İÇİNDEKİLER Önsöz 1. NC Takım Tezgahları 1.1. Çalışması 1.2. Programın Hazırlanması 2. CNC Tezgahları 2.1. Tarihçesi ve Gelişimi 2.2. CNC Nedir? 2.3. CNC Takım Tezgahları 2.3.1. CNC Torna Tezgahları 2.3.2. CNC Freze Tezgahları 2.3.3. CNC Lazer Kesme Tezgahları 2.3.4. CNC İşleme Merkezleri 2.3.5. Diğer CNC Tezgahları

2.4. CNC Tezgah Fanuc Bilgilendirme Bölümü 2.5. CNC Tezgah Kontrol Paneli 2.6. CNC Tezgahlarının Üniversal Tezgahlarla Karşılaştırılması 2.6.1. Geliştirilmesinin Amaçları 2.6.2. Avantajları 2.6.3. Dezavantajları 3. DNC Nedir? 3.1. Smart CAM ile Programlama 4. Bakımlar 4.1. Günlük Bakım 4.2. Haftalık Bakım 4.3. Aylık Bakım 4.4. Üç Aylık Bakım 4.5. Altı Aylık Bakım 4.6. Elektrik Panosunun Temizlenmesi 4.7. Hava Filtresinin Temizlenmesi

Önsöz Günümüzde bilgi işlem alanındaki gelişmeler inanılmaz boyutlara ulaştı. Metal sanayinde kullanılan manuel tezgahlar gün geçtikçe kendini bilgisayar destekli üretim yapabilen CNC (Bilgisayar Sayısal Kontrol) makinelerin yerine bıraktı. Ve ülkemizde günden güne sayıları giderek artmaktadır. Bu çalışmamızda NC ve CNC Torna ve Freze makinelerinde kullanılan kontrol Sisteminde CNC makinelerinin özellikleri, diğer manuel ve konvansiyonel makinelerle üstünlüklerinin karşılaştırılması bilgisayar makine ilişkisi, Kontrol panelinin tanıtımı ve tezgah bakımı üzerinde durulmuştur. Türkiye’de yaygın olarak kullanılan Kontrol Sistemi FANUC SIEMENS’tir. 1990 yılında ülkemizde kullanıcı sayısı artmıştır.

NÜMERİK KONTROLLÜ TAKIM TEZGAHLARININ İLKELERİ Nümerik kontrollü takım tezgahları yada çoğunlukla kısaltıldığı gibi NC takım tezgahları, takım ve iş parçasının, sayılarla veya nümerik bilgilerle kontrol edildiği bağlantılı bir mekanizma olarak tanımlanır. NC takım tezgahları ile diğer takım tezgahları arasındaki farkları sırasıyla açıklamak için şekil 1’de gösterilen kopya makineleri ile NC takım tezgahlarını karşılaştıralım.

Kopya makinesinin takımın hareket bilgisi, işleme yazılırken bir izleyicinin, modelin yüzeyinin üzerinde gezerek, yüzeyin kopyasını ortaya çıkartması ile oluşur ve buda takımın hakiki hareketini kontrol için servo kontrolünü besler. Konvansiyonel tezgahlarında, takım yada iş parçasının hareketi, normal olarak yada levyenin elle operasyonu ile kontrol edilir. Aynı durumda makinenin hareketi analog sinyaller ile kontrol edilir. NC takım tezgahlarının hareket bilgileri genellikle dijital data formunda hazırlanır, takımın ve iş parçasının gerçek hareketinin kontrolünü yapan servo makinesine transfer edilir. Böylece, bilgi işlemleri ve hareket kontrolleri NC takım tezgahlarından ayrılmış olur. Şekil-2’de NC takım tezgahlarının basit konfigürasyon resmini ve bilgi akışını göstermektedir.

Bunlar, değişik otomatik program sistemleri yardımı ile bilgisayar tarafından hazırlanır veya elle çalışan benzer yükleme butonlarına basılmak suretiyle deneticiye yüklenir. NC kontrolörü, tabla ve takım postası gibi çeşitli makine parçalarının hareketlerini kontrol eden servo mekanizmasını kontrol etmek için elektrik sinyalleri üretir. Mevcut olan birçok NC takım tezgahında, hareket bilgisinin gerek rotasyonel, gerekse lineer hareketin kontrolöre tekrar geri döndürülebilmesi için çoğunlukla pulse motoru yerine servo motoru kullanılır. Yüksek hassasiyet kontrolünün gerektiği işlemlerde kapalı çevrim metodu kullanılırken yarı kapalı çevrim metodu bu amaç için adapte edilmiştir. NC tezgahlarının en önemli avantajı birçok eksenin hareketini insan etkisi olmaksızın eş zamanda ve hassasiyette kontrol edebilmesidir. Şekil 6’da gösterildiği gibi serbest yüzeye sahip karmaşık şekiller operatörün becerisine aldırış etmeden hassasiyetle işlenebilir.

Şekil 5’te tipik bir MC şematik resmi gösterilmiştir. MC, iş parçası tezgaha bir kez bağlandıktan sonra parçanın birden fazla yüzeyini değişik kesme takımları kullanarak işleyebilen NC tezgahı olarak tanımlanabilir. İşleme merkezi (MC) bu sebeple otomatik takım değiştiricisi (ATC) ile donanmıştır. Bu işleme merkezinde (MC) çeşitli işlemler (frezeleme, çap genişletme ve delme) otomatik olarak yapılabilir. İndekslenebilir döner tabla ise bir işleme merkezine (MC), iş parçasının değişik yüzeylerini veya karışık şekillerini işlemesini sağlayan güçlü bir alettir. MC’nin kullanılmaya başlaması ile imalat tezgahlarının yapılmaları ve tasarlanmalarında büyük serbestlik kazanılmış ve çeşitli yeni tezgahların geliştirilmesine olanak sağlamıştır. NC teknolojisi olağan kesme işlemlerinin dışında kullanılan (örneğin dişli kesme ve taşlama) tezgahlarına da uygulanmıştır.

Çalışması NC tezgahları, kontrol sistemi, kontrol devresi ve tezgah olmak üzere üç kısımdan meydana gelir. Kontrol sisteminde işlenen bilgiler, elektrik ikaz şeklinde kontrol devresine iletilir ve burada bulunan motor enerjisi ile, tezgahın hareket elemanı harekete geçirilir. Tezgahın hareket iletim sistemi mekanik veya hidrolik olabilir. Mekanik sistem dikkate alınırsa tezgahın hareket sistemi, genellikle vida mekanizmasından meydana gelir. Bazı hallerde motor ile vida arasında dişli çark bulunabilir. Tezgahın hareket elemanı genellikle tezgahın kızağıdır. NC tezgahlarının kontrol devreleri açık devre ve kapalı devre olmak üzere iki şekildedir. Açık kontrol devresinde motora verilen bilgiler motoru ve buna bağlı olan iletim sistemini iletime geçirir ve kızak istenilen konuma getirilir. Ancak, kızağın tam olarak istenilen konuma getirilmesi bu sistemde step motorunun kullanılmasıyla mümkündür. Kapalı kontrol devresinde kontrol sisteminden çıkan bilgiler bir komparatörün yardımı ile motora verilir, motor ve iletim sistemi harekete geçer ve kızağı istenilen konuma getirir. Bu sistemde kızağın konumu bir ana sezgi elemanı tarafından kontrol edilir. Sezgi elemanı kızağın gerçek konumunu sürekli olarak ölçer ve komparatöre geri gönderir. Burada gerçek konum değeri istenilen konum ile karşılaştırılır ve bir fark olduğu taktirde motora pozitif veya negatif cinsinden ek bir hareket verilerek fark giderilir. Bunun için genellikle servo mekanizması kullanılır.

Programın Hazırlanması a. Parçanın sıfır noktası seçilir, tezgahın özelliklerine göre bu nokta sıfır kaydırmalı veya yüzer sıfır şeklinde olabilir. b. İşlem için gereken takımlar tespit edilir ve takımların boyu hakkında bilgi toplanır. c. Tutturma tertibatları tayin edilir ve bunların özellikleri saptanır. d. Takımın referans noktası esas alınarak işlem için takım hareketleri çizilir. Takımın çubuk hareketleri kesme hareketlerinden farklı çizgilerle gösterilmelidir. Bu şekilde işleme operasyonları ve bu amaçla takımın hareketi belirlenmekle beraber parça üzerinde takımın bulunması gereken önemli noktalara bağlı olarak ifade edilebilir. e. Parçanın sıfır noktası esas alınarak takım yolunun önemli noktaları tayin edilir. Noktasal işlemede delik merkezlerinin koordinatlarını tayin etmek yeterlidir. Doğrusal işlemede yüzeylerin başlangıç ve bitiş noktalarının koordinatları belirtilmelidir. f. Teknolojik noktaların koordinatları hesaplandıktan sonra her operasyon için gereken takım, ilerleme hızı, kesme hızı ve yardımcı fonksiyonlar tayin edilir. g. Programın başında programı çalıştırılarak bilgiler bloğu bulunur. Uzun programlarda bu blok belirli aralıklarda tekrarlanır. Bu şekilde elektrik kesilmesi, takımın kırılması veya benzeri olaylardan sonra tezgahın tekrar çalıştırılması kolaylaştırılır.

2. CNC TEZGAHLARI 2.1 CNC Tezgahların Tarihçesi ve Gelişmesi Üretim aracı olarak takım tezgahlarının kullanılması insanlık tarihiyle başlar. Ancak 19.yy. başlangıcında İngiltere ve diğer Batı Avrupa ülkelerinde sanayi devriminin başlamasıyla, takım tezgahları günümüzdeki anlamı ile hızlı bir gelişme göstermişler ve bu ülkelerde, sanayinin belkemiğini oluşturan güçlü bir takım tezgahı sanayisi kurulmuştur. Sanayinin ilk aşamasında parçalar, tezgahlarda kaba boyutları ile işleniyor ve sonra birbirleriyle çalışması için elle araştırma yapılıyordu. 19.yüzyılın ortalarında, parçaların değiştirilebilirlik ilkesinin bulunması, parçaların tezgahlarda toleranslı olarak imal edilmesini sağlamış ve montajlar, elle araştırma ile değil de, parçanın tezgahlarda işlenmiş hali ile yapılabilmiştir. Bu buluş prodüktiviteyi artırarak seri imalatın başlamasında ilk etken olmuştur. 19.yüzyılın sonlarına doğru imalat teknolojisinin ve imalat organizasyonunun ilkelerinin tespiti ile, seri imalat çağı başlamış, 1900 yılında, o tarihe kadar takımlar için kullanılan alaşımsız ve az alaşımlı takım çeliklerinin yanı sıra, Taylor tarafından hız çelikleri uygulamaya konulmuş, kesme hızlarında ve buna bağlı olarak üretimde büyük artışlar sağlanmıştır. Bu şekilde lokomotifler, motorlar, türbinler, ucuz fiyata otomobiller, dikiş makineleri ve saatler daha çok imal edilmeye başlanmıştır. 1930'lu yıllarda sert karbürün bulunması, kesme hızını daha da artırarak daha kaliteli yüzeylerin elde edilmesini sağlamıştır. Şöyle ki, bu gelişmelerin sonucu olarak atölyelerde başlayan usta ve işçilerin kişisel tecrübelerine dayanan talaş kaldırma olayı pratik seviyeden bilim seviyesine ulaşmıştır. Bu gelişmelere paralel olarak gerek takım gerekse tezgah konstrüksiyonunda önemli değişiklikler olmuş ve yine aynı yıllarda, üretimin artırılmasında önemli bir etken olan otomatik takım tezgahlarının imalatı başlamıştır.

Takım tezgahları alanında büyük devir, 1950 yıllarında nümerik programlamaya göre çalışan ve Nümerik Kontrollü (NC-Numerical Control) denilen tezgahların uygulamaya konulmasıyla başlar. Aynı tarihlerde seramikten yapılan takımların kullanılması ile kesme hızları ve işleme kaliteleri büyük değerlere ulaşmış ve her iki uygulamada takım tezgahı gerek nitelik, gerekse nicelik bakımından büyük gelişmeler göstermiştir. Bu gelişme, daha önce bilinen mekanik otomat tezgahtan da kapsama alarak günümüzde, pim kontrollü, kam kontrollü, kopya kontrollü, tek akslı, çok akslı, transfer tezgahları olarak bilinen büyük bir tezgah yelpazesini oluşturmuştur. NC tezgahların bilgisayarla donatılması ile CNC (Computer Numerical Control) ve DNC (Direct Numerical Control) tezgahlan oluşmuş, bilgisayarların ve kişisel bilgisayarların kullanılması ile de bu tezgahlar işlemi optimizasyon düzeyinde yapmaya başlamışlardır.

Tezgahların bu gelişmelerine paralel olarak imalat sistemlerinde de büyük gelişmeler olmuştur. Şöyle ki, 1947 yılında ortaya atılan otomasyona dayalı imalat sistemi genişletilerek optimizasyon devrine geçilmiş, robotların kullanımı gittikçe artarak günümüzde robot fabrikaları ve robot tesisatları kurulmuştur. Ayrıca bilgisayarların yardımı ile ayrı ayrı yapılan bilgisayar destekli konstrüksiyon CAD (Computer Aidet Design) ve bilgisayarlı imalat CAM (Computer Aidet Manufacturing) işlemleri birleştirilerek CAD-CAM (Bilgisayar Destekli Konstrüksiyon ve imalat); ve bunların CNC ve DNC tezgahların birleşmesi ile Esnek İmalat Sistemleri FMS (Flexible Manufacturing System) ortaya atılmıştır. Bu gelişmeler imalat teknolojisinde, takım ve tezgah konstrüksiyonunda büyük gelişmeler meydana getirmiştir.

2.2.CNC NEDİR ? Bilgisayarlı nümerik kontrollü (CNC-Computerized Numerical Control) tezgahlar mini bilgisayarla donatılmış sistemlerdir. Mini bilgisayarlar, tezgahın kontrol sistemini oluşturan nümerik sistemden ayrıdır. Konvansiyonal adını da taşıyan normal NC sistemleri ile CNC sistemleri arasındaki farkı anlamak için şu hususları açıklamakta fayda vardır. Konvansiyonel NC tezgahlarında kontrol sisteminin üç ana görevi vardır. Bunlar: Band veya başka bir şekilde verilen doneleri, hareket komutlarına çevirmek, bu komutlara göre tezgah kızağının hareketlerini kontrol etmek ve tezgah fonksiyonlarını idare etmektir. Tezgah fonksiyonlarını idare etmek: Ana millerin hızlarını, takım değiştirme mekanizmalarını, parça yükleme tertibatını ve benzeri sistemleri kontrol etmek anlamını taşımaktadır. Kontrol sistemi, bu ana fonksiyonlarının yanı sıra, giriş-çıkış ünitesinin yardımıyla servo mekanizmaların ikazlarını kodlamak, kızağın konumunu bildiren “feed-back” sisteminden ikazları çözmek, operatör kontrol paneli ve gösterge elemanları ile iletişimi gibi ikinci mertebedeki fonksiyonları da yerine getirilir. Konvansiyonel NC tezgahlarında tüm bu görevler rijit-tellojik yani tellerden oluşan lojik (hardware logic) sistemi ile yerine getirilir. Tezgah sistemine bağlı olan bu lojik sistem, değiştirilemez. Tezgaha verilen program, bu lojiğin kurallarına göre hazırlanır.

CNC sistemlerinde kelime uzunluğu 16 veya 32 bit ve bellek kapasitesi 32 Kbyte’dan 64 Kbyte’a kadar olan bir minibilgisayar veya geliştirilmiş bir mikrobilgisayar bulunur. Minibilgisayar, bir taraftan tezgaha diğer taraftan da band okuyucusu, görüntü ünitesi (ekran), yazıcı gibi çevre tertibatlara bağlıdır. Ayrıca istenirse bir DNC (Direct Numerical Control) sisteminin merkezi bilgisayara da bağlanabilir. Herhangi bir nümerik sistemde olduğu gibi, minibilgisayara da bağlanabilir. Herhangi bir nümerik sistemde olduğu gibi, minibilgisayarlar: Giriş - çıkış (I/0) üniteleri (CPU) ve bellek (PROM, RAM) ünitesinden meydana gelir. Minibilgisayarların belleği, çalışma ve program belleğinden oluşur. Bu iki bellek ayrı veya blok şeklinde olabilir. Program belleğinde çalışma programının komutları saklanır. Çalışma programı NC programı ile karıştırılmamalıdır. NC programı, belirli bir iş için tezgah kontrol sisteminin rijit-tel lojiğine göre hazırlanmış, tezgahın hareketlerini tayin eden bir programdır. Çalışma programı ise, kontrol sistemini oluşturan ünitelerini kontrol eden ve bunların uyumlu bir şekilde çalışmalarını sağlayan yani kontrol ünitesinin fonksiyonlarını tayin eden bir programdır. CNC tezgahlarına ilave edilen mikrobilgisayarların çalışma programı, tezgaha verilen programın yardımıyla değiştirilebilir. Ancak tezgahın kontrol sisteminin içindeki kontrol ünitesinin lojiği rijit-tel sistemine bağlı kalır ve değiştirilemez. Dolayısıyla NC sistemlerinde tüm fonksiyonlar rijit-tel (hardware) ile meydana getirilir. Bu bakımdan CNC sistemleri büyük bir esneklik sağlarlar. Ayrıca CNC tezgahlarının bir başka özelliği, “hatırlama” özelliğidir. Zira elektrik güç kaynağı kesildikten sonra, kızağın konumu ve tezgahın çalışma devreleri ile ilgili dataları hatırlayabilmesidir. Bu da elektrik güç kaynağı açıldıktan sonra tezgahın çok çabuk olarak çalışmasını sağlar.

Genel olarak CNC sistemleri aşağıda gösterilen özelliklere sahiptirler : a. Tezgaha program, direkt olarak bir klavyenin yardımıyla verilebilir. Program tezgaha bir kere verilir. Tezgah bu programı saklar ve istenildiğinde geri verir. Ancak saklanacak program sayısı sınırlıdır. b. Mikrobilgisayar sistemine, belirli işlemler için bir takım alt programlar yerleştirilebilir. Şöyle ki bu işlemleri gerçekleştirmek için, programcı tarafından hazırlanması gereken program büyük ölçüde basitleştirilir. c. CNC tezgahları belleklerinde, birçok program saklayabilir. Zamandan tasarruf sağlamak amacıyla, tezgahta bir parça işlenirken, bir başka parçanın programı, belleğe yüklenebilir. d. Tezgah tek merkezden kumanda edilen bir tezgah sisteminde bağlanabilir. Ayrıca tezgahın programlaması, direkt olarak buradan da yapılır.

e. Minibilgisayar, programın tümünü ve alt programları, büyük bir doğrulukla gerçekleşmesini sağlayacak şekilde programlanabilir. Alt programlar, ana milin hızını ve dönme yönünü, soğutma ve parça tutturma sistemini, kızakların konumunu, tezgah kontrol tablosu ve gösterge tertibatını, parça besleme sistemini, giriş ve çıkış ünitelerini, kontrol eden program paketidir. Yukarıdaki faktörlerin biri istenen koşullara uymadığı takdirde programlama o şekilde yapılır. Tezgah çalışmaz veya çalışır durumda olsa dahi otomatik olarak durur. Alt programlar belleğe saklanmıştır ve iş akışına göre ana programda belirtilen koşullarda kullanılır. f. Mikrobilgisayarların belleği, uygun ilavelerle (extension) çok sayıda düzeltme programları saklayabilecek genişletilebilir. g. Uygun bir mikro-program sistemi ile arızalar ve bunların nedenleri tespit edilir, bu da tezgahın tamir ve bakım zamanını büyük ölçüde azaltır. h. Mikrobilgisayarın hatırlatma özelliğine bağlı olarak, herhangi bir nedenden dolayı ara verdiği durumda parçayı kaldığı yerden işlemeye başlar. Bu da, bu bakımdan zaman kayıplarını önler.

2.3. CNC TAKIM TEZGAHLARI: CNC takım tezgahların dan önce NC takım tezgahlarına özetleyip CNC tezgahlarını anlatmaya geçeceği Nümerik Kontrol (NC) metal ve diğer tür malzemelerin talaş kaldırmak suretiyle işlenmesinde kullanılan her türlü takım tezgahında yaygın olarak uygulanmaktadır. Bu tezgahlardan bazıları şunlardır: -Torna tezgahı (lathe Machine) -Freze tezgahı(Miling Machine) -Matkap tezgahı (Drilling Machine) -Delik Büyütme Tezgahı (Borıng Machıne) -Taşlama Tezgahı (Grinding Machine) Bütün NC takım tezgahlarının kendilerine özgü kapasite, operasyon yetenekleri ve bir takım karakteristik özellikleri vardır. Bu nedenle tezgahın sahip olmadığı hiçbir işleme özelliği o tezgaha yaptırılamaz. NC takım tezgahlarında hafıza bulunmadığından bu tür tezgahlarda blok verileri sıra ile okunur ve işleme konulur. Bir iş parçasının imalatı esnasında tezgahın kontrol ünitesi (Machine Control Unit) bir bloktaki bütün verileri okur ve tezgahta gereken işlem operasyonlarını yerine getirir. Operasyonlar tamamlandıktan sonra bir sonraki bloka geçirilir. Bu işlem sırasıyla program sonuna kadar devam eder. Parça programları standart kağıt şerit üzerindeki yer ve diziliş şekillerine göre farklı nümerik (sayısal) ve alfa nümerik (alfa sayısal) değer ve anlamları vardır. CNC takım tezgahlarının fiziksel tasarım ve konstrüksiyonların NC tezgahların aynıdır. Ancak NC takım tezgahlarında yapılmaları pratikte mümkün ve ekonomik olmayan bir dizi fonksiyonel özellikler bu tür tezgahlara ilave edilmiştir.

Bu özellikler şunlardır; - Tezgaha yüklenmiş olan parça programları kontrol ünitesi hafızasında saklanabilir, buradan çağrılarak defalarca işletilir. - Tezgah kontrol ünitesini besleyen özel bir güç kaynağı mevcuttur. Tezgahın enerjisi kesilse bile program vb. veriler muhafaza edilir. - Parça programı üzerinde yapılması düşünülen değişiklikler istenildiği anda ve kolaylıkla yapılır. Değiştirilmiş olan program son şekliyle hem işletilir hem de hafızada saklanır. - Bazı rutin operasyonlar program içerisinde döngüler (Cycles) şeklinde tanımlanır ve gerekli yerlerde kullanılır. (Delik delme, delik büyütme, dikdörtgen cep frezeleme, kademeli ve konik tornalama, radius tornalama vb. ) - Bir iş parçası üzerinde döngüler dışındaki tekrarlanması gereken operasyonların programlama ana program (Main Program) içerisinde birkez yazılır ve Alt Program (Sub Program) adıyla isimlendirilirler. Ana programın uygulanması sırasında bu alt programlar gerekli yerlerde çağrılarak işlem tamamlanır. Buna örnek olarak ADANA yazısının programını verebiliriz. Burada A harfi için bir alt program yazılır. Ancak bu program farklı X mesafesinde sadece koordinat tanımlamaları yapılmak suretiyle uygulanır. Böylece normal program %40 daha kısaltılmış olur.

- Bir parçanın programı yazıldığında normal olarak belirli tür ve çaptaki kesicilere işlenir. Programlama esnasında kesici çapının dikkate alınarak bazı belirli ölçüsel kaydırmaların yapılması gerekir. Halbuki kesici telafisi (Cutter Compensation) kolaylığı ile bu kaydırmalar CNC kontrol ünitesi (CNC Control Unit) tarafından programın işletimi esnasında yapılır. Kullanılan kesici kırıldığında ve aynı çapta başka bir kesici bulunamadığı durumlarda farklı çaptaki kesici ile programa kalınan yerden devam edebilme kolaylığı sağlar. Kontrol ünitesi yeni kesicinin çapına göre gerekli ölçüsel kaydırmaları yapar. - Bilgisayar sayesinde konum değiştirmeler, devir sayısı ve ilerlemelerde optimum değerlere ulaşır. Bunun sonucu olarak CNC takım tezgahlarında ideal çalışma koşulları sağlanmış olur. Alın tornalama işleminde iş parçasının çapı sürekli olarak değiştiğinden buna bağlı olarak devir sayısının da değişmesi gerekir (Constant Surface Speed). Sonuç olarak elde edilen yüzey kalitesi ve hassasiyet konvansiyel tezgahlara (Conventional Machines) kıyaslanmayacak derecede iyidir. - CNC kontrol ünitesinde bilgisayar kullanımı sonucu diğer pek çok bilgisayar ve sistemleriyle iletişim kurabilme avantajına sahiptir. - Parça imalatına geçilmeden önce görüntü ünitesi (Visual Display Unit) yardımıyla grafik olarak parça programının benzetimi mümkündür. -Kesici aletlerin değiştirilmeleri her hangi bir manuel müdahale olmaksızın yapılır. Bunun için dönerli taretler (Rotery Turrets) yada paletli kesici magazinleri kullanılır.

2.3.1. CNC TORNA TEZGAHLARI: Nümerik kontrollü torna tezgahlarda genelde X ve Z ekseni olmak üzere iki temel eksen vardır. Bu tür takım tezgahlarında pek çok profil tornalama işlemlerinin yapılabilmesi için doğrusal interpolasyon (Linear Interpolation) ve eğrisel interpolasyon (Circular İnterpolation) işlem özelliği yeterlidir. Ayrıca devir sayısı ve kesici değiştirme, ilerleme hızının belirlenmesi vb. fonksiyonlara sahiptirler. İşleme kapasiteleri daha geniş olan CNC torna tezgahlarında eksen sayıları 3 yada daha fazla olabilir. Üçüncü eksen tezgah taretinin eksen hareketi olabilir. Özellikle endüstriyel tip CNC torna tezgahlarında (Industrial type CNC lathes) tezgahın yapısal direncini artırmak, daha hassas imalatı gerçekleştirebilmek ve çıkan talaşları kesme bölgesinden uzaklaştırabilmek için yapısal ayrıntılarında bazı dizayn değişiklikleri yapılmıştır.

2.3.2. CNC FREZE TEZGAHLARI CNC Freze tezgahları operasyon yeteneklerinin çeşitliliği bakımından işleme merkezlerinden sonra en çok işlem kabiliyetine sahip olan tezgahlardır. Bu tür tezgahlar en az 3 olmak üzere 4-5 ve daha fazla eksende işlem yapabilme özelliklerine sahiptir. Bu tezgahların bütün çeşitleri sürekli iz kontrol (Continuous Paht Control) ile donatılmıştır. Otomatik kesici değiştirme (Automatic Tool Change) kolaylıkları bir başka özellikleridir. Kesici telafisi (Tool Compensation) özellikle eğrisel frezeleme işlemlerinde ve kalıpçılıkta büyük kolaylık sağlar. Üç boyutlu (3 Dimension) iş parçalarının ideal profil ve optimum özellikte işlenmeleri başarıyla gerçekleştirilir. Kullanılan kesiciler, uçları radyuslu ve yüksek kesme hızına sahip sert maden ve titanyum kaplı uçlardır.

2.3.3. CNC LAZER KESME TEZGAHLARI : Torna ve işleme mekezlerinden farklı olarak; Lazer işleme makinaları, işlenecek malzemeyi 0.5 mm'den küçük çaplı bir lazer ışık hüzmesi ile eritir ve buharlaştırır. Sertliği veya yoğunluğu ne olur ise olsun, tüm malzemeler çabuk ve pürüzsüz olarak kesilmektedir. Kesilmesi zor malzemelerden olan inconel, titanyum ve takım çeliği örnek olarak gösterilebilir. Dokunmasız işleme gerçekleştirildiğinden dolayı sabitleme - düzeltme gerektirmemektedir. Maksimum işlenebilecek malzeme kalınlığı lazer osilatör'ünün çıkış gücü ile belirlenmektedir. Örneğin; 4kW'lık bir lazer, 15mm lik paslanmaz çeliği, 20mm lik takım çeliğini, 25mm lik yumuşak çeliği kesebilmektedir. Ek olarak; üç boyutlu lazer işleme makinaları yalnız düz tabakaları değil, üç boyutlu kompleks parçaları da kesebilmektedir.

Lazer işleme merkezi seçiminde aranması gereken temel kriterler: 1-) Lazer osilatör'ünün çıkış gücü, işlenecek malzeme kalınlığı için ana kıstas teşkil etmektedir. Bununla birlikte aranması gerekli temel kriterler; kesimde kesintisiz sürekli kalite, pürüzsüzlük ve hassasiyettir. Bunun için, tercih edilecek lazer işleme merkezinin gerçek ve görsel performansı bizzat görülmelidir. 2-) Vibrasyon, lazer gibi hassas bir konuda önemli belirleyici bir kriterdir. İç vibrasyonlar ve özellikle dış çevresel vibrasyonlar, toplam bileşke vibrasyonu teşkil etmektedir. İhmal edilebilir görünen bir vibrasyon, lazer'in yuvarlak açması gerekli bir deliğin oval açılmasına sebeb olabilmektedir. Ayrıca vibrasyon, kesintisiz sürekli kesim kalitesi, pürüzsüzlük ve hassasiyet konularında etkin bir belirleyici kriterdir. 3-) Toplam kullanılan ekipman sayısı ve toplam maliyetler : Lazer işleme makinalarında, kullanılan ekipman sayısının (odaklayıcı lensler, doğrultucu ve yönlendirici aynalar, kullanılan lazer gazı, tüp sayısı v.s.) olabildiğince az tutulması seçimlerinizde belirleyici unsurlardan olmalıdır. Bu konu; ek maliyet, periyodik bakım-değişim, daha çok ayar, ek fonksiyonel bağlantılar, servis maliyeti gibi ciddi düşünülmesi gerekli külfetler getirmektedir.

Temel olarak; Madde-1'de belirtilen kesintisiz sürekli kalite, pürüzsüzlük ve hassasiyetin olabildiğince az değişkene bağlanması gereklidir. a- Işığının katedeceği yol uzadıkça ışık saçılımı artmaktadır. Bunu önlemek için ise, ek odaklayıcı ve doğrultucu elemanlar kullanılmaktadır (NC ayarlı, eksen ortasında ek aynalı ışın sabitleme ya da konkavlığı NC ile ayarlanabilir özel aynalar kullanılmaktadır). Bunlar da sonuç olarak; ek maliyet, periyodik bakım-değişim ve servis maliyeti gerektirmektedir. Bu hareketlerin, yüksek hızlı kesimlerde sürekli olarak gerçekleştirileceği göz önünde bulundurulacak olur ise; Lazer ışığının katedeceği yolun mümkün olduğunca kısa, lazer kesim kafasının da olabildiğince az hareketli olması önem taşımaktadır. b- Lazer gazı ve kesim için gerekli yardımcı gazların oransal kullanım performansı, ara ek ekipman kullanılıp kullanılmadığı, tüp ve tüketim maliyetleri de dikkate alınması gerekli önemli bir husustur.. c- Toplam elektrik tüketimi, yine toplam maliyetler ile yakından incelenmesi gerekli bir konudur.. 4-) Seri üretim yapılan ve zamanın çok değerli olduğu sistemlerde seçeceğiniz lazer işleme merkezinin, farklı kalınlıklardaki farklı malzemeleri, kafa değişimine, ek ayarlara ve zaman kayıplarına gerek duyulmaksızın, kesintisiz ve sürekli gerçekleştirebilme özelliğine sahip olması gereklidir.

5-) Servis ağı, kalitesi ve güvenilirliği tüm kriterlerden ayrı tutulması ve çok ciddi değerlendirilmesi gerekli temel bir prensiptir. 6-) Tüm bu belirleyici kriterler ile birebir örtüşen, lazer işleme merkezinin tamamlayıcısı CAD/CAM çizim ve kod çevirici programlarının mevcut olması sizler için yine önem verilmesi gerekli bir konudur. CAD (Computer Aided Design) Bilgisayar Destekli Çizim, CAM (Computer Aided Manufacturing) Bilgisayar Destekli İmalat kısaltmalarından oluşmaktadır. CAM, CAD'de yapılmış çizimleri işler ve makine kodlarına dönüştürür. (ISO / EIA) Sonuç olarak; rakamsal veriler, teknik karakteristikleri yansıtır. Bu da, temelde sizin teknik beklentilerinizi karşılayacak kriterlerdir. Nihai karar, yukarıdaki temel kriterler ve maliyet hesapları ile birleştirildiğinde sizleri gerçek sonuca ulaştırmalıdır...

2.3.4. CNC İŞLEME MERKEZLERİNİN KAREKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ: - Prizmatik iş parçalarının bir bağlanışta 3 hatta 4 yüzeyi aynı anda işlenebilir. - Alın frezeleme, delme delik büyütme rayba ve kılavuz çekme, profil işleme, açılı delik delme vb. işlemler yapılabilir. - Kullanılacak olan kesiciler tezgahın magazin kısmına yerleştirilir ve program içerisinde gerekli olan işlemlerde kullanılır. Magazinler 10-30-60-80 yada daha fazla kesici kapasitesinde sahiptir. - İş parçalarının tezgaha bağlanma ve çözülme işlemlerinde robot kol ve ekipmanlar kullanılır. Böylece bu alandaki zaman kayıpları ortadan kaldırılır.

2.3.5. DİĞER TÜR CNC TAKIM TEZGAHLARI: Yüksek verim ve hassasiyetinden dolayı CNC günümüzde her türlü imalat sisteminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Otomatik kesici değiştirme özellikleriyle de otomasyonda büyük ölçüde kolaylık ve zaman tasarrufu sağlar. Günümüzde CNC ‘nin kullanıldığı tezgah çeşitleri yalnızca yukarıda bahsedilenler değildir. Ancak bunlar en yaygın olarak kullanılanlardır. Bunların dışında CNC ‘nin kullanıldığı tezgah türleri: - Üç boyutlu ölçme ve kontrol tezgahları - Alet bileme tezgahları - Testere tezgahları - Montaj sistemleri - Erozyon tezgahları - Kaplama tezgahları - Malzeme taşıma sistemleri - Lazer kesme tezgahları - Boru bükme makineleri - Sıvama tezgahları - Alevle kesme makineleri

2.4. CNC TEZGAH FANUC BİLGİLENDİRME BÖLÜMÜ

2.5. CNC TEZGAH KONTROL PANELİ

2.6. CNC TEZGAHLARIN ÜNİVERSAL TEZGAHLARLA KARŞILAŞTIRILMASI 2.6.1. CNC Tezgahların Geliştirilmesinin Amaçları - Üretimin hızının artırılarak birim maliyetinin azaltılması. - Şekil ve ölçü zorluğu olan, çok işlem gerektiren parçaların üretiminin kolaylıkla yapılabilmesi. - Seri imalat parçalarının şekil ve ölçü hassasiyetinin bozulması ve kolayca kontrol edilebilmesi. -Klasik yöntemlerle işlenmesi mümkün olmayan parçaların üretiminin yapılması. 2.6.2. CNC Tezgahların Avantajları - Verimliliği arttırır. - İşlenen parçaların ölçü ve şekil tamlığı yüksektir. Bu nedenle bozuk parça sayışı çok düşüktür ve kalite kontrolü kolaydır. - Özel takım ve iş bağlama aparatlarına duyulan ihtiyaç azdır. Bu nedenle takım ve aparat stoklama sorunu azdır. Ölü yatırımların maliyetleri düşüktür. - CNC Tezgahlarda çok sayıda işlem aynı anda (bir bağlamada) yapılabileceğinden tezgahlar arasındaki iş parçası akışı azdır. - İşlem süreleri sabit olduğundan, üretim takibi yapmak, planlamak, denetlemek ve önceden zaman tespiti yapmak (elle veya bilgisayarla programlama imkanı ile) mümkündür. Bu da imalat seçeneklerinin tespit edilebilmesi ve üretim planlamasıyla iş parçasının işlem maliyetinin belirlenme kolaylığım sağlar. - Programdaki esneklikler ve çabuk müdahalelerle dizayn değişiklikleri (ölçü-şekil) oldukça hızlı ve kolay olacaktır.

2.6.3. CNC Tezgahların Dezavantajları - İlk yatırım ve işletme maliyeti yüksektir. - Tezgah programcı ve kullanıcıların özel eğitim görmeleri gerekmektedir. -Elektrik ve elektronik donanımlarının bakım-onarım maliyeti yüksektir ve bu tür işlemler için kalifiye personel gerekmektedir. -Kesici takımların seçilmesi kesme şartlarının belirlenmesi, magazine yerleştirilmesi, ölçülerin tespiti çok daha fazla dikkat ister. -Teknik resimlerin hazırlanması ve kalite kontrol aşamalarının tespiti bu tezgahların özelliklerine göre yapılması gerekir. -Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda CNC Tezgahların her uygulama için doğru ve ekonomik olmayacağı açıktır.

3. DNC Nedir? Günümüzde, CAD/CAM sistemlerinin modern üretim ortamları için tasarımdan imalata kadar geçen süreç içinde kaçınılmaz bir gereksinim olduğu bilinmektedir. Şu anda ülkemizin önde gelen büyük, orta, küçük ölçekli; büyümeyi, kalite ve verimliliği artırmayı, yurtdışına açılmayı hedefleyen bir çok sanayi kuruluşunda CAD/CAM sistemleri halen kullanılmakta veya kullanma aşamasındadır. CAD/CAM sistemlerinin diğer bir tamamlayıcı unsuru da DNC sistemleridir. Ülkemize az bilinen yada bilindiği halde fazla önem kazanmayan bir kavram olan DNC sistemleri, halen çok az sayıda olsa da özellikle savunma sanayi kuruluşları tarafından kullanılmakta veya kurulma aşamasındadır. Yurtdışında yapılan istatistiklere göre DNC sistemleri imalat sanayinde oldukça yüksek verim artışı sağlamaktadır. DNC, Doğrudan Nümerik Kontrol veya Dağıtılmış Nümerik Kontrol olarak tanımlanmaktadır. Doğrudan veya Dağıtılmış Nümerik kontrol, imalat sanayide CNC tezgahlar için yazılan programların merkezi bir bilgisayarda depolanarak ilgili CNC tezgahlara gerektiği zaman yüklenmesi veya tezgahlardan merkezi bilgisayara geri gönderilmesi işlemidir.

3.1. CAM İLE PROGRAM YAPMA Cam, cam sistemi olarak doğrudan kesme işlemine yoğunlaşmış ve bu işlemlere dayanan bir modelleme kullanılmaktadır. Temel veri tabanı “takım izi” dir. Yapılan işlem takım yolunun modellemesi şeklinde açıklanabilmektedir. Talaşlı imalat işlemlerinin modeli, bir başka anlatımla; kesici takımın hareketi bunların sırası ve özellikleri veri tabanı kurmaktadır. Takım yolu modellemesinin klasik anlamdaki modelleme yöntemleri ne göre büyük avantajı; (Parçanın modellemesi, işleme programının yapılması, CL file oluşturulması, post processorden geçirilmesi vs. gibi) birbiri ardına devam eden çok sayıdaki basamağa bon vermesidir. Bu işlemler çalışmanın başından beri paralellikle sürdürülerek takım yolu modellemesi bitirildiğinde tüm işlemlerin bitmesi sağlanmaktadır. Yani, parçanın şekli bittiğinde işleme de bitmektedir. AVANTAJLARI - Kolay kullanım - Gelişmeye açık olma - Büyük zaman tasarrufu - Tezgah başında akıyormuş gibi simülasyon olanağı ve hata kontrol sistemi - İşleme zamanı hesaplama - Takım kaydırabilme

4. PERİYODİK BAKIMLAR 4.1. Günlük Bakımlar A- Her gün iş bitiminde tezgah operatörü, aşağıdaki işlemleri yapmalıdır: a) Tezgahın enerjisinin dalın (ince anlatılan sıra ile kesilmesi, b) Tezgahta birikmiş talaşların temizlenmesi, c)Tezgahların uzak gibi çalışan kısımlarının koruyucu yağ ile yağlanması. Bu işlem özellikle suda çözünen soğutma sıvısı kullanıldığında önemlidir. B- Tezgah operatörü, her gün işe başlamadan önce aşağıdaki kontrolleri yapmalıdır. a) Yağlama tankındaki yağ seviyesi, b) Operatör paneli ve elektrik panosunun temizliği, c) Yağ ve hava kaçakların olup olmadığı, d) Tezgahın aynası (torna için),paleti (işlem merkezlerinde) ve takım magazininin temizliği, c) Kızaklarda talaş olup olmadığı, f) Hidrolik tankındaki yağ seviyesi, g) Hidrolik basınçların, h) Elektrik panosundaki havalandırma fanlarının çalışıp çalışmadığı, i) Anormal ses ve titreşim olup olmadığı, l) Kumanda ünitesinin ekranında alarm olup olmadığı, k) takımların bağlantılarının sağlamlığı.

4.2. Haftalık Bakımlar A- Bütün ikaz lambalarının bozuk olup olmadığı, B- Hidrolik yağ seviyesi, C- Basınç momentleri, D- Kağıt bant şerit okuyucunun temizliği. 4.3. Aylık Bakımlar A- Elektrik panosu hava filtresi derinin temizliği, B- Tezgah limit swichleri, C- Buton ve anahtarların çalışıp çalışmadığı. 4.4. Üç Aylık Bakımlar A- Tezgahın seviye kontrol B- Sonsuz vida ile dişli arsında boşluk olup olmadığı, C- Soğutma sıvısı takının temizliği, D- Elektrik panoları hava filtresinin temizliği.

4.5. Altı Aylık Bakımlar A- Hidrolik yağım değiştirip, tankın temizlenmesi, B- Hidrolik yağ filtresinin temizlenmesi, C- Ayna dişlisi yağının değiştirilmesi. 4.6. Elektrik Panosunun Temizliği Elektrik panosu soğutma ünitesi ve fan motorları periyodik olarak temizlenmelidir. Eğer soğutma ünitesi ve fanlar toz, nem veya diğer maddelerle kirlenir ise görevlerim yapamazlar. Temizleme aralığı ortamın kirlilik derecesine göre değişir. 4.7. Hava Filtresinin Temizliği: Elektrik panosunun alt tarafındaki hava fîltresi kirlenirse filtrenin toz tutma fonksiyonu azalır ve aynı zamanda panonun içerisindeki hava sıcaklığı yükselir. Bunun için fîltreler temiz tutulmalıdır. a) Filtreyi tutan koruyucu kapaklar sökülür.