PIAGET Bilişsel Gelişim Kuramı Yrd. Doç. Dr. Ş. Gonca Zeren Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı 0 212 383 48 37 goncazeren@gmail.com

Jean Piaget 1896- 1980

Piaget, Bilişsel gelişimi açıklarken, şema kavramını kullanmıştır. Şema, en temel zihinsel yapıdır. Bireyin edindiği her yeni bilginin, zihinde yerleştiği çerçeveye şema denir.

Piaget’e göre zeka; Bireyin çevreye uyum sağlama gücüdür. Uyum sağlama iki farklı süreci içermektedir: Özümseme ve uyumsama

Özümseme Bireyin yeni karşılaştığı durum, nesne, olay ya da bilgiyi, kendisinde önceden var olan şemalarla açıklamasıdır.

Uyumsama Bireyin yeni karşılaştığı durum, olay, nesne ya da bilgiyi, kendisinde önceden var olan şemalarla açıklayamadığında, yeni bir şema oluşturması ya da var olan şemanın içeriğini değiştirmesi gerekir. Bu sürece uyumsama adı verilmektedir.

Dengeleme Karşılaşılan yeni durum, var olan şemalarla açıklanamadığında bu, bireyi rahatsız eder. Denge bozulur. Oysa organizma sürekli dengede kalmak ister. Özümseme ya da uyumsama süreci sonucunda denge kurulur. Öğrenme büyük ölçüde dengenin bozulmasına ve yeniden dengelenmesine bağlıdır. Yeni durum denge bozulur öğrenme dengeleme

Örgütleme Zihindeki şemalar birbirinden kopuk ve bağlantısız değildir. Şemalar birbiriyle ilişkili ve sistemli bir biçimde örgütlenmiştir.

Bilişsel Gelişim Dönemleri Duyusal motor dönem (0- 2 yaş) 2. İşlem öncesi dönem (2- 7 yaş) 3. Somut işlemler dönemi (7- 11 yaş) 4. Soyut işlemler dönemi (11 yaş ve üzeri)

Duyusal motor dönem (0- 2 yaş) 2. İşlem öncesi dönem (2- 7 yaş) Evreler Temel Özellikler Duyusal motor dönem (0- 2 yaş) Kendisini dış dünyadan ayırt edebilme Reflekslerden amaçlı davranışlara geçiş Ses bulaşması Nesnenin sürekliliği Döngüsel tepki Taklit Ertelenmiş taklit 2. İşlem öncesi dönem (2- 7 yaş) Sembolleri kullanma Tek yönlü sınıflama yapabilme Ben merkezci düşünme Animizm Yapaycılık Sembolik oyun Tek yönlü düşünme (Özelden özele akıl yürütme) Odaktan uzaklaşamama Monolog tipi konuşma Paralel oyun

3. Somut işlemler dönemi (7- 11 yaş) Nesnenin korunumu Tersine çevirebilme Odaktan uzaklaşabilme Sınıflandırma Sıralama Tümevarımsal düşünme 4. Soyut işlemler dönemi (11 yaş ve üzeri) Soyut düşünme Göreli kavramlar Zaman kavramı Çok boyutlu sınıflama Varsayımlara dayalı düşünebilme Tümdengelime dayalı düşünme Ergen benmerkezciliği

Duyusal motor dönem

Nesnenin sürekliliği Ce eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee!!! Bebek ilk zamanlar, gözünün önünden kaybolan bir nesneyi aramaz. Nesne yok oldu diye düşünerek ağlar ya da ilgisi başka bir yere yönelir. Bebek 8-12 aylık olduğunda, gözünün önünden kaybolan nesneyi aramaya başlar. Artık nesnenin sürekliliği düşüncesini kazanmıştır.

Döngüsel tepki Işığı aç kapa aç kapa aç kapa aç kapa aç kapa aç kapa aç kapa aç kapa… Tekrarlayan hareketler anlamına gelmektedir.

Taklit

Ertelenmiş Taklit Çocuk, gözlemlediği davranışları hemen taklit etmeyebilir. Belli bir süre sonra taklit edebilir. Örn. İki yaşına yakın bir çocuk, karşı komşularına gittiklerinde, orada gördüğü çocuğun kendini yerlere atarak tepindiğini görmüştür. Çocuk o anda bu davranışı taklit etmemiş, ama eve döndüklerinde taklit etmiştir.

İşlem öncesi dönem

Sembolleri kullanma Dili kullanmaya başlar: Konuşur. Resim yaparak kendini ifade eder.

Tek yönlü sınıflama Nesneleri tek bir özelliğine bakarak sınıflayabilirler. Ancak birden fazla özelliği değerlendirerek sınıflama yapamazlar. Diyelim ki elimizde üçgen, kare ve yuvarlak cisimler var. Bunlar yeşil, mavi ve kırmızı renkteler. Çocuk ya şekline göre, ya da rengine göre nesneleri sınıflar. Hem şekline hem rengine göre sınıflama yapamaz.

Ben merkezci düşünme Çocuklar bu dönemde kendi görüşlerinin mümkün olan tek görüş olduğunu düşünürler. Kendi bildiklerini başkalarının da bildiğini varsayarlar. Dünyanın merkezinin kendileri olduğunu varsayarlar. Örn. Güneş neden var? Diye sorduğunuzda; Beni (ya da bizi) ısıtmak için, diye cevaplarlar.

Animizm (Canlandırmacılık) Çocukların canlı ile cansız varlıkları birbirine karıştırmalarıdır. Örn. Ayın, oyuncak bebeğin, masanın vb. canlı olduğunu düşünürler. Televizyonda çizgi filmde izledikleri kahramanların yaşadığını düşünürler.

Yapaycılık Her şeyin insan eliyle yapıldığını düşünmektir. Örn. Şimşek çaktığında birisi fotoğraf çekiyor diye düşünürler. Yağmurun nasıl yağdığını sorduğunuzda, yukarıda borular var, oradan geliyor, diyebilirler.

Sembolik oyun Objeleri amacı dışında kullanarak oyun oynarlar. Sandalyeden araba olur, uzay gemisi olur, ev olur, okul olur…

Tek yönlü düşünme (özelden özele akıl yürütme) Bir nesnenin ya da durumun tek bir özelliğine bakarak düşünürler. İki olaydaki ortak noktadan ya da benzerliklerden yola çıkarak, genelleme yapmasıdır. Bir çocuk kahvaltıda hep yumurta yiyorsa ve o gün yumurta yememişse, kahvaltı yapmadığını söyleyebilir. Kedi = cat Köpek = köp!

Odaktan uzaklaşamama Çocuk, bir olayın ya da nesnenin bir özelliğe ilgisini yöneltir ve diğer özellikleri göz önünde tutmaz. Çocuktan birden fazla işi yapmasını istediğinizde, genellikle son söylediğinizi yapar, öncekini unutur.Örneğin “önce ellerini yıka, sonra da terliklerini giy” dediğinizde, bunlardan birini unutacaktır.

Monolog tipi konuşma Ben merkezci düşüncenin etkisi çocuğun konuşmalarına da yansır. Aynı ortamda bulunan çocuklar karşılıklı konuşuyor izlenimi verseler de, aslında kimsenin kimseyi dinlemediği dikkat çeker.

Paralel oyun Tıpkı monolog tipi konuşmada olduğu gibi, aynı ortamda benzer oyuncaklarla oynayan çocuklar, birlikte oynuyor izlenimi verebilirler. Ancak dikkatle izlendiğinde, her bir çocuğun diğerleri yokmuş gibi bireysel bir oyunu sürdürdüğü görülebilir.

Çocukların işlem öncesi dönemde henüz yapamadıkları neler var? Nesnenin korunumu Tersine çevirebilme Aslında somut işlemler dönemini anlatırken bunları tek tek ele alacağız ama özellikle bu iki kavramı yapamadıkları dönemde anlatmak sanırım daha kolay 

İşlem öncesi dönemde çocuklarda “korunum” henüz gelişmemiştir. İşlem öncesi dönemde olan bir çocuğa yukarıdaki şekillerden hangisinde daha çok top var diye sorduğunuzda, sağdakini gösterecektir. Mekan olarak daha fazla yer kapladığı için topların da daha fazla olduğunu düşünecektir.

Örn. Çocuğun gözünün önünde aynı miktardaki sütü, mesela iki tane küçük kutu süt, uzun ince bir bardak ile geniş yayvan bir bardağa doldurduğumuzu varsayalım. Hangisi çok diye sorduğumuzda, çocuk soldakinin çok olduğunu düşünür.

İşlem öncesi dönemde çocuklar “tersine çevirebilme” işini de yapamazlar. Tersine çevirebilseler, deminki süt örneğini çözebileceklerdi. Bu dönemde çocuklar, tersine çevirme yapamazlar, bir diğer deyişle, sadece sonuca bakar, öncesini hesaplayamazlar. Benzer biçimde, 10’a kadar rahatlıkla sayabilirler ama 10’dan geriye sayamazlar  Evden okula giderken gördüklerini sıralayabilirler ama dönüştekileri tersine çevirip sıralayamazlar.

Somut İşlemler Dönemi

Nesnenin korunumu Somut işlemler dönemine geldiğinde, çocuk “nesnenin korunumu”nu kazanmıştır. Sayıları aynı olan nesnelerin daha fazla yer kaplıyormuş gibi görünmeleri artık onu şaşırtmaz.

Tersine çevirebilme Somut işlemler döneminde çocuklar işlemleri tersine çevirebilirler. 5 + 2 = 7 ise 7 – 2 = 5 olduğunu bulabilirler.

Odaktan uzaklaşabilme Somut işlemler döneminde çocuk, bir olayın ya da nesnenin tek bir özelliğine takılıp kalmaz. Diğer özellikleri de göz önünde tutmaya başlar. Dolayısıyla ardı ardına sıralanan birkaç işi unutmadan yerine getirebilir.

Sınıflandırma Somut işlemler dönemine gelen bir çocuk, nesneleri sınıflarken birkaç özelliğe göre sınıflama yapabilir. Aşağıdaki nesneleri, hem şekillerine hem de renklerine göre sınıflayabilir.

Sıralama Somut işlemler dönemindeki çocuklar, büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe gibi sıralamalar yapabilirler.

Tümevarımsal düşünme KPSS 2008 sorusu: Betül annesine “Anne kendini öldürenler hapishaneye mi gömülürler?” diye sormuştur. Piaget’in bilişsel gelişim kuramına göre “Betül’ün bu çıkarımda bulunmasının nedeni” ile “içinde bulunduğu bilişsel gelişim dönemi” aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Deneme- yanılma yoluyla öğrendiği için işlem öncesi dönem Sezgisel olarak ayırt edebildiğinden işlem öncesi dönem Tümevarımsal düşünmeye başladığından somut işlemler dönemi Esnek düşünme geliştiğinden somut işlemler dönemi Varsayımlara dayalı düşündüğünden soyut işlemler dönemi Cevap: C

Soyut İşlemler Dönemi

Soyut düşünme Çocuklar bu dönemde demokrasi, din, dünyanın başlangıcı, sonu, vb. konularda düşünmeye başlar.

Göreli kavramlar Duruma, koşullara, bireylere, zamana veya yere göre değişebilen durumları kavrama, ancak bu dönemden itibaren yerleşebilir.

Zaman kavramı Çocukların, okul çağında saate bakarak saatin kaç olduğunu söyleyebilmeleri, zaman kavramını kazanmış olduklarını göstermez. Zaman döneminin büyüklüğü, sözü edilen zamanın neyi anlattığı vb. hakkında düşünebilmesi, soyut işlemler döneminde gerçekleşmektedir.

Çok boyutlu sınıflama Bu dönemde bireyler, objeleri, büyüklük, renk, şekil, sağlamlık, parlaklık vb. birçok yönden gruplayabilir.

Varsayımlara dayalı düşünebilme Bu dönemde çocuk, bir varsayımı temele alıp, olasılıkları değerlendirebilir. Örneğin, “dünyayı yönetenlerin tümü kadın olsaydı, ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusunun cevaplarını düşünebilir.

Tümden gelime dayalı düşünebilme Soyut düşünme döneminde olan bir çocuk, genel bir doğrudan yola çıkarak özel sonuçlara varabilir. Örneğin, “Hız = yol x zaman” yasasını bilen bir çocuk, arabayla giderken, varacakları yere ne kadar zaman kaldığını hıza ve kilometre tabelalarına bakarak hesaplayabilir.

Ergen Benmerkezciliği Ergenler, kendi düşüncelerinin en doğru düşünce olduğuna inanırlar. “Bana bir şey olmaz.”, “Kimse beni anlamıyor.”, “Bu koca dünyada yapayalnızım.” gibi kendine dönük, olayların sadece onun başına geldiği varsayımına dayanan düşünceler içindedirler. Sanki hayali bir izleyici kitlesi onu takip ediyormuş gibi davranırlar.

Kaynaklar Erden, M. ve Akman, Y. (2008). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Arkadaş Yayınevi. Kaya, A. (2007). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pagem Akademi. KPSS Gelişim Psikolojisi. (2009). (Edt. Hasan Bacanlı). Ankara: Yediiklim Yayınevi. Senemoğlu, N. (2004). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim. Ankara: Gazi Kitabevi. Yıldırım, İ. (2010). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.