Travma Belleği Prof. Dr. Süheyla Ünal

Uyaran-Tepki

Bilgi işleme Duyu organları Prefrontal Korteks (ibütünleştirme ve planlama) Talamus (duyusal girdi) Amigdala (önemini değerlendirme) Hipokampus (bilişsel haritalar) Besel A. van der Kolk

Bilgi işleme Amigdala: Hipokampus: Koşullanmış korku tepkileri Nötral uyarana duygunun eklenmesi Duyu modaliteleri arasında bağlantı Aşırı uyarılmada hipokampusun baskılanması Hipokampus: Yaşantıların sınıflandırılması Uzaysal harita oluşturulması Basit anıların depolanması Bilgilerin indekslenmesi

Bellek süreci Farkındalık Kodlama (bilginin kaydı) Depolama (bilgiyi engramlar olarak düzenleme ve saklama) Geri çağırma (bilgiyi anımsama ve tanıma)

Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarım Anılar yeterince etkili iseler kalıcı bellek izlerine dönüşürler Beyin yeni bilgileri tekrarlama eğilimindedir (flashbackler, rüyalar) Konsolidasyon sırasında yeni anılar benzeri tipteki eski anılarla bağlantılı olarak depolanırlar

Belleğe bilgi kaydı Bilinçli bilgi işleme süreci sınırlı kapasitede olduğu için otomatik, imgesel bellek sistemi oldukça önemlidir Flashbackler normal durumlarda, güvenliğin yeniden sağlanması için bilginin bir sistemden diğerine aktarılmasını sağlar. Bilgi aktarımının sağlanmasıyla sıklığı hızla azalır Travmada bu süreç hatırlama yerine “yeniden yaşama”ya dönüşür

Tepki

Üst yol Alt yol KORKU Korteksten hipokampusa: içerik ekler ve baskılar Talamustan: amigdalaya, yaşamsal kararlar: doğrudan hipotalamusa ulaşır KORKU

Travmaya uğramış beyin Amigdala tehlike anında “düşünen beyni” durdurur, enerji kaynaklarını fiziksel tepkiye yönlendirir

Tehdit bilgisini işleme Orbitofrontal korteks anterior singulat ve amigdala ile yoğun ilişkisi aracılığıyla ödül-ceza, korku ve bağlanma durumlarını düzenler Medial prefrontal korteks amigdalada korku koşullamasının baskılanmasını sağlar Anterior singulat dikkati, ödül temelli öğrenmeyi ve otonomik uyarılmayı sağlar

TSSB gelişmiş beyin

SANTRAL AMİGDALA ÇEKİRDEĞİ STRIA TERMİNALİS’in BED ÇEKİRDEĞİ Tehdit uyaranlarına tepkiler FRONTAL KORTEKS . Uyaranların yorumu, tehdit algısı . Açık bellek, öğrenme . Koşullanmış korku ve duygusal belleğin söndürülmesi BASOLATERAL AMİGDALA Koşullanma SANTRAL AMİGDALA ÇEKİRDEĞİ . Otonomik belirtiler . Duygusal bellek STRIA TERMİNALİS’in BED ÇEKİRDEĞİ Kaçınma davranışı Lowry (2002)

Bellek Sözel, öyküsel Görsel, imgesel Duyusal, bedensel Duygusal, hissel Kişiler arası, davranışsal bileşenler içerir Travmatik anılar normal, günlük olaylardan farklı bir şekilde kodlanır ve hatırlanır

Uzun süreli bellek Squire 1992 DECLARATIVE (EXPLICIT) NONDECLARATIVE (IMPLICIT) PROCEDURAL (SKILLS & HABITS) PRIMING & PERCEPTUAL LEARNING SIMPLE CLASSICAL CONDITIONING NONASSOCIATIVE FEAR SOMATIC AMYGDALA CEREBELLUM STRIATUM NEOCORTEX REFLEX PATHWAYS EPISODIC (events) SEMANTIC (facts) Hippocampus/ Medial Temporal Lobe Squire 1992

Açık bellek Açık Bellek; epizodun bilinçli olarak hatırlanmasını gerektirir Epizodik Bellek; zaman ve mekanda gömülü kişisel olaylarla ilgili Sağ frontotemporal bölge Edinme ve hatırlama süreçlerinin farkında Hipokampo-entorinal kompleks ve talamus limbik çekirdekleri önemli ‘’geçen ağustos Antalya’daydım’’ ‘’dün akşam yemeğinde balık yedim’’

Açık bellek Semantik Bellek; Genel gerçeklerle ilişkili Bilinenler Sol hemisfer fonksiyonu ‘’İspanya’nın başkenti Madrid’’ ‘’2x2x2=8’’ Factual =gerçeklere ilişkin

Örtük bellek Bilinçli hatırlamadan bağımsız Kişi bilgi edinme sürecinin, böyle bir bilgiye sahip olduğunun farkında değildir DLPFK katılımı ile temel olarak serebellum ve bazal gangliyonlarda daha iyi veya daha hızlı yapılan işleri sağlar Algısal ve motor beceriler öğrenilir, kural ve seri işlemler edinilir Amigdala ile korku koşullaması gerçekleşir

Korku koşullanması KORTEKS MEDİYAL PREFRONTAL SİNGULAT İNSULA DUYUSAL, VİSERAL UYARI LATERAL AMİGDALANIN SANTRAL NÜKLEUSU BAZAL HİPOKAMPUS DUYUSAL TALAMUS Özgün çevresel özellikler (koşullu uyaran), travmatik yaşantı (koşulsuz uyaran) ile eşleşerek, benzeri çevresel uyaranlarla karşılaşıldığında anksiyete ve korku belirtileri ortaya çıkarır Kent ve Rausch 2004 OTONOMİK / PİTUİTER / ADRENAL AKTİVASYON

TSSB’nin ikili temsil kuramı Bu kurama göre travma anıları iki farklı formatta depolanır Sözel olarak elde edilebilen (VAM) Sıradan otobiyografik bilgileri içerir Üst düzey bilişsel süreçleri gerektirir Durumsal olarak elde edilebilen (SAM) Duyusal bilgiyi depolar (genellikle görsel imajlar şeklinde) TSSB’de sözel bilgiler olmaksızın duyusal bilgiler kaydedilir Holmes, Brewin, & Hennesy (2004)

Duy(g)usal bellek

Travma sonrası stres bozukluğu = Bedende yaşayan travma Travmatik bellek Duyusal Yoğun uyarılmayla bağlantılı Parçalanmış Sözel bellekten çok “beden belleği” Travma sonrası stres bozukluğu = Bedende yaşayan travma Lieberman 2005

Dengeli ve kendini düzenleyen bir otonom sinir sistemi Beyinde uyaran kaydı Dengeli ve kendini düzenleyen bir otonom sinir sistemi Anterior Singulat Wernicke alanı Örtük bellek Duygular +İmgeler Öyküsel bellek Sağ Sol Broca Alanı

PFK ketlenir, uyaran duyusal olarak kodlanır Travma tepkisi PFK ketlenir, uyaran duyusal olarak kodlanır Korteksin etkisi sınırlanır; bilinç değişikliği olur; örtük bellek travmayı kodlar Travma

Travma tepkisi Kaçınma + Uyarılma Travma Zihine dalma + Uyarılma

Travma Örtük bellek Öyküsel bellek

Biliş, duygu ve davranış arasındaki bütünlük bozulur TSSB belirtileri Aşırı uyarılma-Amigdala etkinliği İntruzyon- PFK’in baskılanması Kaçınma Biliş, duygu ve davranış arasındaki bütünlük bozulur

Psikobiyolojik Model (Kolb et al., 1982; van der Kolk, 1984) Otonom Sinir Sistemi düzenleme bozukluğu Sürekli uyanıklık-Hipervijilans Sürekliliği bozulmuş uyarılma- Travma ipuçlarına ya da dalıcı (intrusif) anılara tepki Davranışsal belirtiler Dikkat ve konsantrasyon sorunu Uyku bozukluğu İrkilme, uyaranlara duyarlılık artışı Uyaran arayışı, travmaya bağımlılık Merkezi Sinir Sistemi Bozukluğu Hipokampus ve amigdala arasında denge sorunu

Travmaya karşı tepkiler

Beden belleği Noradrenerjik sistemin harekete geçmesi, amigdalada LTP aracılığı ile duygusal anıların kodlanmasında artış, duyarlılaşma, korku koşullanması sağlar, travmanın sözel olmayan anılarını tüm bedene damgalar Böylece travmanın sensorimotor anıları örtük bellekte, sağ beyinde ve bedende algılar, duygular, duyumlar, bedensel tepkiler olarak depolanır

Bellek sorunları Travma kronikleştiğinde kortikosteroidlerin uzun süre salgılanması hipokampusu etkiler, deklaratif bellek sorunları ortaya çıkar Özellikle kayıp ve yenilgiyle sonuçlanan travmalar amnezi ve anımsama sorunlarına yol açar

Uyumsal bilgi işleme modeli Bu modele göre nörolojik temelli içsel bir bilgi işleme sistemi bulunmaktadır Bu sistemin işlevi sıkıntı yaratıcı yaşam olaylarını bir öykü içine yerleştirerek daha fazla rahatsız etmesini önlemektir

Öyküleştirme Çözümlenmemiş olaylar, zihinde “eyleme vurma” ya da “işlemleme” süreçleri ile yeni bir bağlama oturtularak çözümlenmeye çalışılır Öyküsel bellek her bir anlatımda geçmiş üzerinde çeşitleme (improvizasyon) yapma olanağı sunar Travmatik bellek ise esnek değildir, geçmişin aynen tekrarlanmasını içerir

Öykü oluşturma modülü Uyumsal bilgi işleme modelinde de belirtildiği gibi beynimiz bir öykü üreticisidir, gerçekliğin sunduğu materyali anlamlandırmak ister Öykü oluşturma modülü hemen bütün beyin yapılarını içeren bir ağ sisteminden oluşur (varsayılan ağ-default network)

Öykü oluşturma modülü Bu modülü oluşturan sinir ağı, bebeklikte dünyayla kurulan ilk ilişkilerin izlenimlerinden oluşan bir şablon üzerine dış gerçekliğin sunduğu zaman, mekan gibi elemanlarla öyküyü geliştirir Öykünün ana temasını oluşturan “merkez imaj”ı kurgularken/seçerken duyguları temel alır Pace-Schott 2013

Travmada zihinselleştirmenin rolü Zihinselleştirememe + KORKU, terorize olma, çaresizlik hissetme, aşırı endişelenme, kontrol kaybı + YALNIZ, yenilmiş, ihmal edilmiş, sevilmeyen, anlam ve konfor ihtiyaçları karşılanmamış

TSSB’nin mnemonik modeli Bu modele göre patojenik olaydan çok patojenik belleğin varlığı sözkonusudur Çocukluktan itibaren birçok faktörün etkisiyle patojenik olarak yapılanan bu bellek, travmatik olayın algılanmasında, anlamlandırılmasında sorun oluşturur Anksiyete tehditte dikkat öncesi süreçleri harekete geçirerek örtük belleği güçlendirir

Rubin, Berntsen, Johansen 2008

Travma belleği Geçmiş olumsuz yaşantılar, güvensiz bağlanma, zihinselleştirmenin yeterince gelişmemesi kişinin yeni yaşam olayını olumsuz algılamasını sağlar Geçmiş travmalarla oluşmuş koşullanmalar, yeni ve farklı bir öykü oluşturulmasına izin vermez

İşlem belleği Otomatik davranış TEHDİT Zihinselleştirme Seçim Travma belleğinde parçalanmış halde bulunan malzeme, prefrontal korteksin yeterince işlev görememesi nedeniyle anlamlı bir öyküye dönüştürülemez

Bilinçlilik Travma belleği PFK Öyküsel (anlamsal) bellek Epizodik bellek Limbik sistem ve beyin sapında depolanır “Yeniden yaşama” Öyküsel bellekten ayrışır Disosiasyon belirtileri oluşturur Travma belleği

Travmatik bellek Bellek Rahatsızlık vermeyen imge, olumlu düşünce, rahatsız edici fiziksel duyumlar olmaksızın duruma uygun duygulanım AÇIK BELLEKTE İŞLEVSEL FORMDA (Sol hemisfer) ANIMSAMA Zaman duygusu DURUMA ÖZEL FORMDA ÖRTÜK BELLEKTE (Sağ hemisfer)) Sıkıntı verici imgeler, düşünceler, duygular, fiziksel duyumlar (parçalanmış şekilde) YAŞANTILAMA Zamansız

TRAVMATİK BELLEK Esnek olmayan Bağlamı olmayan Parçalanmış, ayrışmış Otistik OSS uyarılması Duyusal/motor, sözel olmayan Travma içeren gelişimsel bir bağlam Bedensel gösterim Bilinçli farkındalık dışında gerilemiş bir yeniden yaşama ÖYKÜSEL BELLEK Esnek Bağlamsal Bütünleşmiş İlişkisel Minimal uyarılma Sembolik/sözel Bir ilişki içinde öykü anlatmak Kendilik duygusu ve ilişki becerisi temelli

Bütünleşme ırmağı Daniel Siegel

Kaos Dalıcı düşünceler Anılar Varsanılar Endişeler Saplantılar Dürtüsel davranışlar ve düşünceler Farklılaşma Bağlantısızlaşma

Rijidite Dışarıya kapanma Bedenle bağlantıyı yitirme Motivasyon kaybı Çökkünlük Obsesif tarzda tekrarlayıcı düşünceler Uyum sağlama güçlüğü Tam bir bağlanma Farklılaşmama Green S 2010

Bütünleşme için Bilinçlilik Bilateral Dikey Öyküsel Durumsal Kişilerarası Zamansal bütünleşme

Bütünleştirme Locus Coeruleus HIPPOCAMPUS External stimuli AMYGDALA Cognitive Map/Categories Working Memory External stimuli AMYGDALA Alarm THALAMUS Novelty & Threat Detection Locus Coeruleus Memory Encoding Activation Prefrontal Cortex (Orbito/Dorsolateral) Integration/Decisions Narrative Memory Limbic Cortex (Anterior Cingulate) Awareness of Body, Self, Others Self-Calming/Reguulation

İlaç Tedavisi (B blokür/BZP/SSRI) Bellek onarımı PFC-L (düşüece) PFC-M (söndürme) Dinamik Psikoterapi Bilişsel Davranışçı Terapi (Uzamış maruziyet) AMİGDALA İlaç Tedavisi (B blokür/BZP/SSRI) EMDR LeDoux, J. (2002). Synaptic self: How our brains become who we are. New York: Penguin Books.