KİMLİK Prof Dr Süheyla Ünal

Basitleştirme stratejileri Karmaşık sosyal dünya Sınırlı dikkat kapasitesi Amaç  Ruhsal ekonomi Basitleştirme stratejileri

Yargılama Anımsama Kodlama Dikkat Davranış

Bilgi işleme Uyaranlar hakkında yargılamada bulunmak Nasıl biri Nasıl bir durum Nasıl bir davranış Daha önceki bilgiler Beklentiler Bilginin güncellenmesi Kendine uyarlama

İnsan Kendisi ile dış dünya arasındaki mesafeyi yok etmek Çevresini kendinin kılmak Yaşama anlam katmak Yaşamın içinde olmak Varoluş tarzı belirlemek Ötekini tanımlamak Tanıdıklık duygusuyla yaşamak

Basitleştirme stratejileri Kısa yollar Beklenti doğrulama stratejileri Kişiliğe özgü çıkarımlar

Kısa yolların işlevleri Temsil etme Anlama Boşlukları doldurma Hatırlamada kolaylık Uyum sağlama

Kısa yollar Kategorizasyon Şema Stereotipi Önyargı

Kategorizasyon çevreyi düzenleme, yapılandırma bireyin toplum içindeki yerini oluşturma ve tanımlama Pozitif bir sosyal kimlik Benliğin onaylanması

Şema Dünyanın zihinsel bir haritası Yaşantılarımızı düzenler, yorumlarken kullandığımız zihinsel modeller Düşünme tarzımız Kategorileri ve çağrıştırdıklarını içeren, bellekte depolanan organize bilgiler Bilinçdışı, insanlığa ait bilgi ve becerileri de kapsayan eski bilgi yapıları

Şema tipleri İnsan şemaları Kendilik şemaları Rol şemaları Kişilik tiplendirmeleri Kendilik şemaları “kendisi” hakkındaki bilgileri işleme sürecine aracılık eden haritalar Rol şemaları Sosyal kategoriler için normlar, davranış kalıpları Olay şemaları Standart sosyal olaylar için tipik bir sıralama ve amaç tanımı

Şemaların aktarılması Dil Sosyal temsiller

Sosyal temsiller kuramı Kavramlar kollektif olarak oluşturulur İletişimde kullanılır Tanıdık olmayanı tanıdık haline getirir Dünya hakkındaki bilgileri basitleştirir, somutlaştırır Üstü kapalı bir süreç izler Moscovici

Beklenti doğrulama stratejileri İnsanlar beklenilen davranışı ararlar ve dikkat ederler Belirsiz olayları beklentileri doğrultusunda yorumlarlar Beklentileri ile uyumlu olayları hatırlarlar Kendini doğrulayan kehaneti gerçekleştirir

Kendini doğrulayan kehanet Pigmalion etkisi Diğerinden beklentiyi yüksek tutarak kişinin performansını artırmak Golem etkisi Diğerinden beklentiyi düşük tutarak kişinin performansını azaltmak

Stereotipi-Kalıp bir sosyal kategori içindeki insanlar hakkında oluşturulan inanç kalıplarıdır algı, belleği ve yargılamayı etkileyen bir bakış çerçevesi sunar çevredeki uyaranlar arasından seçim yapmayı ve genellemeyi sağlar

Stereotipi-Kalıpyargı zihnimizdeki kalıba uymayan uyaranları gözardı etmemize neden olur diğerlerinden beklentilerimizi belirler, bu nedenle onların belirli tarzlarda davranmasını sağlar stresli durumlarda daha fazla aktive olur zaman içinde değişmekle birlikte, değişime karşı dirençlidir

Önyargı deneyimden önce öncül bir yargı olarak kanaatleri etkileyen bir hareket noktası bilinçli ve kasıtlı, bilinçli ancak kasıtsız ya da bilinçdışı ve kasıtsız olabilir

Atıf Sosyal yargıda bulunma Davranış ya da olayın nedenine ilişkin açıklama İçsel atıf Dışsal atıf

Temel Atıf Hatası Aktör-izleyici ikilemi kendi davranışımızı durumsal, dışsal etkenlere bağlamak başkalarının davranışını kişilik özelliği olarak yargılamak başarıyı kendimize, başarısızlığı dış nedenlere atfetmek Başkalarının başarılarını dış nedenlere, başarısızlıklarını kendilerine bağlamak Kişilerin başına gelenleri hakettikleri inancı

Halo Etkisi diğerleri hakkındaki izlenimler oluşturulurken bazı özelliklerini ön plana alarak objektif değerlendirme yapamama

Bana benzer etkisi Kendimize benzer özelliklere sahip olduğunu düşündüğümüz insanları pozitif bir ışık altında değerlendiririz

İlk izlenim etkisi Ötekiler hakkındaki değerlendirmelerimiz, ilk izlenimlerimizin etkisi altındadır

Kimlik- Öteki Kişi başkalarının aynasında kendisini farkeder “Öteki” olmaksızın bir kimliğin oluşması olası değildir “Onlar”a karşı bir nefrete sahip olmasaydık, “kendimize” yönelteceğimiz bir sevgi olmayacaktı Auden 1947

Birey tek başınayken, sosyal dünyanın deşifre edilmesinde, anlamlandırılmasında donanımsızdır “şey”ler hakkında objektif bir tanıma sahip olmak için diğerlerine dayanmak zorundadır

Belirsizlik durumunda ideal olan, durumun kollektif bir tanımına varmak ve sosyal bir gerçeklik yaratmaktır Belirsizlik karşısında çok sayıda insanla benzerlik sayesinde bireyin kendisini emniyette hissetmektedir

Kimliğin işlevleri Kişisel deneyimleri düzenlemek ve yorumlamak Düşünce, duygu ve davranışlarımızı regüle etmek Sosyal yaşamı yönetmek Yeterlilik, bütünlük ve tutarlılık duygusu sağlamak

Kimlik Bireysel kimlik Toplumsal kimlik

Bireysel kimlik Herkesin bildiği Mahrem- özel Görünüm, giyim, cinsiyet Davranış tarzı Kişilik özellikleri Mahrem- özel Duyumlar, algılar Duygular Düşünceler, anılar Hayaller

Bireysel kimlik Yeterince benzer Yeterince farklı Yeterince yakın Yeterince uzak

Toplumsal kimlik Akrabalık Etnisite Din Yerleşim yeri Evlilik durumu Anababalık, çocukluk Geniş aile üyesi Etnisite  Din Yerleşim yeri Organize sosyal gruplar Eğitim Meslek .... 

Kişilerarası ihtiyaçlar kuramı* Dahil olma ihtiyacı Kontrol ihtiyacı Sevilme ihtiyacı * Schutz 1958

Sosyalleşme Gerçekliğin sosyal inşası Kimlik inşa etme süreci Aidiyet İlişki

Bireysel kimlik “ben kimim?” sorusuna verilen yanıtlardan oluşur Duygusal, zihinsel, ahlaki özellikleri Biricik ve sürekli Sosyalleşme sürecinde yaşanan özdeşleşmelerle kurulur

Bireysel kimliğin bileşenleri Özün zaman içindeki aynılık ve süreklilik yaşantısı Özün roller içindeki aynılık ve süreklilik yaşantısı Özün başkalarının gözünde aynılık ve süreklilik yaşantısı Kendi yolunda yürüyor olma yaşantısı

Bireysel kimliğin bileşenleri Kişilik özellikleri Cinsiyet Yaş Fiziksel/zihinsel/gelişimsel yeterlilik Sahip olunanlar ................

Kavramsallaştırma Kimlik yüzleri Kısmi kimlikler Alanlar

Toplumsal kimlik Kişinin çeşitli gruplardaki üyeliklerine, aidiyetlerine işaret eder Bu aidiyetler duygusal bir değere sahiptir Kişinin sosyal özdeşleşmelernin tamamı onun toplumsal kimliğini oluşturur Tajfel, 1981

Toplumsal kimlik kuramı ben Bireysel kimlik Biz toplumsal kimlik Kendilik tanımı Sen Diğer kişiler Onlar Diğer gruplar Sosyal karşılaştırma Yarar/zarar bireysel normlar Grup normları Motivasyon Bireysel Toplumsal Davranış

Toplumsal kimlik kuramı Birey toplumun ayrılmaz bir parçasıdır, karşılıklı etkileşim içindedir Bireyin kendisine ait yaptığı her tanım toplumsal bir arkaplan içerir Birey farklı gruplar içinde farklı kimliklerle kendini yansıtır Stabil bir grup bütün üyelerinde benzer kimlikler oluşturarak “biz” duygusunu sağlar

Toplumsal kimlik kuramı Grupla yaptığı özdeşim bireyin kendilik saygısını arttırır ve olumlu bir kimlik duygusu oluşturur Grubun değer ve normları, üyelerin davranışları için önemli bir motivasyon olur Tajfel & Turner 1986

Özdeşleşme Özdeşleşme sadece varolan gruplarla değil, “imagine topluluklar”la da yapılır Anderson 1996

Gruplaşmanın özellikleri İncinmezlik yanılması Grubun doğruluğuna inanç Genel konularda hemfikir olma Kollektif akla uygunlaştırma

Gruplaşmanın özellikleri Ortak düşmanlar yaratmak Grupla uyuşmayan düşüncelerini sansürleme Muhaliflere baskı Zihin bekçiliği yapmak

Toplumsal kimlik kuramı- kendilik saygısı Kategorizasyon Özdeşim kurma Karşılaştırma Grubdaki farklılıklar Grup büyüklüğü Bireysel farklılıklar Aşırı özdeşim Marjinal durumlar Tajfel 1971,1978

Toplumsal kategorizasyon Toplumsal dünyayı kategorilere ayırma yönünde bilişsel bir eğilimimiz bulunmaktadır Kategorik ayrıştırma, insanları, olayları, olguları tanımlamayı ve beklentileri düzenlemeyi sağlar Kategoriler, kalıpyargılara dönüşerek davranışlarımıza referans oluşturur

Toplumsal özdeşim Bireyin kimliği ait olduğu toplumsal grupların özelliklerini taşır Grubun üyesi olmanın bir değeri ve duygusal bir önemi vardır

Toplumsal karşılaştırma “Biz”im grubun özelliklerini “diğer” grupların özellikleri ile karşılaştırma Bu karşılaştırmayı yaparken bizimkilere daha fazla olumlu özellik atfetme, diğerlerini olumsuz değerlendirme

Grubdaki farklılıklar Kendi grubu içindekileri, birbirinden farklı özellikleriyle de görebilirken farklı gruptakileri benzer şekilde algılamak, farklı özelliklerini görmezden gelmek Bireysel farklılıklar Aşırı özdeşim Marjinal durumlar Grup büyüklüğü

Toplumsal kimliğin bileşenleri Cinsiyet Yaş Irk Sınıf Din Meslek Toplumsal roller Politik görüş Tutulan takım ................

Toplumsal kimliğin bileşenleri Aile İş İlgi grupları Toplumsal Sınıf Din Komşular Politik gruplar Cinsiyet Irk

Biyoloji-toplumsallaşma Anatomi fiziksel cinsel özellikleri belirler. Biyolojik kadın-erkeklik psikososyal işlev ve anlamları etkiler.

Biyoloji-toplumsallaşma Kendimiz, diğerleri ve dünya hakkında bilgi edinirken toplumun “kadın” ve “erkek” şemalarını kullanırız Cinsiyetlerimizi günde yaklaşık bin küçük hareketle yeniden üretiriz.

Biyoloji-toplumsallaşma Zihnimizin yapılanması sırasında cinsiyete ait şemaları özümseriz Anne babayı taklit, rollerrin öğrenilmesine aracılık eder Cinsiyete özgü tutum ve davranışlar çevre tarafından ödüllendirilir, pekiştirilir

Cinsel kimlik Erkeklerin cinsel kimliği “pozisyonel” ve “güvenliğin olmayışı” Kızların cinsel kimliği “ilişkisel” ve “güvenlik” duygusu etrafında şekillenir.

Kültür Özgün bir geçmiş ve coğrafi alanı kapsayan, dünyayı anlama ve varoluş tarzları Günlük yaşamı düzenleyen ortak kod ve referanslar dil örf, adet, gelenekler değerler dünya görüşü

Kültür bilişsel işleyişi şekillendirir Anne, baba, aile Toplum Eğitim Akranlar Medya

Kültürel kimlik Kültür bireysel ve toplumsal kimlikleri birbirine bağlar Ait olma ve farklılık duygularını yaşatır Sürekli yeniden oluşturulur Düzenleme kalıpları ve psikolojik bir yapı sağlar

Kültürel kimliğin bileşenleri Ulus Bölge Etnisite Din Değerler Normlar Folklor Ahlak kuralları ........

Etnik grup Aynı geleneklere sahip olan ve bu gelenekleri temas ettikleri diğer insanlarla paylaşmayan insanlar Dini inanç ve davranışlar Dil Tarihsel süreklilik, ortak atalar Kökene vurgu Paylaşılan tarih De Vos 1975

Doğu-Batı kimlikleri Batı kültürleri- bağımsız kimlik Doğu kültürleri- karşılıklı bağımlı kimlikler Markus and Kitayama (1991)

Doğu-Batı kimlikleri Batı- Bağımsız Doğu- Karşılıklı bağımlı Toplumsal aidiyetler önemlidir Esnek ve değişkendir Dışsal ve kamusaldır Yaşam görevleri: Ait olmak, uymak, uygun eyleme katılmak, diğerlerinin amaçlarını geliştirmek Dolaylı iletişim Kendilik saygısını topluma uyum sağlama, kendini dizginleme ile elde etme Batı- Bağımsız Toplumsal içerikten ayrı Sınırlı, stabil, bütün İçsel ve özel Yaşam görevleri: Biricik olmak, kendini gerçekleştirmek, kendini ifade etmek Doğrudan iletişim Kendilik saygısı kendini ifade etmesine, içsel atıflarının geçerli olmasına bağlı Markus and Kitayama (1991)

KİMLİK SORUNLARI

“Kimlik” sadece “kriz”e girdiğinde, sabit, tutarlı olduğu düşünülen yaşantılar şüphe ve belirsizliğe sürüklendiğinde önem kazanır. Mercer 1990

Bireysel kimlik sorunları Kimlik bunalımı Kimlik bocalaması Kimlik kaybı Kimliksizleşme Çoğul kimlik Cinsel kimlik sorunları İnternet bağımlılığını yarattığı kimlik sorunları

Gençlikteki kimlik bunalımı Benlik, dış dünya ve ideal benlikteki dağınıklıkların farkedilmesi Bunları toparlama sürecine girilmesi Bütünlüklü bir kimlik oluşturma çabası

Kimlik bunalımı evresinin uğraşları Sarsılmaz arkadaşlıklar kurma yoluyla, yakın ilişkilerde benimseneceğine olan güveninin ve geleceğe yönelik umudunu sağlamlaştırmak Otoritenin kural ve buyruklarına açık ya da örtük biçimlerde başkaldırma ve çeşitli denemelerde iradesini sınama yoluyla, bildiği yoldan yürüyebilen, bağımsız ve iradesi güçlü bir birey olduğuna inancını pekiştirmek

Kimlik bunalımı evresi uğraşları Önüne koyduğu amaçları gerçekleştirmeye girişme yoluyla, düşlediği erişkin olmaya doğru güvenli adımlarla ilerlediğini duyumsamak Yetenekli olduğu alanlarda sivrilmek yoluyla, işinin ustası olabileceğini kendine ve başkalarına kanıtlamak

Kimlik bunalımı evresi uğraşları Bağlılıklarına sadık kalma yoluyla, toplumda sözünün eri biri olarak tanınma olanağı sağlamak Cinsellikle uğraşarak ve cinsel yanı olan ilişkileri deneyerek, kendini ait olduğu cinsin üyesi olarak hissetmek, yani tam bir erkek ya da kadın olmaya yönelmek

Kimlik bunalımı evresi uğraşları Katıldığı topluluklarda yerine göre önderliği, yerine göre ardıllığı deneyimleyerek, hem kılavuzluk etme, hem de başkalarının kılavuzluğunu kabul edebilme yetisi kazanmak Üstü açık ya da kapalı olarak bir ideolojiye bağlanarak, kendisine uygun yaşam tarzının ne olduğunu belirlemek Dereboy 1993

Kimlik bocalaması Olumlu bir kimlik duygusu edinme konusunda yetersizlik ve pes etmişlik

Kimlik bocalamasının ögeleri Ruhsal yapılarda sorunlar Kimlik tasarımında dağınıklık Dış dünya tasarımlarında dağınıklık Benlik ülküsünde dağınıklık Süperego işlevlerinde bozukluk

Kimlik bocalamasının ögeleri Kimlik duygusunda sorunlar Özün zaman içindeki aynılık ve sürekliliği yaşantısının yitirilmesi Özün roller içindeki aynılık ve sürekliliği yaşantısının yitirilmesi Özün başkalarının gözünde aynılık ve sürekliliği yaşantısının yitirilmesi

Kimlik bocalamasının ögeleri Kimlik duygusunda sorunlar Kendi yolunda yürüyor olma yaşantısının yitirilmesi Gerçekçi bir yaşam çizgisi belirleyip, bu çizgiye yönelememe Tuttuğu yolu ya da varoluş tarzını tam olarak benimseyememe Toplumsal çevrede tanınmayı sağlayamama

Kimlik bocalamasının ögeleri Gelişim evreleriyle ilişkili sorunlar Zaman kargaşası, içe kapanma, güvensizlik, umutsuzluk Kendiyle uğraşma ve kendinden kuşku duyma Girişim eksikliği, rol ketlenmesi, kendisini çelmeleyen bir role saplanma

Kimlik bocalamasının ögeleri Gelişim evreleriyle ilişkili sorunlar İşeyaramazlık duygusu, çalışma felci Cinsel bocalama Otorite kargaşası Değerler kargaşası Dereboy 1993

Kimlik bocalamasının ögeleri Ters kimlik seçimi Topluca aranan ters kimlik seçenekleri Hasta kimliği Dereboy 1993

Kimlik kaybı Otizm ve benzeri gelişimsel bozukluklar Şizofreni ve diğer psikozlar Disosiyatif füg- Bellek yitimi

Çoğul kimlik Kimliğim bütünlüğünü kaybetmesi Kimliğin bileşenindeki parça kimliklerin özerklik kazanması Kimlik parçalarının birbirinden haberdar olmaması

Kimliksizleşme Kişisel kimlikten sosyal kimliğe doğru geçiş Reicher, 1987 Toplumsal kimlik belirginleşirse grupla özdeşleşme ön plana çıkar, üyelerin toplumsal davranışları daha çok benzer hale gelir Turner, 1987, 1991

Kimliksizleşme modeli Kalabalık  Kendini farketmenin azalması Sorumluluğun azalması  Baskının kalkması Uyaran değişkenleri Anonimite Paylaşılmış/dağınık sorumluluk Grup büyüklüğü Uyarılma, aşırı uyaran Eylemlere fiziksel olarak katılma Yeni ve yapılandırılmamış durumlar Alkol ya da ilaçlar aracılığıyle değişmiş bilinç durumu Davranış Duygusal, impulsif, akıldışı, gerilemiş, aşırı davranış Kontrolsüz davranış Çarpıtılmış algı ve bellek Çevrede olup bitene aşırı tepkisellik Guba düşkünlük Geleneksel form ve yapıların yıkılışı Öznel değişiklikler Kendini gözlemenin ve değerlendirmenin azalması Toplumsal değerlendirme için kaygının azalması Zimbardo 1969

Çağdaş kimliksizleşme kuramı Dikkate ulaşan ipuçları  Kendini farketmenin azalması  Norm karşıtı davranış

Cinsel kimlik sorunları Transseksüalizm Transvestizm

İnternet çağının kimlik sorunları Parçalanmış self Gerçek yaşamın sadece bir pencereye indirgenmesi Cinsiyetin değişebilir hale gelmesi Bürünülen kişiliğin gerçek bir maskeye dönüşmesi Boyd ve ark 2002

Toplumsal kimlik Bireyler genelde büyük grup kimlikleri tehdit altında olmazsa, onunla çok fazla ilgilenmezler. Ancak başka bir grupla çatışma ya da savaş içine girdiğinde, bireysel gereksinimlerinin hatta yaşamı sürdürmenin ötesinde olabilecek derecede büyük grup kimliklerinin farkına varırlar. Volkan 1999

Toplumsal kimlik sorunları Çatışma ve savaşlar Küresel tehdit

Çatışma Benlik saygısını arttırmak isteyen A kişisi ÇATIŞMA Benlik saygısını arttırmak isteyen A kişisi Bir sosyal grupla özdeşim kurma Bu grubun üstün olduğuna inanma Benlik saygısını arttırmak isteyen B kişisi Bu grubun üstün olduğuna inanma

Gerçekçi çatışma kuramı Bireylerin birbirlerine bağlı olduğu, birlikte davrandığı yerde grup oluşur Bireylerin amaçları birbiriyle çatışır hale gelirse grup dağılır Grupların birlikte çalıştığı durumlarda uyum oluşur Gruplar birbirleriyle yarışa girerlerse, çatışma oluşur Sherif 1966

Gruplar arası çatışma ÖNYARGI KALIPYARGI AYRIMCILIK Bir grubun üyelerine karşı genelleşmiş bir tutum ÖNYARGI KALIPYARGI Bir grubun üyeleri hakkında genelleşmiş bir inanç AYRIMCILIK Diğerlerine karşı ait oldukları grup nedeniyle yöneltilen davranışlar

(Actions you would take) AFFECT (Feelings) DUYGU (Önyargı) BEHAVIOR (Actions you would take) DAVRANIŞ (Ayrımcılık) DÜŞÜNCE (Kalıpyargı)

Küresel Tehdit Küresel kültür hızla ve yoğun bir baskıyla kimliğin sürekliliği ve tarihselliğine meydan okumaktadır. Morley and Robins 1995

Küreselleşme melezleşme ve “şeyleştirme” yaratmakta teknolojideki hızlı gelişim bilgi akışını oldukça artırmakta ve hızlandırmakta bellek yitimi oluşturmakta kültürel kodlar, referanslar, küresel kodlarla yer değiştirmekte birçok değer çöpe atılmakta, yenileri övgüyle karşılanmakta

Küreselleşme Yeni kimlikler “marka”lar üzerinden tüketilenle özdeşleşerek kurulmakta televizyonda seyrettiğimiz programlar alışveriş yaptığımız mağazalar bindiğimiz araba Üyesi olduğumuz klüpler

Çözümler Yaşam alanımızı oldukça belirgin biçimlerde değiştiren teknik süreçlere karşı tepki olarak bildik şeylere sığınma gereksinimi “Şeyleşme”ye karşı bir panzehir olarak kimliklerimize yapışma

Çözümler Politikaları kültürel kimlik üzerinden oluşturmak oldukça tehlikeli Ülkenin bütünlüğü açısından farklılıklara değil, benzerliklere, ortaklıklara vurgu yapılmalı Asıl “düşmanın”, “öteki”nin adresi doğru saptanmalı, tanımı doğru yapılmalı

KAYNAKLAR Boyd D, Potter J, Viegas F.Fragmentation of identity through structural holes in email contacts. www.danah.org/papers/sunbelt2002.ppt Volkan VD. Kanbağı Etnik gururdan etnik teröre. Bağlam Yayınları1999 Arkonaç SA. Sosyal Psikoloji. Alfa Yayınları 1998 Gasset OY. İnsan ve Herkes. İkinci Basım Metis Yayınları 1999 Dereboy İF. Kimlik BocalamasıÖzmert Ofset Malatya 1993 Morley D, Robins K. Spaces of identity: Global media, electronic landscapes and cultural boundaries. London: Routledge. 1995