BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DanIşma kaynaklarI I BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

Danışma kaynakları Baştan sonra okunmazlar. Bilgiye hızlı bir şekilde erişmeye yarayan kaynaklardır. Yalnızca bilgi hakkında bilgi (bibliyografik bilgi), yalnızca bilginin kendisini ya da aranılan bir sorunun direkt yanıtını (“ready reference”) veren ya da hem aranan bilgiye ait bibliyografi künye hem de aranan bilginin kendisini verebilen kaynaklardır.

..Danışma kaynakları Örneğin; Bibliyografik bir kaynak aracılığı ile kim hangi konuda neler yazmış bilgisi alınabilir (→bibliyografik bilgi). Bir ansiklopediden bir sorunun direkt yanıtı alınabilir (→ready reference). Makalelere tam metin (full text) erişim sağlayan veri tabanları aracılığı ile hem kim hangi konuda ne yazmış bilgisi alınabilir hem de yazılan makalelerin tam metinlerine erişilebilir (→hem bibliyografik künye hem de bilginin kendisi).

Bilgiyi denetim altına alan, bilgiye eriştiren ve yönlendiren danışma kaynakları →

Bibliyografya Çeşitli amaçlar için bir araya getirilmiş kitaplar listesi: Tek bir yazar tarafından yazılmış kitapların ve o yazar hakkında yazılmış kitapların listesi: Nazım Hikmet Bibliyografyası Mevlana Bibliyografyası Bir yazarın belirli bir eseri meydana getirirken yararlandığı kitapların listesi Örnek (Bkz. Appendix I, s.119) Belirli bir konuda yayımlanmış kitapların listesi Türk hukuk bibliyografyası 2001 Anadolu Selçuklu dönemi sanatı bibliyografyası Bkz. Milli Kütüphane Bkz. H.Ü. Kütüphanesi

.. Bibliyografya Başlangıçta yalnızca kitap listesi olarak üretilen bibliyografyalar, teknolojik gelişmeler ve kaynak türündeki artan çeşitlilik sonucu farklı kaynakları da kapsayacak şekilde hazırlanmaya başlanmıştır: Makaleler, web sayfaları, görsel- işitsel materyaller, vb. Bibliyografyalar bibliyografik denetimin gerçekleştirilebilmesi ve bilgiye erişim sağlanabilmesi açısından şu özelliklere sahip olmalı:

.. Bibliyografya (Özellikleri) Eksiksizlik: Hedeflediği ya da vaad ettiği alandaki tüm kaynakları içermeli. Bir bibliyografya yalnızca kolaylıkla elde edilebilen ya da en ünlü kaynakları değil, üretilme amacına hitap eden tüm kaynakları içermeli. Örneğin; eğer belirli bir döneme ait bir bibliyografya ise o dönemin tüm kaynaklarına, belirli bir yazarın bibliyografyası ise o yazara ait tüm eserlere, belirli bir konuya ait bir bibliyografya ise o konuya ait tüm kaynaklara yer verilmeli.

.. Bibliyografya (Özellikleri) Erişim Noktası: Konu, eser adı, yazar adı, yayıncı, ISBN, vb. gibi kaynağa ulaşmayı sağlayacak farklı erişim noktaları olmalıdır. Değişik Formlar: Kapsamlı bir bibliyografik kaynak; kitaplardan makalelere, raporlardan, web kaynaklarına kadar konu ile ilgili yayımlanmış tüm kaynak biçimleri içerir.

.. Bibliyografya (Kullanım amaçları) Bibliyografyalar şu amaçlarla kullanılır: Belirleme ve doğrulama: Normal bir bibliyografik künyede, çoğu katalogda bulunan bilgilerin benzeri verilir. Bunlar yazar adı, eser adı, basım bilgisi, yayın yeri, yayıncı, yayın tarihi, fiziksel tanımlama (sayfa sayısı, resimli olup olmaması, boyutları), fiyatı, ISBN numarası, vb.

.. Bibliyografya (Kullanım amaçları) Bulma/Elde Etme: Bir kaynak nerede yayımlanmış, hangi kütüphaneden bulunabilir, nereden ve ne kadara satın alınabilir gibi bilgileri bulmak için bibliyografyalara başvurulur. Eğer kaynak elektronik ortamda (online/çevrimiçi) ise ya da bir veritabanı veya bir web sitesi ise, bu kaynakların çevrimiçi erişim adresi de gösterilir.

.. Bibliyografya (Kullanım amaçları) Seçme: Bibliyografyalar bilgi merkezlerinin önemli işlevlerinden birine de hizmet eder. Bu işlev kullanıcı için en yararlı olan kaynağın seçilmesidir. Bibliyografyalarda belli bir konuda eserler ve bu eserlerin bazı özellikleri hakkında bilgi verildiğinden alınacak kaynağın yetkinlik, yeterlilik, doğruluk ve maliyet gibi değerlendirmeleri bibliyografyalar aracılığı ile yapılabilir.

.. Bibliyografya (Türleri) Ulusal Bibliyografyalar: Bir ülkede yayımlanmış tüm kaynakları zaman, mekan, dil, konu ya da kaynak biçimi sınırlaması olmaksızın listeleyen bibliyografyalardır. Örneğin Türkiye Bibliyografyası, National Union Catalog (ABD), British National Bibliography (İngiltere), French National Bibliography (Fransa), The National Bibliography of Canada, vb.

.. Bibliyografya (Türleri) Konu Bibliyografyaları: Belli bir konuda çıkmış kitapları listeleyen bibliyografyalardır. Konu bibliyografyaları da genel veya özel bir konuda hazırlanmış olabilir. Örneğin Guide to Reference Books ve Guide to Reference Materials yüzlerce konuda danışma kitapların listelendiği bibliyografyalardır. Türkiye’de hazırlanmış özel konulu bibliyografya örnekleri (H.Ü. Kütüphanesinden erişilebilir): Anadolu Selçuklu dönemi sanatı bibliyografyası Türklerle ilgili İngilizce yayınlar bibliyografyası : onbeşinci yüzyıldan onsekizinci yüzyıla kadar Türk folklor ve etnografya bibliyografyası Cumhuriyet dönemi Türkiye tiyatro bibliyografyası Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti konusunda yurtdışında yayınlanmış kitaplar bibliyografyası = Atatürk

Türkiye Ulusal Bibliyografyası(?)

.. Bibliyografya (Türleri) Ticari Bibliyografyalar: Bir ülkedeki ticari yayınlara yönelik bibliyografyalardır. Ülke, bölge, şehir ya da daha küçük yerleşim birimi ile sınırlandırılabilir. Örneğin, ABD menşeli “Books in Print” adlı ticari bibliyografya, bu ülkede satışa sunulmuş basılı tüm kitapları listelerken, İngiltere için British Books in Print, Avustralya için Australian Books in Print, Kanada için Canadian Books in Print gibi ticari bibliyografyalar aynı amaca hizmet etmektedir.

.. Bibliyografya (Türleri) Bibliyografyaların Bibliyografyası: Bibliyografyaları listeleyen bibliyografyalardır. Örneğin: Bibliographic Index (530.000’den fazla bibliyografyayı listeliyor), Walford's Guide to Reference Material, Russian Bibliography of Bibliographies, International Bibliography of Bibliographies in Library and Information Science and Related Fields, vb.

.. Bibliyografya (Türleri) Kitap Dışı Materyaller Bibliyografyası: Hareketli resimler, ses kayıtları, videolar, CD/DVD’leri, vb. listeleyen bibliyografyalardır. Örneğin: A-V Online (1900’den günümüze 450.000’den fazla kayıt), Guide to Microforms in Print (1961’den günümüze 100.000 mikroformu listeler).

.. Bibliyografya (Türleri) Kütüphane Katalogları: Bir kütüphanede bulunan kaynakların tam bir listesini sunan erişim aracıdır ve kaynaklara ilişkin bibliyografik bilgi verdikleri için bu anlamda “bibliyografya” olarak kabul edilebilirler.

Dizinler Bir kaynağın içindeki terimler listesi. Özellikle bilimsel makalelere erişim için başvurulan kaynaklar. Bu kaynaklar bugün veri tabanları halinde kütüphane kataloglarında yer almaktadır. Kütüphanenin abone olup olmamasına bağlı olarak aranan konudaki makalelere tam metin olarak erişmek mümkündür.

..Dizinler Atıf dizinleri Örnek: “Social Science Citation Index” Bir bilimsel çalışmaya kimin atıf yaptığı ve söz konusu çalışmanın güncel araştırmaları desteklemekte nasıl kullanıldığı keşfedilebilir; Bir bilim dalına mensup araştırmacıların araştırma faaliyetleri takip edilebilir; İlk ortaya çıkışından bugüne bir fikrin ve ya bir metodun tarihçesi takip edilebilir. Örnek: “Social Science Citation Index”

Kataloglar Bir dermede (koleksiyonda) bulunan kaynakların listesi. Kütüphane katalogları Belirli bir konu ile ilgili olarak derlenmiş bilgi kaynaklarının listesi. Yayıncı katalogları Kaynaklar hakkında niteliksel bilgiler verir ve bu kaynaklara eriştirmeyi amaçlar.

Bilginin kendisini veren danışma kaynakları →

Ansiklopediler Bilinmeyen bir konuda genel bilgi edinmek isteyen çoğu kişinin ilk başvuru kaynağı ansiklopedilerdir. Ansiklopedilerin amacı, çeşitli konularda üretilmiş farklı bilgileri bir araya getirmek, bu bilgileri bir sistem dahilinde sunmak ve kişilerin kolay bir şekilde hazır bilgiye ulaşmasını sağlamaktır.

..Ansiklopediler Hızla ulaşılabilecek, net ve kesin yanıtlar aranırken ilk başvurulabilecek kaynaklardandır. Bir araştırmaya başlarken araştırılan konudaki kavram, terim ve olaylarla ilgili genel bilgileri ve tanımları bulmak amacıyla kullanılabilecek bir kaynaktır. İçerdiği bilgi türleri: Açıklama, Tanım, Türlerle ilgili bilgiler, Tarihçe, Biyografi Güncel durum ve konularla ilgili bilgiler.

..Ansiklopediler Ansiklopediler tek cilt halinde üretilebilir ya da birden fazla ciltten oluşabilir. Ansiklopediler genelde alfabetik düzende maddeler halinde hazırlanır. Bu maddeler konu başlıkları ve/veya kişi adlarından oluşacak biçimde düzenlenmiş olabilir. Her madde genelde kısa ve öz bilgi verir. Bilgiler açıklayıcı niteliktedir ve uzman kişiler tarafından hazırlanmıştır. Ünlü kişilerin doğum/ölüm tarihleri, coğrafik yerler, genel tanımlar ve tarihi olaylarla ilgili özet bilgiler bulunur.

..Ansiklopediler Güvenilir ansiklopedilerde bu maddeler kimi zaman bir konu ile ilgili araştırma makalelerini içerir ve genelde kaynakçaları vardır. Bazı ansiklopedilerde maddeler daha uzun makaleler biçiminde sunulmuş, daha fazla detay bilgi içerecek şekilde hazırlanmış olabilir.

..Ansiklopediler Genel yapısı: Alfabetik düzendedir. Sistematik dizinler içerir. Genelde dizin, ayrı bir cilt halinde basılır. Maddeler içinde bir konunun alt bölümlerine ya da benzer konulara yönlendirmeler yapılabilir (Çapraz Başvuru / Cross references – “Bkz.” / “See”).

..Ansiklopediler Ansiklopedilerde bilgi bulma ve dizin mantığı: Alfabetik düzen nedir? Sistematik indeks ne işe yarar? :Örnek: Çapraz başvuru nedir? Ne işe yarar?

..Ansiklopediler Güncelleme? Basılı ansiklopediler yenilenmesi çok güç kaynaklardır. Bu nedenle içerikle ilgili değişiklik olduğunda güncelleme yapılır. Güncelleme türleri: Her yıl veya belli aralıklarla ek maddelerin konulması ile gerçekleştirilir. Bu “sürekli gözden geçirme” (continuous revision) işlemidir. Bunun sonucu olarak ansiklopediye yeni eklenen ya da içeriğinde değişiklik yapılan maddeler, “ekler” (supplements) ya da “yıllıklar” (yearbooks) biçiminde basılır ve bu ciltler ansiklopedi setine dahil edilir.

Ansiklopediler (türleri) İçeriği açısından: Genel (Evrensel) ansiklopediler ve Konu Ansiklopedileri Genel ansiklopedilerde her konu ile ilgili bilginin genel hatlarıyla bulunması mümkündür. Ne, nerede, nasıl, niçin, kim gibi temel sorulara cevap verir. Konu ansiklopedileri belli bir konuda genel ansiklopedilere göre daha derinlemesine açıklayıcı bilgi içerirler. Bir konuyu (disiplini) farklı yönleri ile ele alıp konu ile ilgili bilgileri bütün yönleriyle bir araya getirir.

..Ansiklopediler (türleri) Düzenlenme biçimleri açısından: Sözlük tipi ansiklopediler ve Monograf tipi ansiklopediler. Sözlük tipi ansiklopedilerde genel konular ve onların içerisinde alt konular bir tek alfabetik düzende verilir. Monograf tipi ansiklopediler ana konu başlıkları içerir. Uzun makaleler altında alt başlıklar mevcuttur. Dizin (indeks) yardımıyla konular bulunur.

Ansiklopediler (değerlendirme) Kapsam: Ansiklopedinin adı kapsamı ile ilgili önemli bir ipucudur. Genel ansiklopedilerin hitap ettiği yaş grubu ve konuları hangi detayda işlediği öncelikle değerlendirilmelidir. Otorite: Maddelerin ya da makalelerin yazarları belli olmalı ya da her madde için ayrı ayrı olmasa da ansiklopedinin başında bir hazırlayanlar ya da katkıda bulunanlar listesi olmalı. Ayrıca içeriği hazırlayanların (yazar, destekleyenler ve yayıncı) konuyla ilgili yetkin kişiler olması gerekir.

..Ansiklopediler (değerlendirme) Bakış Açısı ve Yansızlık: Ansiklopedide verilen bilgiler yansız olmalıdır. Konu ile ilgili uzmanların ortak görüşlerini ya da kanıtlanmış bilgileri vermelidir. İçeriğin ırkçılık, propaganda, yanıltma gibi amaçları olmamalıdır. Yazım biçimi: Basılı ansiklopedilerde bilgilerin kolayca okunabilmesi önemlidir. Elektronik ansiklopedilerde de arayüz düzeni, kullanım kolaylığı ve erişilebilirlik bir arada değerlendirilmelidir.

..Ansiklopediler (değerlendirme) Güncellik/Geçerlilik: Ansiklopediler geçerli bilgiyi vermelidir. Bunun için de sürekli güncellenmesi gerekmektedir. Elektronik formatlar için güncellenme daha kolaydır. Düzen ve Girişler: Kullanılabilirlik açısından ansiklopedinin düzeni en önemli yönlerden biridir. Kullanım kolaylığı açsından toplu dizinleri olmalıdır. İlgili maddeler için “Bakınız” ve “Ayrıca Bakınız” göndermeleri kullanılmalıdır.

..Ansiklopediler (değerlendirme) Biçim: Yazılar resim, grafik, şekil, tablo, harita ve çizelgelerle zenginleştirilmelidir. Resim ve haritalar konunun görsel olarak anlaşılması için vazgeçilmez unsurlardandır. Elektronik ansiklopedilerde de bu noktalar dikkate alınmalıdır.

..Ansiklopediler (değerlendirme) Maliyet: Ansiklopediler başlangıçta her yerde bulunabilecek düşük maliyetli kaynaklar gibi algılansa da kaliteli ve güvenilir içeriğe sahip ansiklopediler pahalı kaynaklardır. Özellikle basılı ansiklopediler düşünüldüğünde bu kaynakların güncellenme zorunluluğu nedeniyle sürekli yeni baskılarının ya da eklerinin çıkması maliyeti artıran unsurlardan biridir. Özellikle bilgi merkezlerine bu tip kaynaklar alınmadan önce maliyet iyi hesaplanmalıdır.

Ansiklopediler (genel) Encyclopedia Britannica İngilizce olarak yayımlanmış en eski danışma kaynağıdır. Genel (evrensel) ansiklopedi türüne örnektir. 1768’da fasiküller halinde hazırlanmaya başlandı. 1774-1884 yılları arasında 10 cilde tamamlandı. 1926’ya kadar 13 baskı yaptı. 1981’de ansiklopedinin ilk dijital kopyası üretildi. 1990’larda birçok farklı dille birlikte Türkçeye de çevrildi. 1994’te ilk İnternet ansiklopedisi olarak Britannica Online oluşturuldu, aynı yıl CD-ROM versiyonu yayımlandı. Günümüzde 32 ciltlik bir set halini almış olan bu eserin basılı versiyonu da halen yayımlanmaktadır.

..Ansiklopediler (genel) Encyclopedia Americana İngilizce olarak yayımlanmış en eski kaynaklardan biridir. Genel (evrensel) ansiklopedi türüne örnektir, ancak ABD menşelidir. İlk basımı 1829-1833 yıllarında 13 cilt olarak yapıldı. 1995’te CD-ROM versiyonu yayımlandı, 1997’de de çevrimiçi olarak hizmete sunuldu.

..Ansiklopediler (genel) Hachette Encyclopedia Fransız menşeli, çok dilli, uluslar arası bir genel ansiklopedidir. İlk kez 1826’da Louis Hachette yayınevi tarafından yayımandır. Pek çok ülkenin kendi dilinde baskıları var. Türkiye’de de Gelişim Hachette olarak yayınlandı.

Ansiklopediler (konu) Encyclopedia of Library & Information Science 1968’den beri Marcel Dekker tarafından yayımlanmaktadır. Bilgi bilime ilişkin çeşitli konular hakkında makalelere yer verir. 11.000’in üzerinde kaynakçası vardır. Basılısının yanı sıra elektronik versiyonu da bulunmaktadır.

..Ansiklopediler (konu)

..Ansiklopediler (konu)

..Ansiklopediler (konu)

Ansiklopediler (Türkiye) Türkiye’den ansiklopedi örnekleri Hayat Ansiklopedisi, Cumhuriyet, 1932-36, 10 cilt. İslam Ansiklopedisi, MEB, 1940, 25 cilt. Türk (İnönü) Ansiklopedisi, MEB, 1943, 33 cilt. Resimli Yeni Lugat ve Ansiklopedi, İbrahim Alaattin Gövsa, 1947-54. Hayat Ansiklopedisi, Hayat Yayınları, 1961-63, 6 cilt. Ansiklopedik Sözlük, Milliyet Yayınları, 3 cilt, 1967-68. Cumhuriyet Ansiklopedisi, Arkın Yayınları, 1968-72, 11 cilt. Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Meydan Gazetecilik, 1969, 33 cilt. Hayat Küçük Ansiklopedi, Hayat Yayınları, Tek cilt, 1980 Yeni Türk Ansiklopedisi, Ötüken Yayınevi, 12 Cilt, 1985. Anabritannica, Ana Yayıncılık, 1986. Türkler, Ed.H.C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca, 20 cilt, 1 dizin, 1983- 2002

Wikipedia Sosyal paylaşım ve sosyal medyanın en çarpıcı örneklerinden biridir. 2001 yılında Jimmy Wales tarafından yaratılmıştır. Zaman içerisinde çeşitli ülkelerden on binlerce gönüllü insanın katılımıyla içerik oluşturulmaya başlanmış, Internet üzerindeki en önemli fenomenlerden biri haline gelmiştir. Bugün wikipedia insanoğlu tarafından oluşturulmuş en geniş kapsamlı bilgi kaynağıdır.

..Wikipedia Bu bilgi kaynağı tamamıyla Internet üzerinde gönüllüler tarafından oluşturulmakta ve Internet aracılığı ile kullanılmaktadır. Çok geniş kapsamlı bir ansiklopedi olarak kabul edilmekte ve basılı ansiklopedilerin kullanıldığı amaçlarla kullanılabilmektedir. Hiçbir şekilde kâr amacı gütmeyen, reklamlardan arınmış bir bilgi kaynağıdır. Sürekli artan depolama alanı maliyetini okuyucularının bağışları ile karşılamaktadır.

..Wikipedia Wikipedia’nın tamamen gönüllü dünya vatandaşlar tarafından oluşturulması ve bu kadar büyük bir bilgi kaynağı olmasının altında şu sistem yatmaktadır:

..Wikipedia Her insan kendi bildiği, öğrendiği konuyu belirli kurallara göre kaynak göstererek Wikipedia’ya girebilmektedir. Bu bilgi, aynı konuda bilgi sahibi olan diğer gönüllüler ve okuyucular tarafından denetlenmekte ve kendi içinde bir denetim döngüsü bulunmaktadır: Bilen bildiği konuda bilgiyi kaydeder, bir başka bilen aynı maddeyi kaydetmek üzere wikiye girdiğinde bilginin daha önce girildiğini görür. Bu defa ona o maddeyi gözden geçirmek ya da düzeltmek görevi düşer. Maddeler bu yolla sürekli “iyileştirilir”.

..Wikipedia Wikipedia’yı tüm dünya üzerinde her ay 340 milyondan fazla kişi kullanmaktadır. Bu rakam neredeyse tüm Internet kullanıcılarının yaklaşık üçte birini oluşturmaktadır. 2003 yılında Wikipedia’yı ayakta tutmak için Wikimedia adlı kâr amacı gütmeyen bir vakıf oluşturulmuştur. Vakıf, Wikipedia’yı paralı yapmamak ve reklama ihtiyaç duymayacak şekilde yaşatabilmek için 35 kişilik bir ekip ve yılda 10 milyon doları bulan bağışlarla çalışmaktadır.

..Wikipedia Imagine a world in which every single person on the planet has free access to the sum of all human knowledge. Jimmy Wales

Kaynaklar ve okuma listesi: Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Basic Information Sources (Vol.1, Part 2 & 3). New York: McGraw-Hill. Thomson Scientific & Mikro Bilgi. (2006). Web of Science Kısa Kullanım Klavuzu. (Çevrimiçi) http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby103/web8-9/WebofScienceKisaKullanimKilavuzu.pdf Wikipedia. (2009). Vikipedi. (Çevrimiçi) http://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi Slaytlar hazırlanırken ayrıca aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.