ENERJİ VERİMLİLİĞİ = DAHA TEMİZ BİR ÇEVRE + ARZ GÜVENLİĞİ Erdal ÇALIKOĞLU Genel Müdür Yardımcısı V. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Sunum Planı  Enerji Verimliliğine Genel Bakış  Enerji Verimliliği Mevzuatı ve Uygulamaları  ENVER Hareketleri  El Ele ENVER Hareketi  ENVER Motor Hareketi  Sonuç ve Öneriler Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek. Alternatif kaynaklar henüz ekonomik değil. Artan talep nedeniyle fiyatlar tırmanıyor. Yerli kaynaklar ithal bağımlılığını önleyemiyor. Ekolojik denge alarm veriyor. Kullandığımı z enerjinin tamamını faydaya dönüştürelim Kaynak güvenliği ve temiz çevre için Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

TÜRKİYE MEKSİKA POLONYA PORTEKİZ İTALYA İSPANYA İSVİÇRE ve DANİMARKA JAPONYA İNGİLTERE ALMANYA Y. ZELLANDA FRANSA HOLLANDA İSVEÇ KANADA ABD Türkiye’nin ok yönünde gelişim göstermesi hedeflenmektedir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Enerji Tüketim Eğilimi Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Birincil Enerji Tüketim Dağılımı Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

TÜRKİYE’NİN BİRİNCİL VE NİHAİ ENERJİ YOĞUNLUĞU (iklim düzeltmeli) % Artış/Azalış)/Yıl Birincil Nihai

Enerji Yoğunluğu Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Enerji Verimliliği Eğilimi - ENERJİ YOĞUN SEKTÖRLER - Spesifik enerji tüketimi döneminde demir-çelik ve cam sektöründe %-0.3/yıl oranında azalırken, çimento sektöründe +%0.3 ve kağıt sektöründe +%1.1oranında artmıştır. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

-Birincil ve Nihai Enerji Yoğunlukları Artış/Azalışlarının Bazı AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması ( ) Azalan Enerji Yoğunlukları Birincil enerji yoğunluğu nihai enerji yoğunluğuna göre daha hızlı azalmaktadır (veya daha az yükselmektedir)  kayıp ve kaçakların azalması nedeniyle Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Enerji Verimliliği Eğilimi - Sektörler SEKTÖREL ENERJİ TASARRUF ORANLARI (1990 – 2004) İmalatUlaştırmaKonutToplam % Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

SEKTÖRLER BAZINDA SAĞLANAN ENERJİ TASARRUF MİKTARLARI (1990 – 2004) 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 İmalat Ulaştırma Konut Toplam Tasarruf MTEP Enerji Verimliliği Eğilimi - Sektörler Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Enerji Verimliliği Eğilimi – İmalat Sanayi İMALAT SANAYİİNDE ALT SEKTÖRLERDE SAĞLANAN TASARRUF ORANLARI ( ) 5,60,29,9 15,6 8,5 -2,2 7,2 -5,0 -104, İmalat Kimya Demir-çelik Demir-Dışı Çimento Kağıt Gıda Makine-teçhizat Tekstil % Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

İmalat Sanayii -Enerji Tasarrufu Oranlarının Bazı AB Ülkeleri İle Karşılaştırılması ( ) Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Nihai Enerji Tüketiminde Enerji Tasarrufunun Etkileri Mtep Referans SenaryoEnerji Verimliliği Senaryosu Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Enerji Verimliliği Kanunu Vizyonu & Temel Hedefi VİZYONU Enerjinin tamamını faydaya dönüştüren bir Türkiye.. Kişi başına enerji tüketimi yüksek ve enerji yoğunluğu düşük ülkeler arasında yer alan bir Türkiye... TEMEL HEDEFİ Sanayide, binalarda, ulaşımda ve enerji sektöründe, Türkiye pratiklerinde uygulanabilir tedbirlerin yer aldığı Kanun ile; Birim milli gelir başına tükettiğimiz enerjiyi (Enerji Yoğunluğunu), 2020 yılına kadar en az %15 azaltmak Bu hedef, aynı enerji ile daha fazla üretimin önünü açacak, enerji yatırım ihtiyaçlarımızı ve ithalat bağımlılığımızı azaltacak, ayrıca temiz çevrenin korunmasına önemli katkılarda bulunacaktır. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Uygulamalar UygulamaSanayiEnerjiBinaUlaşım Yapılanma Enerji Yönetimiooo VAP Desteklerio Gönüllü Anlaşmalaro KOSGEB Desteklerio Ar & GE Desteklerioooo Enerji Performansıo Isı Pay Ölçer / Isı Sayacıo Isı ve Sıcaklık Kontroluo Talep Tarafı Yönetimioooo Açık Alan Aydınlatmalarıoo Eğitim ve Bilinçlendirmeoooo Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

İdari Yapılanma EİE ENERJİ VERİMLİLİĞİ KOORDİNASYON KURULU (EVKK) Üniversiteler Meslek Odaları Yetkilendirme, İzleme,Denetim Enerji Verimliliği Danışmanlık (EVD) Şirketleri Endüstriyel İşletmeler ve Binalar Yetkilendirme, İzleme, Denetim Lab. Desteği Eğitim Etüt Destekleme Eğitim Bilinçlendirme Eğitim İzleme, Denetim VAP Yetkilendirme İzleme Denetim Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Performans garantisi Enerji tasarruf miktarına bağlı ödeme sistemi EVD Şirketleri Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Enerji Etüdü & VAP Teklifi Hayır Uygulama Anlaşması İşletme & Bakım & Doğrulama Etüt Bedeli Ödenir Evet Hizmet Anlaşması Ekipmanların Devri Anlaşmanın Sona Ermesi EVD Şirketleri Uygulamaları VAP Hazırlama & Uygulama Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

 KOBİ’ler için KOSGEB Destekleri –Ön Etütler: %70 < YTL –Etütler: %70 < YTL –Danışmanlık (VAP): %70< YTL –Enerji Yöneticisi Eğitimleri: %70 Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Destekler(1/2)

 Verimlilik Artırıcı Projeler için Destekler –Projenin Uygulanma Süresi: En fazla 2 yıl –Projenin Geri Ödeme Süresi: En fazla 5 Yıl –Toplam Yatırım Tutarı: En Fazla YTL –Destek Oranı : Yatırım tutarının en fazla %20’si –Destek Türü : Hibe –İlk Başvurular: Ocak 2009 sonuna kadar –Koşul / Sınırlama: Kurul onayı / Ödenek miktarı Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Destekler (2/2)

 TTGV Çevre Projeleri Destekleri –Proje Süresi:En fazla 1,5 yıl –Miktar: ABD $ (Proje toplam maliyetinin en fazla %50’si) –Geri Ödeme :1 yılı geri ödemesiz, toplam 4 Yıl (Faizsiz) –Hizmet Bedeli :Verilen finansmanın %6’sı Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Finansman

Eğitim ve Bilinçlendirme  Eğitim kurumlarının müfredatlarında enerji verimliliği  Radyo ve televizyon gibi yayın kuruluşlarına yükümlülük  Enerji satan şirketlerin müşterilerini bilgilendirmesi  Kullanım kılavuzlarında ürünün enerji verimli kullanımı  Geleneksel enerji verimliliği haftası etkinlikleri Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

El Ele ENVER Hareketi (1/2) Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ  Öğrenciler ve kamuoyu için eğitim modülleri  Genelge 2008/2’nin uygulanması  Sosyal sorumluluk projeleri  Demostrasyon projeleri  Yayın  Medya iletişimi  Bakanlıklar arası işbirlikleri  Ulusal Enerji Verimliliği Forumu (15–16 Ocak 2008–İstanbul)

El Ele ENVER Hareketi (2/2) Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ  81 ilde etkinlikler  Okullarda adet verimli ampul dağıtımı  OSB’ler, Resmi kurumlar, okullar ve bilboardlar için afişler  Çocuklar ve yetişkinler için kitapçıklar  Alışveriş Merkezlerinde bilinçlendirme  Televizyonlar için spot filmler

ELEKTRİK MOTOR SİSTEMLERİNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ ENVER MOTOR HAREKETİ

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Talep Tarafında Elektrik Kullanımı

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Sanayide Kullanılan Elektrik Motorlarının Kullanım Yerleri

Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji Verimliliği Odakları Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ  Yüksek verimli motor kullanımı  Motor kontrol sistemleri (Değişken Hız Sürücüleri)  Güç kalitesi  Motor seçimi  Güç iletim sistemleri  Ekipmanlar (Fanlar, pompalar, kompresörler, vs)  Sistem ve tasarım  Proses tipi  Bakım

90 kW’lık bir motoru alırken verdiğimiz 1 YTL, motorun ekonomik ömrü süresince cebimizden; enerji verimlisi (EFF1) 426 YTL, verimsizi (EFF3) 575 YTL götürüyor. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Neden Yüksek Verimli Motor ? Motor Fiyatı / Enerji Tüketimi (%) Gün

EFF1 Motor çıkış gücü ve satış fiyatı 7,5 kW 22 kW 55 kW 600 YTL YTL YTL Motor ömrü 12 yıl Enerji fiyatlarındaki yıllık artış %10 Ömür Boyunca Kazanç ! Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

CEMEPCEMEP DIŞITÜRKİYE EFF1%7%6%7 EFF2%85%66%28 EFF3%8%28%65 KAYNAK: ICA 2005 – EİE ANKET 2008 Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ CEMEP ile Gönüllü Anlaşma Yapan ve Yapmayan AB Ülkelerinde ve Türk Sanayisinde Verim Sınıflarına Göre Motor Kullanımları

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Pompa ve Fanlarda DHS Kullanımı

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Fanlarda DHS Kullanımı

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Uygulamalardan Örnekler UygulamaGüç (kW) Tasarruf (%) Tasarruf (YTL) Yatırım Tutarı (Avro) Geri Ödeme (Ay) Dalgıç Pompa Pompa Kompresör

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Sanayide DHS Kullanım Oranları %

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Güç Kalitesi (Gerilim Dengesizliği) Gerilim dengesizliği motor verimliliğini kötü etkilediği gibi vibrasyon ve mekanik vuruntular yaratacağı için motor ömrünü de kısaltır. Motor Yükü (%)Gerilim Dengesizliği Nominal%1%2,5 100%94,4 %93,0 75%95,2%95,1%93,9 50%96,1%95,5%94,1 Gerilim dengesizliğinin motor verimine etkileri

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ Güç Kalitesi (Gerilim Dalgalanmaları) Motorlar, işaret plakasındaki gerilimin %10’undan daha farklı bir gerilimde çalıştırılma ma lıdır. Yüksek gerilimler motor sıcaklığını, hızı ve titreşimi olumsuz yönde etkiler. Düşük gerilimler ise, yol verme sırasında motorun aşırı yüklenmesine sebep olabilir. Çalışma KarakteristiğiGerilim Değişiminin Etkisi %90 Gerilimde %110 Gerilimde %120 Gerilimde Standart motor verimi Tam yükte %0,5-1 artar%1-4 azalır%7-10 azalır ¾ yükte %1-2 azalır%2-5 azalır%6-12 azalır ½ yükte %2-4 artar%4-7 azalır%14-18 azalır

Motorlar yüke uyumlu olarak seçilmeli ve aşırı ihtiyatlı davranıp gereğinden büyük motor seçme alışkanlığından vazgeçilmelidir. Böylelikle motorların plakalarında yazılı anma güçlerine göre düşük güçte ve dolayısı ile düşük verimde çalışmaları önlenmelidir. Motorlarda genellikle %75 yükte motor verimi azami seviyeye ulaşır. Düşük yüklerde tüketilen elektrik enerjisi mekanik güç yerine artan oranda ısıya çevrilir ve motorlarda aşırı ısınmadan doğan arıza riskini arttırıp motorun ömrünü kısaltır. Motor Seçimi Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Motor İhtiyacımızı Doğru Belirleyemezsek ! Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ  Motor gücünün küçük seçilmesi halinde, aşırı ısınma, kaymanın artması, devrin düşmesi ile işin kapasitesi ve iş verimi düşer.  Motor gücünün yüksek seçilmesi halinde, kuruluş ve işletme masrafları artar, motor verimi ve güç katsayısı düşeceğinden enerji giderleri gereksiz yere artar.  Motor koruma türünün uygun seçilmemesi halinde, tozlu ortamlarda sargılarda ve biyeler üzerinde biriken toz, sulu ortamlarda ise rulmanların paslanması ve sargıların yalıtım özelliğini yitirmesi motorun yanmasına sebeb olur.  Soğutma türünün uygun seçilmemesi halinde, yeterli derecede soğutulmayan motor kısa sürede yanar.

Motorlarda Isınma Baca Fanı (2) Motoru (Düşük Verimli Motor – EFF3) P = 300 kW n = 592 d/dk Kömür Değirmeni Filtre Fan Motoru (Verimi İyileştirilmiş Motor – EFF2) P = 380 kW – EFF2) Baca Fanı Motoru (Yüksek Verimli Motor – EFF1) P = 360 kW n = 743 d/dk (479 d/dk) Güçleri biribirine yakın motorlar seçilmeye çalışılmıştır. EFF3’ün bariz sıcaklık farkı vardır. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Motor gücünün direk bağlantı yerine indirek olarak düz kayış veya standart V- kayışları ile iletildiği sistemlerde kayış kayması ve sürtünmeden dolayı oluşan kayıplar %8’e kadar ulaşabilir. Bu kayıplar ve ortaya çıkan kayış ısınması standart kayışların tırtıllı yüksek verimli V-kayışları ile değiştirilmesiyle önlenebilir. Güç İletim Sistemleri Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ UNUTMAYALIM Her yıl, motorların uygun yükte çalıştırılması ile 400 GWh, yüksek verimli motor kullanımı ile GWh, DHS Kullanımı ile GWh, yanmış motorların sarılmaması ile 600 GWh tasarruf sağlanabilir.

 Enerji yönetimi sistemleri oluşturulmalı OSB’lerde enerji yönetim birimleri ve enerji yöneticileri Yönetimin katkı ve desteği İzleme ve hedef oluşturma Etkin bilinçlendirme kampanyaları  Enerji etütleri ile tasarruf potansiyelleri ve önlemler belirlenmeli  Eylem planları hazırlanmalı Önceliklendirme Kısa, orta ve uzun vadede uygulama  Mevcut en iyi teknolojiler kullanılmalı Sonuç ve öneriler Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü ENERJİ VERİMLİLİĞİ & YENİLENEBİLİR ENERJİ

KATILIMINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİZ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ