GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR ( GDO )

GDO NEDİR ? Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) ; Kendi türünden ya da kendi türü dışındaki bir canlıdan gen aktarılarak bazı özellikleri değiştirilen bitki, hayvan ya da mikroorganizmalara "Genetiği değiştirilmiş organizma" (GDO) deniyor. Bu ürünlere ayrıca transgenik ürünler, bu teknolojiye rekombinant DNA teknolojisi denir.

GDO ‘ NUN TARİHÇESİ Moleküler biyoteknoloji ve gen teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişmeler sonucunda, 1960 yılında gen teknolojisi ürünü ilk gıda üretilmiştir. 1973 yılında bakterilerde gen aktarımı ile başlayan süreç, 1980’li yıllardan itibaren giderek hız kazanmıştır. 1990’da ticari olarak ilk transgellik bitki üretimine başlanması ve 1996 yılından itibaren de rekorubinant DNA teknolojisi ile elde edilmiş genetiği değiştirilmiş.

Flavr Savr isimli domatesin dünya ticaretine girmesiyle birlikte bu ürünlerin üretimi dünya genelinde hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya başlamıştır. 

SİZCEDE HAKLI MI ?

Bitkilerde ve Hayvanlarda Gen Aktarımı Bitkilerde Gen Aktarımı Nedenleri Herbisit ve böceklere karşı dayanıklılık kazandırılması. Virüsler , fungus , bakteri ve bitki parazitlerine karşı direnç kazandırılması. Çevresel koşullara tolerans. Azot fiksasyonu ve ürün miktarının geliştirilmesi. Genç olgunlaşma. Besinsel özelliklerin geliştirilmesi. Erkek kısırlık. Sekonder metabolit , ilaç aşı vb. üretimi.

Bitkilerde Gen Transferinin Aşamaları: DNA Ekstrasyonu : İstenilen organizmanın türü DNA’ sı ekstrakte edilir. Tek Bir Genin Klonlanması: Bu DNA içerisindeki genin yeri tespit edilerek kopyalama işlemi gerçekleştirilir. Genin Dizayn Edilmesi: İlgili gen kopyalandıktan sonra bitki içerisinde eksprese olabilmesi için modifiye edilir. Transformasyon : Genin modifiye edilmesinde sonra, çeşitli transformasyonlar metodlarının bir tanesi kullanılarak , klonlanmış yeni genler, bitki hücrelerine aktarılır. Geri Çaprazlama: Bu yöntem ile yüksek verimli elit transgenik yeni hatlar elde edilmesi çalışılır.

Gen Aktarımında Kullanılan Yöntemler: Dolaylı Gen Aktarımı Agrobacterium tumefaciens aracılığı ile Agrobacterium rhizogenes aracılığı ile Bacillus thuringiensis ile Dolaysız Gen Aktarımı - Biyolistik - Elektroporasyon - Mikroenjeksiyon - Sonikasyon

Dolaylı Gen Transferi: İstenilen özelliği taşıyan gen bitkiye Agrobacterium kullanılarak aktarılır. Doğrudan Gen Transferi: İstenilen özelliği taşıyan gen , hedef hücreye gen tabancası , partikül bombardımanı gibi yöntemlerle aktarılır. Gen Aktarımı İle İlgili Sorunlar: Yatay Gen Kaçışı: Aynı tür bir bitki içinde gerçekleşen kaçışa denir. Dikey Gen Kaçışı: Farklı tür bir bitki içinde gerçekleşen kaçışa denir.

Hayvanlarda Gen Transferi: Hayvansal dokulara gen transferi ilk olarak 1980 yılında gerçekleştirilmiştir. Organ ve doku nakilleri. İnsan sütüne benzer inek sütü yapımı. Hastalıklarının hayvan modelleri. Hücre terapisi. Et , süt, vb. üretim artışı , özellik iyileştirmesi , hastalık direnci. İnsan terapötik proteinleri üretimi.

Transgenik hayvanların sağladığı faydalar : Et, süt, yumurta veriminin artırılması, maliyetin düşürülmesi Daha sağlıklı ve güçlü hayvanların üretilmesi Daha besleyici ve sağlıklı besinlerin üretilmesi (düşük kolesterol içerikli sığır-domuz eti, E vitamini içeriği yüksek yumurta vb.)

Transgenik hayvanların sağladığı faydalar : Hastalıklara dirençli hayvanların üretilmesi Yün kalitesinin artırılması Transgenik hayvanlar, yaşayan birer fabrikadır ve önemli insan proteinlerini sütlerinin içine salgılayabilirler. Böylelikle daha düşük maliyetle daha yüksek kalitede ilaç etken maddesi ve/veya biyolojik materyal üretilebilir.

Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar (GDG) Asya ülkelerinde görülen kronik beslenme yoksunluğuna yönelik demir ve vitaminlerden zenginleştirilmiş pirinç. Afrika’da ürünlere zarar veren bir virüse karşı dirençli hale getirilmesi tatlı bir patates türü. İklim koşullarındaki aşırı değişimlere dirençli çeşitli bitki türleri .

Günümüzde üretilmekte olan GDG’ler; Gıdalardaki patojen bakterileri öldürmeye yönelik olarak geliştirilmesi transgenik virüslerin kullanımıyla, zehirlilik potansiyeli azaltılmısı GDG’ler Herbisit ve insektisidlere dirençli soya fasulyesi, mısır, pamuk cinsleri.

İnsan Sağlığına Etkileri: GDO’ lu bitkiler yüksek alerji riski taşıyor. Allerjenler genetik mühendisliği yoluyla bireylerin güvenli olduğunu düşündükleri için tüketmekte sakınca görmedikleri besinlere de aktarılabiliyor. Bu durumda birey allerjeni taşıdığını bilmediği besini tüketerek kendini riske atabiliyor. GD ürünlerin insan sağlığı ve çevre üzerindeki olası olumsuz etkileri uzunca süredir tartışılmaktadır. Bu yeni teknolojinin riskleri göz önünde bulundurularak birçok ülke bu ürünlerin doğaya salınımları konusunda sıkı bir kontrol sistemi uygulamakta ve gıdaların bu tür ürünlerden yapılmaları ya da bunları içermeleri durumunda ürün etiketlerinde beyan edilmeleri zorunluluğu getirmektedir.

GDO’ nun Biyolojik Çeşitliliğe Etkisi: Pestisit, zararlı organizmaları engellemek, kontrol altına almak, ya da zararlarını azaltmak için kullanılan madde ya da maddelerden oluşan karışımlardır. Gen transferi esnasında istemsiz gen kaçışları meydana gelebilir. Bu gen kaçışı insan kontrolünde olmaksızın GDO’lu ürünler rüzgar vb. aracılığıyla doğal ürünleri dölleyebilir.

GDO’ nun Biyolojik Çeşitliliğe Etkisi: İşte bu noktada GDO ile ilgili en önemli kaygılardan biri oluşmaya başlar. Yani aktarılan genlerin doğal bitki türüne atlayarak, bulundukları çevredeki doğal türlerde genetik çeşitliliğinin kaybına neden olabilir, yabani türlerin doğal yapılarında sapmalara neden olabilir. Tek yönlü kimyasal uygulanmasından kaynaklanacak olan tek yönlü evrimin teşvik edilmesiyle ekosistemdeki tür dağılımını ve dengeleri bozulabilir.

GDO Açlığa Çare Olur Mu? GDO’yu savunan görüşlerin dayandıkları en önemli noktalardan biri, dünyada giderek artan besin ihtiyacını karşılamak ve açlık sorununa çare bulmak için GDO’nun zorunlu olduğu. Aslında esas sorun besinlerin yetersizliği değil dağıtımındaki dengesizliktir. Yani bir tarafta insanlar temel besinlere dahi ulaşamazken diğer tarafta obeziteden kurtulmak için çareler aranmaktadır. Tahminlerine göre 2025 yılında dünya nüfusunun 8 milyara ulaşacağı düşünülürse elimizdeki tarım alanlarını arttırmak gibi bir olanağımız olmadığından birim alandan yüksek verim alacak şekilde tarım planı yapmak gerekmektedir. Olumsuz koşullarda bile (kuraklık, tuzlu toprak vs) yaşayabilecek tohumlar elde etmenin tek yolu ise GDO teknolojisi ile gerçekleşebileceği düşünülmektedir

GDO ürünlere aktarılan özelliklerin gruplandırılması

YETİŞTİRME BAKIMININDAN GDO Araştırmalar gdo’nun yetiştirme sırası %99 ABD, Arjantin, Kanada ve Çin’de yer aldığını  söylüyor. Bunun yanında ABD gidaların %75sini gdo’yu olarak yetiştirirmekte olup, bunun yanında Amerikan ülkesi bu konuda resmi kuruluşlar, sivil toplum ve üniversitelere ihtibar etmektedir.

GDO’nun Türkiye ‘deki Yeri Türkiye’de biyoteknoloji çalışmaları Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi bünyesinde devam etmektedir. Çalışmalar henüz GDO’ların seri üretimine geçilecek kadar ileri düzeyde değildir. Ayrıca Türkiye GDO’larla ilgili bir yasaya sahip olmadığından sadece Cartagena Protokolü’ nü imzaladığından onun gerekliliklerini uygulamaktadır.

TÜRKİYE’DE GDO YETİŞTİRME Türkiye’de gdo’lu gıdalar yetiştirme kontrolsüz olarak yapılmakta olup,sanayilerde  kullanıldıgı bilinmektedir.Türkiye’de satılan gıdalarda 800’e yakınının gdo içerdigi söyleniyor.

Soya ve mısır nedeniyle birçok gıdada GDO’lu ürünler kullanılıyor. HANGİ ÜRÜNLERİMİZDE GDO MADDE VAR ? Soya ve mısır nedeniyle birçok gıdada GDO’lu ürünler kullanılıyor. Soya: sucuk, salam, sosis gibi kırmızı etin kullanıldığı yiyecekler, etsuyu tabletleri, fındık-fıstık ezmesi, çikolatalı ürünler, çeşitli unlu mamulleri, süt tozu, hazır çorbalar ve hayvan yemlerinde kullanılıyor. Mısır: nişasta bazlı tatlandırıcılar yoluyla gazoz, kola ve meyve suları, mısır yağı, bebek mamaları, hazır çorbalar ve hayvan yemlerinde kullanılıyor.

Hukuki Boyutu : Avrupa Birliğine üye ve aday devletler, “Cartagena Protokolü” olarak bilinen Biyolojik Çeşitlilik Anlaşması Biyogüvenlik Protokolü’nü kabul etmiş durumdadır. Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Anlaşması gereğince hazırlanan Protokol, 130’dan fazla ülke tarafından 29 Ocak 2000 tarihinde Fransa’da kabul edilmiştir. Türkiye de bu protokolü 24 Mayıs 2000 tarihinde imzalamıştır.

GDO ‘ya Toplumun Bakış Açısı: Toplum olarak GDO nun yararları bilinmemekle beraber zararlarından söz edilmekte. Toplum GDO hakkında bilgi sahibi olmazken duydukları bilgiler kadar GDO reddetmekte!

GDO’nun Dünya’daki Yeri GDO'lar veya GDO'lu ürünler 13 ülkede 60 milyon hektar arazide üretiliyor. Bu üretimin büyük bölümü ABD, Kanada, Arjantin ve Çin'de gerçekleşiyor.

Dünyada GDO’ lu ürünler için etiketleme rejimleri Seviye Açıklama Ülkeler Tam olarak düzenlenmiş zorunlu etiketleme rejimleri Ürün etiketleme yöntemi - gen teknolojisi kullanılarak üretilmiş organizmalardan kaynaklanan maddeler içeren veya bunlardan türetilen tüm gıdaların zorunlu etiketlenmesi Avrupa Birliği Gıda etiketlemenin bileşimi - son ürün olan gıdanın içerisinde yeni DNA ve/veya protein mevcut olan tüm GDO gıdaların ve içeriklerin zorunlu etiketlenmesi. Avustralya/ Yeni Zelanda, Rusya Gıda etiketlemenin bileşimi (sınırlı kapsam) - sadece son ürün olan gıdanın içerisinde yeni DNA ve/veya protein mevcut olan GD gıda veya gıdanın temel maddesi olan bir bileşik içeren tanımlanmış gıda kalemlerinin zorunlu etiketlenmesi. Japonya, Çin, Kore, Tayland ve Malezya (önerildi) Çeşitli düzenleyici ve gönüllü yaklaşımlardan oluşan etiketleme rejimi Karşılaştırmalı etiketleme - sadece GD gıdanın konvansiyonel ikizinden önemli ölçüde farklılık gösterdiği durumlarda zorunlu etiketlenmesi Kanada, ABD, Hong Kong (önerildi) Gönüllü etiketleme - Gönüllü rejim (GD ve konvansiyonel ikizi ile aynı yapıda ise) yanlış, saptırıcı, aldatıcı etiketleme, reklâma ile ilgili dürüst ticari düzenlemelere güven duymak ve uygunluk için yardımcı olacak ilgili tüzüğe itimat etmek ile oluşur. Kanada, ABD Düzenleme yok Diğer- Mevcut bir düzenleme yok. Gönüllü etiketleme için izin verilebilir ancak ilgili tüzüğe veya kılavuz ile ilgili bir belirti mevcut değil. Filipinler, Singapur

GDO’nun yararları: GDO’NUN YARARLARI VE ZARARLARI Genetik mühendislik ürünlerin besleyiciliğini artırıyor. Böceklere ve hastalıklara karşı daha dayanıklı ürünler elde ediliyor. Daha bol miktarda ürün elde edilmesi mümkün.

GDO’nun yararları: İstenilmeyen durumlarda müdahale daha kolay. Böcek ilaçlarının kullanılmasını azaltıyor. Oldukça çok ve sıkı test ediliyorlar. Şirketler müşteri isteği ve güvenliğine göre hareket etmek zorunda.

GDO’nun zararları: Pek çok bilim adamına göre insan sağlığına zararlı. Hedef olan ürün hariç diğerlerinde nasıl bir etki yaptığı bilinmiyor. Geleneksel metodlar pratik olarak halen başarılı olarak görülüyor. GDO’lu ürünlerin tohumları çevreye karışıp doğal ürünlerin yapısını bozabilir.

GDO’nun zararları: Böceklerin olumsuz etkilenmesiyle tüm ekosistem çökebilir. Biyo-çeşitliliği tehlikeye sokuyor. Biyolojik kirliliğe neden oluyor. Büyük şirketler küçük çiftçilerin iflasına neden olabilir. Tüm insanlığa ait olan bir materyal olan DNA’nın özelleştirilmesi endişe yaratıyor.

Alınabilecek Önlemler: GDO’lu tohumların kontrolsüz alanlarda ekimine izin verilmemeli Gümrüklerde, iç piyasada etkin bir denetim sistemi kurulmalı Türkiye’de GDO’lu ürünler konusunda kendi araştırmalarını yapmalı, teknolojisini kendi üretmeli Tarımda, girdiden çıktıya, tüm alanlarda bağımlılık zincirini kıran, kendi potansiyelini kullanan bir politika izlenmelidir

BOŞLUK DOLDURMA S.1) Genin modifiye edilmesinde sonra, çeşitli transformasyonlar metodlarının bir tanesi kullanılarak , klonlanmış yeni genler, bitki hücrelerine aktarılırmasına …………… denir. ( Transformasyon) S.2) Bitkilerde gen aktarımı …………….. Ve ……………….. gerçekleşir. (dolaylı gen aktarımı ve dolaysız gen aktarımı ) s.3)…………… , zararlı organizmaları engellemek, kontrol altına almak, ya da zararlarını azaltmak için kullanılan madde ya da maddelerden oluşan karışımlardır.( Pestisit ) S.4) Türkiye GDO’larla ilgili bir yasaya sahip olmadığından sadece………………. …………………….’ nü imzaladığından onun gerekliliklerini uygulamaktadır.(Cartagena Protokolü ) S.5) Asya ülkelerinde görülen kronik beslenme yoksunluğuna yönelik demir ve vitaminlerden zenginleştirilmiş…………..( pirinç )

DOĞRU YANLIŞ S.1) D ) Y) Flavr Savr isimli domatesin dünya ticaretine girmesiyle birlikte bu ürünlerin üretimi dünya genelinde hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya başlamıştır.( Doğru  ) S.2) D ) Y ) 1983’da ticari olarak ilk transgellik bitki üretimine başlanması ve 1995 yılından itibaren de rekorubinant DNA teknolojisi ile elde edilmiş genetiği değiştirilmiş. ( Yanlış 1990 ve 1996 ) S.3) D ) Y ) Tek bir genin klonlanması bu DNA içerisindeki genin yeri tespit edilerek kopyalama işlemi gerçekleştirilir. ( Doğru ) S.4) D ) Y) Türkiye’de gdo’lu gıdalar yetiştirme kontrollü olarak yapılmakta olup, sanayilerde  kullanıldığı bilinmektedir. ( Yanlış kontrolsüz ) S.5) D ) Y )Ürün etiketleme yöntemi gen teknolojisi kullanılarak üretilmiş organizmalardan kaynaklanan maddeler içeren veya bunlardan türetilen tüm gıdaların zorunlu etiketlenmesi Singapur'da gerçekleşir. (Yanlış Avrupa Birliği )

SORULAR S.1) Transgenik hayvanların sağladığı faydalar nelerdir? Hastalıklara dirençli hayvanların üretilmesi Yün kalitesinin artırılması Transgenik hayvanlar, yaşayan birer fabrikadır ve önemli insan proteinlerini sütlerinin içine salgılayabilirler. Böylelikle daha düşük maliyetle daha yüksek kalitede ilaç etken maddesi ve/veya biyolojik materyal üretilebilir. S.2) GDO ya alınabilecek önlemler nelerdir? GDO’lu tohumların kontrolsüz alanlarda ekimine izin verilmemeli Gümrüklerde, iç piyasada etkin bir denetim sistemi kurulmalı Türkiye’de GDO’lu ürünler konusunda kendi araştırmalarını yapmalı, teknolojisini kendi üretmeli Tarımda, girdiden çıktıya, tüm alanlarda bağımlılık zincirini kıran, kendi potansiyelini kullanan bir politika izlenmelidir.

HAZIRLAYAN FATMA KURT 171104312 FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 4-A