Sodyum klorür Sodyum klorür, sodyum ve magnezyum sülfat ile birlikte tuzlu toprakların en genel ve yaygın tuzlarıdır. Sodyum klorürün bitkiler için toksisitesi, çözünürlüğü (264 g/L) fazladır. % 0.1 NaCl miktarında dahi, bitki etkilenir ve normal gelişmesini sürdüremeyebilir. % 2-5 NaCl içeren birçok tuzlu toprak tamamen çıplaktır. Bu tip tuzlu topraklar, bu tuzların yıkanması ile ıslah edilebilirler. Eğer topraklar jips içeriyorsa, sodyum klorürlü solonçakları yıkamak daha kolaydır. Eğer jips içermiyorlarsa, yıkamak daha zordur. Çünkü, sodyum değişebilir formdadır, alkalinite yüksektir ve toprak dispers olmuştur.
Potasyum klorür Kimyasal özelliklerine bakılırsa, potasyum klorür sodyum klorüre benzer (çözünürlüğü 347 g/L). Potasyum klorür toprakta fazla miktarda bulunduğu zaman, toksisitesi sodyum klorür kadar yüksektir. Topraklarda çok yaygın değildir. Çünkü potasyum organizmalar, bitkiler tarafından kullanılır ve killer tarafından fikse edilir. Tuzlu topraklarda bile miktarı fazla değildir. Bitkilerin mineral beslenmesinde potasyumun önemi büyük olduğu için, bu tuzun depozitleri gübre kaynağı olarak çok önemlidir. Potasyumlu gübrenin potasyum klorür (silvin) veya karnalit (MgCl2 . KCl . 6 H2O) şeklinde kullanılışı, tuzsuz toprakların verimliliğini artırır, fakat tuzlu topraklarda kullanılması tavsiye edilmez.
Nitratlar Nitrik asit tuzlarının toprakta çok büyük önemi vardır. Bu tuzlar toprakta fazla miktarlarda birikmez. Birçok durumda nitrat kapsamı % 0.05'den fazla olmaz. Nitrat bileşikleri, bitkilerin mineral beslenmesinde azot kaynağı oluşturması nedeniyle çok önemlidir. Fakat çok kurak çöllerde (Şili, Peru, Hindistan, Arabistan, Orta Asya gibi) sodyum ve potasyum nitratlar, sodyum ve potasyum klorürler gibi ve onlarla beraber, aşırı tuzlanmaya ve toprakların çıplak kalmasına neden olurlar. Bu bölgelerin topraklarında, nitratların miktarı artar ve bazı durumlarda % 50'ye kadar çıkabilir. NaNO3 Şili güherçilesi olarak bilinir ve endüstriyel önemi vardır.
Nitratlar Topraklarda nitratın % 0.07'den daha fazla bulunuşu, bütün kültür bitkilerine klorürlerden daha zararlı etki yapar. Bu bakımdan nitrat veya nitrat-klorür solonçakların ıslahı diğerlerininki kadar zordur ve yıkamaya gereksinme gösterirler. Yüksek çözünürlüğü nedeniyle, nitratlar kolayca topraktan yıkanırlar. Yeteri kadar oksijenin bulunmadığı durumlarda (bataklık veya aşırı sulamalar sonucu) nitratlar denitrifikasyon bakterileri yardımıyla amonyak veya elementel azota indirgenir.
Boratlar Boratlar topraklarda nadiren bulunmakta olup, daha çok volkanik alanlarda kendini gösterir. Doğada yaklaşık 230 çeşit doğal bor minerali bulunmaktadır. Turmalin mineralinin ayrışması sonucu veya fay hatlarından çıkan bor içerikli sular, topraklardaki bor miktarının artmasını sağlar. Türkiye’deki bilinen bor yatakları özellikle Eskişehir-Kırka, Balıkesir-Bigadiç, Bursa-Kestelek ve Kütahya-Emet’te bulunmaktadır. Bor, yeryüzünde kayalar ve suda yaygın olarak bulunan bir elementtir. Toprağın bor içeriği genelde ortalama 10-20 ppm, deniz suyunda 0.5-9.6 ppm, tatlı sularda ise 0.01 - 1.5 ppm aralığındadır.
TUZLARIN ÇÖZÜNÜRLÜĞÜ
Farklı sıcaklıklarda toprakta bulunan bazı tuzların maksimum çözünürlüğü (Munsuz ve ark., 2001) 100 g çözeltide, g 1000 mL çözeltide, g Tuz Sıcaklık, C 10 20 30 40 50 Na2CO31 6.5 10.9 17.9 28.4 32.4 32.1 70 122 213 371 441 429 NaHCO3 7.5 8.7 10.0 11.3 12.7 68 80 93 107 121 137 Na2SO42 4.3 8.3 16.1 29.0 32.6 31.8 45 90 185 373 430 415 NaCl 26.3 26.4 26.5 26.7 26.9 318 317 319 MgSO4 18.0 22.0 25.2 28.0 30.8 33.4 - MgCl2 38.8 39.8 41.0 48.6 51.8 54.5 CaCl23 37.3 39.4 42.7 50.7 53.4 56.0 NaNO3 42.1 44.4 46.7 49.0 51.2 53.3 570 607 686 724 762 KNO3 11.6 17.5 24.0 31.5 39.0 46.1 125 194 279 384 498 614 K2CO3 51.7 52.2 52.6 53.2 53.9 54.7 814 823 829 839 852 867 KHCO3 18.4 21.5 28.5 32.2 36.0 K2SO4 6.7 8.5 11.5 12.9 14.2 71 91 108 142 157 KCl 21.9 23.8 25.6 27.2 28.7 30.01 253 277 301 322 341 359
Topraklardaki Tuzların Çözünürlüğü Kompleks çözeltilerde, pek çok tuzun çözünebilirliği değişir. Bir kural olarak tuz çözeltisinde ortak iyon varlığı, bu tuzların çözünebilirliklerinin azalmasına neden olur. Örneğin, çözeltide fazla miktarda MgCl2 bulunması, NaCl'ün çözünürlüğünde hızlı bir azalışa ve çökelmeye neden olur. Benzer olaylar, sülfatların kombinasyonlarında da gözlenir. Benzer iyon içermeyen tuz karışımlarında, daha düşük çözünürlükteki tuzun çözünürlüğü artar. Bunun bir örneği, klorürle, bir araya geldiğinde jipsin çözünürlüğündeki değişimdir.
20 C'de değişik oranlarda bulunan NaCl'ün sudaki CaSO4'ın çözünürlüğüne etkisi (100 g suda, g) (Munsuz ve ark., 2001). NaCl CaSO4 17.2 20.0 24.4 29.3 35.8 0.204 0.787 0.823 0.820 0.614 0.709
Topraklardaki Tuzların (CaCO3) Çözünürlüğü (Munsuz ve ark., 2001) Karbonatların çözünürlüğü, suda çözünmüş CO2 gazı içeriğinden önemli derecede etkilenir 1000 ml suda, g Havada CO2 hacmi (hacim esası) Schlesing'e göre Weigner'e göre pH 0.00 0.03 0.3 1.0 10 100 0.0131 0.0634 0.1334 0.2029 0.4700 1.0986 0.0627 0.1380 0.2106 0.4889 1.0577 10.23 8.48 7.81 7.47 6.80 6.13
Topraklardaki Tuzların Çözünürlüğü Tuzlu toprakların yıkanması esnasında, çözünebilirlikleri dikkate almak gereklidir. Yıkanacak olan tuzların sırası, önceden dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. Özellikle karışımlar mevcut ise iyice özen gösterilmelidir. Bunun yapılabilmesi için de kimyasal olayların çok iyi bilinmesi gerekir. Örneğin, sodyum karbonat ve sodyum sülfat tuzlarının çözünebilirliklerinin 12C'den düşük sıcaklıklarda önemli derecede azaldığını bilmek önemlidir. Bundan dolayı, soğuk mevsimlerde sülfat ve soda solonçakların yıkama yoluyla ıslahı zordur.
Sıcaklığa bağlı olarak tuz çözünebilirliği (Munsuz ve ark., 2001)