eğitim yolu ile değiştirilmeye çalışılır. Ve toplumun sağlık düzeyinin yükselmesi sağlanır. Topluma sunulacak olan sağlık hizmeti planlanırken epidemiyolojik çalışmalar sonucunda elde edilen verilerden yararlanılarak planlama yapılır ve gerçekten toplumun gereksinim duyduğu hizmetlere öncelik tanınır. Topluma sunulan sağlık hizmetinin başarısını değerlendirirken de yine epidemiyolojik veriler kullanılarak sonrasında daha iyi bir hizmet sunmaya çalışılır. Sonuç olarak epidemiyolojinin esas amacı; “toplumların sağlığını korumak ve yükseltmektir”.

EPİDEMİYOLOJİDE VERİ KAYNAKLARI

Epidemiyolojide çeşitli değerlendirmelerde kullanılmak üzere derlenen ve kullanılan sayısal değerlere veri (data) denir. Epidemiyolojik araştırmalarda çeşitli kaynaklardan sağlanan veriler kullanılabilir.

Sağlıkla ilgili diğer kayıtlar Nüfus sayımları Ölüm kayıtları Doğum kayıtları Hastalık kayıtları Hastane kayıtları Sağlıkla ilgili diğer kayıtlar Göç kayıtları Araştırmalar VERİ KAYNAKLARI

EPİDEMİYOLOJİK İNCELEMELERDE ÖNEMLİ DEĞİŞKENLER A.Özfer ÖZÇELİK

Sağlık olaylarının bir toplumda bulunuşu; kişilerin bazı özelliklerine, yerleşim yerlerine ve değişik zamanlara göre farklılıklar gösterebilir. Bu yüzden bir sağlık olayının tanımlaması; "kimde", "nerede" ve "ne zaman“ görüldüğü sorularına yanıt verilerek yapılır. Dolayısı ile bir sağlık olayının toplumdaki dağılımı başlıca üç değişkene göre değerlendirilir. Bunlar; kişi yer ve zaman değişkenleridir.

Diğer kişi özellikleri 1. KİŞİ ÖZELLİKLERİ Bir kişinin tanımlamasında söz konusu edilebilecek bütün özellikler, tanımlayıcı epidemiyolojideki kişi özellikleridir. Yaş Cinsiyet Meslek Sosyoekonomik durum Medeni durum Aile yapısı Alışkanlıklar İnanışlar Diğer kişi özellikleri

2.YER ÖZELLİKLERİ Sağlık ve hastalıklarla ilgili olayların görüldüğü yerler de epidemiyolojide önemlidir. Çünkü sağlık olayları; dünyanın çeşitli yörelerinde ya da ülkeler arasında hatta aynı ülke içinde değişik yerlerde farklı dağılım gösterebilir. Bu yüzden sağlık olaylarının değişik yerleşim yerlerinde sıklığının coğrafi dağılımının incelenmesi gereklidir.

Zaman içinde olan değişmeler; *kısa süreli, *tekrarlayıcı veya 3. ZAMAN ÖZELLİKLERİ Sağlık olaylarının gün, ay, yıl gibi çeşitli zaman dönemlerinde gösterdiği değişimlerin incelenmesidir. Bu değişme, görülme sıklığının artması veya azalması şeklinde olabilir. Zaman içinde olan değişmeler; *kısa süreli, *tekrarlayıcı veya *uzun süreli olmak üzere üç şekilde ortaya çıkar.

Epidemiyolojik incelemelerde kişi, yer ve zaman değişkenlerini birbirinden bağımsız ve soyut kavramlar olarak değerlendirmek olanaksızdır. Bu değişkenler birbiri ile yakından ilişkilidir.

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Epidemiyolojik araştırmalar hastalıkların ve sağlık olaylarının; Bu konuda değişik otoriteler tarafından birtakım farklı ayırımlar yapılmakla birlikte, bunlar özünde birbirine çok yakın sınıflandırmalardır. Epidemiyolojik araştırmalar hastalıkların ve sağlık olaylarının; dağılımını gösterme, nedenlerini belirleme, nedenleri netleştirme ve çözüm yolları bulma durumlarına, daha temelde de; gözlemsel veya deneysel olmalarına göre çeşitli gruplar altında incelenebilir.

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ I.GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR   1)Tanımlayıcı Araştırmalar (Deskriptif Epidemiyoloji) a)Korelasyonel (Ekolojik) Araştırmalar b)Olgu Sunumları ve Olgu serileri 2) Analitik (Çözümleyici) Araştırmalar a. Kesitsel Araştırmalar b. Vaka - Kontrol Araştırmaları c. Kohort Araştırmaları II-DENEYSEL (EXPERİMENTAL-MÜDAHELE) ARAŞTIRMALAR III. METODOLOJİK ARAŞTIRMALAR Bazen

Beslenme yetersizliğine, fazlalığına bağlı olarak ortaya çıkan belirtileri saptamak ve toplumun beslenme düzeyini incelemek amacı ile gerçekleştirilecek olan araştırmalarda, tüm araştırmalarda olduğu gibi epidemiyolojik kurallar ve yöntemler geçerlidir.

Beslenme epidemiyolojisinin genel hedefi; toplumu hastalıklardan korumak ve halk sağlığını geliştirmektir.