Ayşe Özkaraman, Nihal Orlu, Öznur Usta Yeşilbalkan, Ayfer Karadakovan KEMOTERAPİ UYGULANAN 65 YAŞ ÜZERİ BİREYLERDE PERFİFERAL NÖROPATİ VE DÜŞME RİSKİNİN İNCELENMESİ: PROSPEKTİF ÇALIŞMA Ayşe Özkaraman, Nihal Orlu, Öznur Usta Yeşilbalkan, Ayfer Karadakovan

Giriş Dünya’da ve Türkiye’de gelişen sağlık hizmetleriyle birlikte yaşlanan nüfusun oranı gün geçtikçe artmaktadır. Kanser ise yaş almayla birlikte artış gösteren kronik hastalıklardandır. İleri yaş kanser hastalarında gerek hastalık ve hastalığın tedavisi, gerekse yaşlılığa bağlı görülen fizyolojik kayıplar nedeniyle düşme ve düşme ilişkili problemler de yaygın görülür.

Gereç ve yöntem Araştırmanın amacı ve tipi: Bu araştırma kemoterapi uygulanan 65 yaş üzeri bireylerin periferal nöropati gelişme durumu ve düşme riskinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan kesitsel türde prospektif bir araştırmadır.

Araştırmanın evren ve örneklemi: Araştırmanın evreni Araştırmanın örneklemi Belirtilen evren içerisinde örneklem seçim ölçütlerine uyan hastalardır; 6 ay süresince aynı kemoterapi protokolü uygulanan, Standardize mini mental testten 24 ve üzeri puan alan, En az 15 metre yürüyebilen, Sinir sistemi, kas-iskelet sistemi, cilde özgü ve bu bölgeleri etkileyen her hangi bir hastalığı ve metastazı olmayan, Alkol tüketmeyen, Araştırmaya katılmayı kabul eden hastalardır. Eskişehir’de bir hastanenin gündüz tedavi ünitesinde 1 Şubat 2016-31 Ekim 2017 tarihleri arasında solid ve hematolojik kanser nedeniyle ilk kez kemoterapi uygulanan 65 yaş üzeri hastalar oluşturdu.

Veri toplama Araştırmaya başlamadan önce, araştırma kapsamına dahil edilmeyen 5 hastaya ön uygulama yapılarak soruların anlaşırlığı değerlendirildi. Örneklem seçim ölçütlerine uygun olan hastalar 6 ay zarfında her ay Birey tanıtım formu, Ulusal Kanser Enstitüsü Yaygın Toksisite Kriterleri Duyu ve Motor Nöropati Skalası (NCI-CTCAE v4.03), Hendrich-II Düşme Riski Ölçekleri (HDRÖ-II) kullanılarak değerlendirildi.

Verilerin analizi Veriler IBM SPSS 21 paket programı kullanılarak analiz edildi. Nicel veriler ortalama±standart hata ya da median (Q1-Q3) olarak gösterildi. Verilerin normal dağılıma uygunluğu Shapiro wilk testi ile araştırıldı. Normal dağılan farklı zamanlardaki ölçümlerin karşılaştırılması tekrarlı ölçümlerde varyans analizi, normal dağılmayan skor değişkenlerin değerlendirilmesi Friedman testi ile değerlendirildi. Nicel değişkenler arasındaki ilişki Spearman korelasyon analizi ile incelendi. Kategorik değişkenler arasındaki ilişki ki kare analiziyle değerlendirildi. p˂0.05 olarak bulunan sonuçlar anlamlı kabul edildi.

Araştırmanın etik yönü: Araştırmaya başlamadan önce ilgili etik kurul ve hastane yönetiminden, hastalardan yazılı izin alındı.

Hastaların demografik özelliklerinin dağılımı Araştırmada hastaların yaş ortalamaları 68.46±5.88yıldır

Bulgular Örneklem ölçütlerine uyan hasta (N=42) Solid tümör (n=15) Hematolojik kanser Kemoterapi protokolü değişen (n=5) Yaşamını kaybeden (n=7) Araştırma kapsamında örneklem seçim ölçütlerine uygun olan 42 hasta alınmış; 5 hastanın kemoterapi protokolünün değişmesi, 7 hastanın yaşamını kaybetmesi nedeniyle araştırmadan çıkartılmıştır. Araştırma 30 hasta ile tamamlanmıştır. Araştırma örnekleminin yarısı solid tümör diğer yarısı hematolojik kanser nedeniyle tedavi alan hastalardır.

Hastaların tıbbi özelliklerinin dağılımı

Tablo 1. Hastaların nöropati ve düşme riskini bilme durumlarının dağılımı Nöropati gelişme durumunu bilme Biliyorum 25 83.3 Bilmiyorum 5 16.7 Düşme riskinin olduğunu bilme 13 43.3 17 56.7 Düşme durumu Evet Hayır Toplam 30 100

NCI-CTCAE v4.03 Farklılık 6.ay Tablo 2. Hastaların aylara göre NCI-CTCAE v4.03 ve HDRÖ-II puan dağılımları (n=30) Değerlendirilme zamanı NCI-CTCAE v4.03 HDRÖ-II Median(Q1-Q3) p 1.ay 1(0-1)a ˂0.001* 2(1-4.25)g 2(1-4.25)h 2.ay 1(0-2)b 3.ay 1(0-2)c 2(1.75-5)ı 4.ay 1(1-2)d 3(1.75-5)j 5.ay 2(1-2)e 4(2-6.25)k 6.ay 2(1-2)f 4(2-6.25)l a-f(p=0.016) ** arasında fark vardır g-l(p=0.032); g-k(p=0.023); h-l(p=0.032);h-k(p=0.016)** arasında fark vardır HDRÖ-II 1.Ve 2. küre göre 4. kür NCI-CTCAE v4.03 Farklılık 6.ay *Two Way Anova **Friedman test

Tablo 3. Hastaların Yaş, NCI-CTCAE v4 Tablo 3. Hastaların Yaş, NCI-CTCAE v4.03 ve HDRÖ-II korelasyon dağılımları (n=30) Yaş r p 1.000 - 1.ay NCI-CTCAE v4.03 derecesi 0.412 0.024 1. ay HDRÖ-II 0.264 0.158 2.ay NCI-CTCAE v4.03 derecesi 0.301 0.106 2. ay HDRÖ-II 0.210 3.ay NCI-CTCAE v4.03 derecesi 0.270 0.149 3. ay HDRÖ-II 0.254 0.175 4.ay NCI-CTCAE v4.03 derecesi 0.365 0.047 4. ay HDRÖ-II 0.255 0.173 5.ay NCI-CTCAE v4.03 derecesi 0.333 0.072 5. ay HDRÖ-II 0.134 0.479 6. ay NCI-CTCAE v4.03 derecesi 0.312 0.093 6. ay HDRÖ-II 0.050 0.792

Sonuç Periferal nöropati taksan, platin bazlı kemoterapinin yaygın görülen yan etkileri arasındadır (Hershman et al., 2014; Chu et al., 2015; Hong et al., 2014; Bao et al 2016). İlk kez kemoterapi uygulanan 65 yaş üzeri hastaların 6 ay süresince izlendiği bu araştırmada, kemoterapinin ilerleyen aylarında hastaların nöropati derecesiyle birlikte düşme riski puanın arttığı ve yaşın düşme riskini etkilemediği belirlenmiştir.