İstanbul Medipol Üniversitesi

... konulu sunumlar: "İstanbul Medipol Üniversitesi"— Sunum transkripti:

1 İstanbul Medipol Üniversitesi
Biyoistatistik III Doç. Dr. Hanefi Özbek İstanbul Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji AD

2 İstatistik Test Seçimi İçin Algoritma Oluşturulması

3 İstatistik Test Seçimi İçin Algoritma Oluşturulması
1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Dikotom, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım gösteriyor, Normal dağılım göstermiyor, 2. Adım: Gruplar bağımlı mı / bağımsız mı? 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? Bilinçli bir seçim yapamazsanız, yüzlerce test arasında kaybolursunuz!

4 Algoritma Örnekleri

5 Genel Algoritma 1. Adım: Değişkenin türü nedir?
a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? b) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm a) 2 grup / 2’den fazla grup

6 Uygulanacak Test: McNemar testi.
Algoritma-I 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: McNemar testi.

7 Uygulanacak Test: Cohran Q testi.
Algoritma-II 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Cohran Q testi.

8 Uygulanacak Test: Ki-Kare (Chi Square) testi.
Algoritma-III 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Ki-Kare (Chi Square) testi.

9 Uygulanacak Test: Ki-Kare (Chi Square) testi.
Algoritma-IV 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Ki-Kare (Chi Square) testi.

10 Uygulanacak Test: Wilcoxon testi.
Algoritma-V 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Wilcoxon testi.

11 Uygulanacak Test: Friedman testi.
Algoritma-VI 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Friedman testi.

12 Uygulanacak Test: Mann-Whitney U testi.
Algoritma-VII 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Mann-Whitney U testi.

13 Uygulanacak Test: Kruskal-Wallis testi.
Algoritma-VIII 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Kruskal-Wallis testi.

14 Uygulanacak Test: Wilcoxon testi.
Algoritma-IX 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Wilcoxon testi.

15 Uygulanacak Test: Friedman testi.
Algoritma-X 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Friedman testi.

16 Uygulanacak Test: Mann-Whitney U testi.
Algoritma-XI 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Mann-Whitney U testi.

17 Uygulanacak Test: Kruskal-Wallis testi.
Algoritma-XII 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Kruskal-Wallis testi.

18 Uygulanacak Test: Student’s-t paired testi.
Algoritma-XIII 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Student’s-t paired testi.

19 Uygulanacak Test: Tekrarlı ölçümlerde varyans analizi.
Algoritma-XIV 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Tekrarlı ölçümlerde varyans analizi.

20 Uygulanacak Test: Student’s-t independent testi.
Algoritma-XV 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Student’s-t independent testi.

21 Uygulanacak Test: Varyans Analizi (ANOVA) testi.
Algoritma-XVI 1. Adım: Değişkenin türü nedir? a) Kategorik: Nominal, Ordinal. b) Sayısal: Normal dağılım göstermiyor, Normal dağılım gösteriyor, 2. Adım: Bağımlı / bağımsız olma durumu nedir? a) Bağımlı b) Bağımsız 3. Adım: Grup / Ölçüm sayısı kaç adet? a) 2 ölçüm / 2’den fazla ölçüm b) 2 grup / 2’den fazla grup Uygulanacak Test: Varyans Analizi (ANOVA) testi.

22 Örnekler

23 Örnek-1 30 epilepsi hastasının son 2 ay boyunca epilepsi nöbeti geçirme durumları sorgulanıyor ve kayıt ediliyor. Bu hastalara yeni bir ilaç deneniyor ve 2 ay sonra aynı hastalar kontrole çağrılıp bu 2 ay boyunca epilepsi nöbeti geçirip geçirmedikleri sorulup kayıt ediliyor. Hastaların epilepsi nöbeti geçirme oranı üzerinde bu yeni ilacın etkisi istatistiksel olarak anlamlı mıdır? Cevap: 1. Değişkenin türü: Nominal (epilepsi nöbeti geçirdi/geçirmedi). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Bağımlı. 3. Grup/ölçüm sayısı: İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: McNemar testi.

24 Örnek-2 30 epilepsi hastasının son 2 ay boyunca epilepsi nöbeti geçirme durumları sorgulanıyor ve kayıt ediliyor. Bu hastalara yeni bir ilaç deneniyor ve bundan sonraki 2. ay, 4. ay ve 6. ayda aynı hastalar kontrole çağrılıp bu ikişer aylık periyotlarda epilepsi nöbeti geçirip geçirmedikleri soruluyor ve kayıt ediliyor. Hastaların epilepsi nöbeti geçirme oranı üzerinde bu yeni ilacın etkisi istatistiksel olarak anlamlı mıdır? Cevap: 1. Değişkenin türü: Nominal (epilepsi nöbeti geçirdi/geçirmedi). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Bağımlı. 3. Grup/ölçüm sayısı: Dört. Kullanılacak istatistik analiz testi: Cochran Q testi. Sonuç anlamlı çıkarsa hangi ölçümler arasında fark olduğu ikişerli olarak McNemar testi ile araştırılır.

25 Örnek-3 Bir iş yerinde çalışanlara sigara içip içmedikleri sorularak, bu iş yerinde çalışan kadınlar ile erkekler arasında sigara kullanma yönünden anlamlı bir fark olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Nominal (Sigara içiyor/Sigara içmiyor). Nominal (Erkek/Kadın). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız (Erkek ve Kadın grubu). 3. Grup/ölçüm sayısı: İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: Ki-kare testi (2x2 gözlü ki-kare testi). Gerektiğinde Fisher’s exact test kullanılır.

26 Örnek-4 Tat alma duyusunu etkilediği bilinen bir ilacı kullanan 200 hastaya, ilacı kullanmadan önce ve kullandıktan sonra olmak üzere toplam iki kez aynı test uygulanıyor. Bu testte hastaların tat alma duyusu sorgulanıyor ve cevap olarak 0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı şeklindeki şıklardan kendilerine uyanını işaretlemeleri isteniyor. Bu ilacın tat alma duyusunu etkileyip etkilemediğini araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Ordinal (0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımlı (İlaçtan önce ölçüm/ilaçtan sonra ölçüm). 3. Grup/ölçüm sayısı: İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: Wilcoxon (Wilcoxon signed-rank test).

27 Örnek-5 Tat alma duyusunu etkilediği bilinen bir ilacı kullanan 200 hastaya, ilacı kullanmadan önce, kullandıktan bir hafta, iki hafta, üç hafta ve dört hafta sonra olmak üzere toplam beş kez aynı test uygulanıyor. Bu testte hastaların tat alma duyusu sorgulanıyor ve cevap olarak 0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı şeklindeki şıklardan kendilerine uyanını işaretlemeleri isteniyor. Bu ilacın tat alma duyusunu etkileyip etkilemediğini araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Ordinal (0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımlı (İlaçtan önce ölçüm/ilaçtan sonra ölçüm). 3. Grup/ölçüm sayısı: Beş. Kullanılacak istatistik analiz testi: Friedman Hangi ölçümler arasında fark olduğunu bulmak için Wilcoxon testi yapılır. Testten önce Bonferroni düzeltmesi yapılmalıdır.

28 Örnek-6 Tat alma duyusunu etkilediği bilinen iki ayrı ilaç, her birinde 100’er kişi bulunan iki ayrı gruba, bir hafta süreyle veriliyor. İlaçlar kesildikten sonra hastalara bir test uygulanıyor. Bu testte hastaların tat alma duyusu sorgulanıyor ve cevap olarak 0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı şeklindeki şıklardan kendilerine uyanını işaretlemeleri isteniyor. Bu ilaçların tat alma duyusunu etkileme yönünden aralarında fark olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Ordinal (0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız. 3. Grup/ölçüm sayısı: İki çalışma grubu var. Kullanılacak istatistik analiz testi: Mann-Whitney U.

29 Örnek-7 Tat alma duyusunu etkilediği bilinen dört ayrı ilaç, her birinde 100’er kişi bulunan dört ayrı gruba, bir hafta süreyle veriliyor. İlaçlar kesildikten sonra hastalara bir test uygulanıyor. Bu testte hastaların tat alma duyusu sorgulanıyor ve cevap olarak 0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı şeklindeki şıklardan kendilerine uyanını işaretlemeleri isteniyor. Bu ilaçların tat alma duyusunu etkileme yönünden aralarında fark olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Ordinal (0: tat almıyorum, 1: tat alıyorum, 2: tat alma duyum çok arttı). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız. 3. Grup/ölçüm sayısı::Dört çalışma grubu var. Kullanılacak istatistik analiz testi: Kruskal-Wallis Hangi gruplar arasında fark olduğu Mann-Whitney U testi ile araştırılır. Testten önce Bonferroni düzeltmesi yapılmalıdır.

30 Örnek-8 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan 13 hastaya yeni bir kolesterol düşürücü ilaç deneniyor. İlacı kullanmadan önceki ve kullandıktan sonraki kan kolesterol değerleri ölçülüyor. Bu ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. One-sample Kolomogorov-Smirnov testi (p<0.05): Normal dağılım göstermiyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımlı (İlaçtan önce ölçüm/ilaçtan sonra ölçüm). 3. Grup/ölçüm sayısı::İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: Wilcoxon (Wilcoxon signed-rank test).

31 Örnek-9 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan 13 hastaya yeni bir kolesterol düşürücü ilaç deneniyor. İlacı kullanmadan önce ve kullandıktan sonraki 2., 4. ve 6. aylarda kan kolesterol değerleri ölçülüyor. Bu ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p<0.05): Ölçümler normal dağılım göstermiyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımlı (İlaçtan önce bir ölçüm/ilaçtan sonra üç ölçüm). 3. Grup/ölçüm sayısı: Dört. Kullanılacak istatistik analiz testi: Friedman. Hangi ölçümler arasında fark olduğunu bulmak için Wilcoxon testi yapılır. Testten önce Bonferroni düzeltmesi yapılmalıdır.

32 Örnek-10 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan hastalar üzerinde halen kullanılan bir kolesterol düşürücü ilaç ile yeni çıkan bir kolesterol düşürücü ilaç iki grup (n=14) hasta üzerinde deneniyor. Çalışma sonunda her iki grubun kolesterol değerleri ölçülüyor. Yeni çıkan ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p<0.05): Ölçümler normal dağılım göstermiyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız. 3. Grup/ölçüm sayısı: İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: Mann-Whitney U. (Burada etkisi bilinen ilaç ile karşılaştırma yapılıyor. Sonuç önemsiz (p>0.05) çıkarsa, yeni ilacın eski ilaç kadar etkili olduğu anlaşılacaktır.

33 Örnek-11 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan hastalar üzerinde halen kullanılan bir kolesterol düşürücü ilaç ile yeni çıkan üç ayrı kolesterol düşürücü ilaç dört grup (n=12) hasta üzerinde deneniyor. Çalışma sonunda tüm grupların kolesterol değerleri ölçülüyor. Yeni çıkan üç ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p<0.05): Ölçümler normal dağılım göstermiyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız. 3. Grup/ölçüm sayısı: Dört. Kullanılacak istatistik analiz testi: Kruskal-Wallis. Gruplar arasında fark olup-olmadığını Mann-Whitney U testi ile araştırılır. Testten önce Bonferroni düzeltmesi yapılmalıdır.

34 Örnek-12 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan 45 hastaya yeni bir kolesterol düşürücü ilaç deneniyor. İlacı kullanmadan önceki ve kullandıktan sonraki kan kolesterol değerleri ölçülüyor. Bu ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. One-sample Kolomogorov-Smirnov testi (p>0.05): Normal dağılım gösteriyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımlı (İlaçtan önce ölçüm/ilaçtan sonra ölçüm). 3. Grup/ölçüm sayısı: İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: Student’s-t paired.

35 Örnek-13 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan 45 hastaya yeni bir kolesterol düşürücü ilaç deneniyor. İlacı kullanmadan önce ve kullandıktan sonraki 2., 4. ve 6. aylarda kan kolesterol değerleri ölçülüyor. Bu ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p>0.05): Ölçümler normal dağılım gösteriyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımlı (İlaçtan önce bir ölçüm/ilaçtan sonra üç ölçüm). 3. Grup/ölçüm sayısı: Dört. Kullanılacak istatistik analiz testi: Tekrarlı ölçümlerde varyans analizi (tek yönlü ). Hangi ölçümler arasında fark olduğunu bulmak için birçok test (post-hoc testler) vardır. Bonferroni veya Tukey önerilebilir.

36 Örnek-14 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan hastalar üzerinde halen kullanılan bir kolesterol düşürücü ilaç ile yeni çıkan bir kolesterol düşürücü ilaç iki grup (n=18) hasta üzerinde deneniyor. Çalışma sonunda her iki grubun kolesterol değerleri ölçülüyor. Yeni çıkan ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p>0.05): Ölçümler normal dağılım gösteriyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız. 3. Grup/ölçüm sayısı: İki. Kullanılacak istatistik analiz testi: Student’s-t independent. (Burada etkisi bilinen ilaç ile karşılaştırma yapılıyor. Sonuç önemsiz (p>0.05) çıkarsa, yeni ilacın eski ilaç kadar etkili olduğu anlaşılacaktır.

37 Örnek-15 Kan kolesterol düzeyi yüksek olan hastalar üzerinde halen kullanılan bir kolesterol düşürücü ilaç ile yeni çıkan üç ayrı kolesterol düşürücü ilaç dört grup (n=22) hasta üzerinde deneniyor. Çalışma sonunda tüm grupların kolesterol değerleri ölçülüyor. Yeni çıkan üç ilacın kan kolesterol düzeyi üzerine etkisinin anlamlı olup olmadığını araştırınız. Cevap: 1. Değişkenin türü: Sayısal. Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p>0.05): Ölçümler normal dağılım gösteriyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız. 3. Grup/ölçüm sayısı: Dört. Kullanılacak istatistik analiz testi: Varyans analizi (ANOVA) (tek yönlü). Gruplar arasında fark olup-olmadığını saptamak için testler (post-hoc testler) vardır: Tukey’s HSD, Duncan, Sidak, Dunnet, S-N-K, Tamhane’s T2, Gabriel, Scheffe, vs..

38 Konular kolay anlaşılsın diye buraya kadar basit örnekler verilmiştir.
Bilimsel araştırmalar, her zaman buradaki örnekler gibi basit olmaz, genellikle daha karmaşık olurlar. Bu nedenle şimdi biraz daha karmaşık bir örnek verilecektir.

39 Örnek-16 En az bir kardiyovasküler risk faktörüne sahip 250 hastanın alındığı bir araştırmada, hastaların: Cinsiyet (erkek/kadın), sigara içme durumu (içiyor/içmiyor), yaşadığı bölge (kent/kır), kadınlarda menopoz durumu (var/yok), menopozlu kadınlarda menopoz bulgularının derecesi (yok/hafif/orta/şiddetli), Body Mass Index (BMI, kg/m2), Trigliserid (mg/dL), LDL (mg/dL). ile ilgili verileri toplanıyor.

40 Örnek-16 Aşağıdaki soruların cevapları aranıyor:
1. Cinsiyete göre BMI düzeyleri arasında fark var mıdır? 2.Yaşanılan bölgenin trigliserid ve LDL düzeyine etkisi var mıdır? 3. Menopoz bulgularının derecesinin LDL düzeyi üzerine etkisi var mıdır? 4. Kentte yaşayanlar ile kırda yaşayanlar arasında sigara içme yönünden bir fark var mıdır? 5. Yaşanılan bölge ile sigara içme arasında ilişki var mıdır? 6. BMI ile LDL düzeyleri arasında ilişki var mıdır?

41 Örnek-16 Değişken Açıklama Veri Türü Cinsiyet 1. Erkek. 2. Kadın.
Kategorik (Nominal) Sigara 5. Sigara içiyor. 10. Sigara içmiyor. Yerleşim 1. Kentte yaşıyor. 2. Kırsal bölgede yaşıyor. Menopoz 1. Var. 2. Yok. Meno_der (Menopoz bulgularının derecesi) 0. Yok. Hafif. 2. Orta. 3. Şiddetli Kategorik (Ordinal) BMI (kg/m2) Sayısal Triglisd (Trigliserid) mg/dL LDL

42 Örnek-16 1. Sorunun çözümü (Cinsiyete göre BMI düzeyleri arasında fark var mıdır?): 1. Değişkenin (BMI) türü: Sayısal (kg/m2). Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p>0.05): Ölçümler normal dağılım gösteriyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız (kadınlar ve erkekler farklı birer gruptur). 3. Grup/ölçüm sayısı: İki (1. grup (erkekler), 2. grup (kadınlar). Kullanılacak istatistik analiz testi: Student’s-t independent.

43 Örnek-16 2. Sorunun çözümü (Yaşanılan bölgenin trigliserid ve LDL düzeyine etkisi var mıdır?): 1. Değişkenlerin (trigliserid ve LDL) türü: Sayısal (mg/dL). Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır Trigliserid ve LDL için (p<0.05): Ölçümler normal dağılım göstermiyor. (Bu durumda verilere dönüşüm uygulanır ve tüm trigliserid ve LDL değerlerinin logaritması veya karekökü alınır, p>0.05 bulununca işlemlere devam edilir. Yani, değişkenler artık normal dağılım gösterecektir). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız (Kentte yaşayanlar ve kırda yaşayanlar farklı gruplardır). 3. Grup/ölçüm sayısı: İki 1. grup (kent), 2. grup (kır). Kullanılacak istatistik analiz testi: Student’s-t independent.

44 Örnek-16 3. Sorunun çözümü (Menopoz bulgularının derecesinin LDL düzeyi üzerine etkisi var mıdır?): 1. Değişkenin (LDL) türü: Sayısal (md/dL). Tüm ölçümlere One-sample Kolomogorov-Smirnov testi uygulanır (p>0.05): Ölçümler normal dağılım gösteriyor. 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız (0. yok, 1. Hafif, 2. Orta, 3. Şiddetli). 3. Grup/ölçüm sayısı: Dört. Kullanılacak istatistik analiz testi: Tek Yönlü Varyans analizi (One way ANOVA). Gruplar arasında fark olup-olmadığını saptamak için testler (post-hoc testler) vardır: Tukey’s HSD,

45 Örnek-16 4. Sorunun çözümü (kentte yaşayanlar ile kırda yaşayanlar arasında sigara içme yönünden bir fark var mıdır?): 1. Değişkenin türü: Nominal (Sigara içiyor/Sigara içmiyor). Nominal (Kentte yaşayanlar/Kırda yaşayanlar). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Gruplar bağımsız (Kentte yaşayanlar grubu/Kırda yaşayanlar grubu). 3. Grup/ölçüm sayısı: İki (Kentte yaşayanlar grubu/Kırda yaşayanlar grubu). Kullanılacak istatistik analiz testi: Ki-kare testi (2x2 gözlü ki-kare testi).

46 Örnek-16 5. Sorunun çözümü (Yaşanılan bölge ile sigara içme arasında ilişki var mıdır? «ilişki (korelasyon/bağıntı) soruluyor» 1. Değişkenin türü: Nominal (Sigara içiyor/Sigara içmiyor). Nominal (Kentte yaşayanlar/Kırda yaşayanlar). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Korelasyon analizinde buna bakılmaz. 3. Grup/ölçüm sayısı: Kullanılacak istatistik analiz testi: Korelasyon analizi (Değişkenler nominal olduğu için Kendall’s tau veya Spearman korelasyon katsayısı dikkate alınmalıdır).

47 Örnek-16 6. BMI ile LDL düzeyleri arasında ilişki var mıdır? «ilişki (korelasyon/bağıntı) soruluyor» 1. Değişkenin türü: BMI (sayısal, kg/m2). LDL (sayısal, mg/dL). 2. Gruplar/ölçümlerin bağımlılık durumu: Korelasyon analizinde buna bakılmaz. 3. Grup/ölçüm sayısı: Kullanılacak istatistik analiz testi: Korelasyon analizi (Değişkenler sayısal olduğu için Pearson korealsyon katsayısı dikkate alınmalıdır).

48 Örnek-16 İstatistiksel analizin makalede yazılması:
İstatistik analizler: İstatistiksel analizler SPSS 15.0 istatistik paket programı kullanılarak yapıldı. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu One sample Kolmogorov-Smirnov testi ile araştırıldı. Normal dağılım gösteren değişkenler ortalama ve standart hata ortalaması (Ort ± SHO) ile gösterildi. İstatistiksel analiz için Ki-kare, Student’s-t independent, tek yönlü varyans analizi (one-way ANOVA) ve korelasyon analizi (Pearson ve Spearman katsayıları alındı) testleri kullanıldı. Varyansların homojenliği Levene testi ile test edildi. ANOVA sonucu anlamlı bulunan gruplar için ikişerli post-hoc karşılaştırmalar Tukey’s HSD testi kullanılarak gerçekleştirildi. İstatistiksel anlamlılık için p<0.05 değeri kabul edildi.

49 Teşekkürler