Spor Psikolojisi Cinsiyet Rol Eğilimleri

CİNSİYET Cinsiyet (sex): Kadın ya da erkek olmanın biyolojik yönü Toplumsal Cinsiyet (Gender):Kadın ya da erkek olmaya toplumun ve kültürün yüklediği anlamlar, beklentiler

CİNSİYET FARKLILIKLARI Cinsiyet Farklılıkları: Kadınlarla erkekler arasındaki biyolojik farklılıkları 23çift kromozom XX Kadın / XY Erkek Cinsiyet organları, hormonlar, üreme fonksiyonu, vücut yapısı… Toplumsal Cinsiyet Farklılıkları: Erkek ve kız çocuklarının öğrendikleri kültürün, cinsiyetlerine ‘uygun’ bulduğu duygu, tutum, davranış ve roller arasındaki farklılıklar Kadınların daha hassas, duyarlı, ilgili olarak algılanmaları ve ev kadını, öğretmen, hemşire…. Olmalarının beklenmesi Erkeklerin bağımsız, atılgan, kuvvetli olarak algılanmaları ve asker mühendis, tüccar… olmalarının beklenmesi

TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ Toplumsal Cinsiyet Rolleri:Toplumun tanımladığı ve bireylerin yerine getirmelerini beklediği cinsiyetle ilişkili beklenti Çeşitli nesneleri,etkinlikleri, oyunları, meslekleri ve hatta kişilik özelliklerini uygun ya da uygun olmayan olarak ayırt etmeyi öğrenir.

CİNSİYET KURAMLARI Biyolojik Cinsiyet Kuramları Kadınlar ve erkekler genler,hormonlar ve fiziksel karakteristikleri gibi doğuştan getirdikleri cinsiyet farklılıklarına sahipler. Sosyal Psikolojik Cinsiyet Kuramları: Rollerin insanların diğerleri ile etkileşimine etkisini ve davranışa verdiği yönü

Sosyal Öğrenme Kuramları: Gözlemsel öğrenme,ödül ve ceza,model alma ve şartlı öğrenme gibi kavramların cinsiyetin şekillenmesinde etken olduğu Bilişsel Cinsiyet Kuramları: Cinsiyet gelişiminin sadece gen, hormon ve sosyal şartlanma ile değil zihinde meydana gelen bilişsel süreçlerle de oluştuğu

PSİKANALİTİK KURAM Cinsiyet kimliği ile ilgili ilk kapsamlı kuram Freud: Kadın ve erkek nasıl kadınsı ve erkeksi özellikleri kazandı ? Biyolojik cinsiyet ve kişilik “Anatomi kaderdir” Çocuğun cinsel gelişimi doğumla başlayan bir süreç Erken çocukluk deneyimleri bireyin kişiliğinin oluşmasında önemli

PSİKANALİTİK KURAM 3-6 yaş döneminde çocuk önce kendi anatomik yapısını ve farklılığı daha sonra kendi cinsiyetinden olan anne ya da babasını keşfeder (özdeşim kurar) Özdeşleşme:Çocuğun etrafındaki nesnelerin özelliklerini benimsemesi Ego – Özdeşleşme - Süperego Kız ve erkek çocuklar kendi cinsleriyle özdeşleşerek cinsel kimliklerini kazanır

SOSYAL ÖĞRENME KURAMI Bandura Çocuğun cinsiyet gelişiminde toplumsal ve kültürel faktörler belirleyici Edimsel koşullama Ceza ve ödül Gözlem ve taklit Gözlenen figürler (anne,baba,öğretmen,sporcu…) model alınır ve cinsiyet rolü davranışları taklit edilir

BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Kohlberg Çevre yerine çocuğu temel alır Cinsiyet rolleri belirli aşamalardan geçerek edinilir Kendi cinsiyet kimliğini kazanır Bu kimliğe uygun davranışları değerlendirir Bilişsel gelişim ve çevre birlikte işler Toplumsal öğrenmeyi reddetmez Çocuğu etkin bir süreçte tanımlar Çocuk cinsiyetini ve cinsiyetiyle tutarlı davranışları fark edip algılar Erkeksi –kadınsı davranış sınıflaması

Cinsiyetin Kararlılığı:Cinsiyetin sürekliliğini anlamaya başlar 3 dönem Cinsiyeti Etiketleme: insanların iki cinsiyetten birine ait olduklarının farkına varmaya başlar Cinsiyetin kalıcılığı ve değişmezliği yok Kız çocuk büyüyünce baba olacağım diyebilir Cinsiyetin Kararlılığı:Cinsiyetin sürekliliğini anlamaya başlar Saçını kestiren kadın erkek olmuştur Cinsiyetin Değişmezliği:Cinsiyetin değişmezlik ilkesi kazanılmıştır. Dış görünüm ne olursa olsun cinsiyet değişmez.

TOPLUMSAL CİNSİYET ŞEMA KURAMI Sosyal öğrenme + Bilişsel Gelişim Çocuk toplumsallaşma sürecinde aktif Zihnindeki cinsiyet şemasına göre bilgileri kodlar Cinsiyet şemayla ilgili/tutarlı bilgileri kabul eder Şema: Bireyin algılarını organize eden ve yönlendiren bilişsel yapı Cinsiyeti ayrıştırır Cinsiyet Ayrıştırma: Bir toplumda kadını kadınsı,erkeği erkeksi yapan süreç

BEM CİNSİYET ROLÜ ENVANTERİ Kadınsılık: duygusal, anlayışlı, nazik, merhametli (20 özellik) Erkeksilik: baskın, etkili, gözü pek, hırslı (20 özellik) Sosyal Beğenirlik: (20 özellik) Androjen: kadınsı ve erkeksi özellikler yüksek Belirsiz-farklılaşmamış-: kadınsı ve erkeksi özellikler düşük

CİNSİYET ROLLERİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ERKEKSİ Maceracı Agresif Rekabetçi Baskın Cesaretli Hükmetmeyi seven Güçlü Bağımsız Asi,boyun eğmeyen KADINSI Endişeli Daha az yarışmacı Empatik İlgili Yardımsever Kibar Kabullenici Zayıf Emirlere uyan

DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ ERKEKSİ Ev boyamak Çimleri biçmek Araba tamir etmek Elektrik işleri Motora binmek Ekstreme spor yapmak KADINSI Çiçeklerle ilgilenmek Çamaşır yıkamak Makyaj yapmak Bebek bakıcılığı Dikiş dikmek Aerobik yapmak

CİNSİYET ROLLERİ VE SPOR NEDEN SPOR BİR ERKEK UĞRAŞI OLARAK GÖRÜLÜYOR? Spor deneyiminde vücudun ve fiziksel performansın üst düzeyde olmasının önemi Sporu erkeğin atletik yapısı ile bütünleştirerek görmenin ataerkil bir yapının sonucu olması Toplumun etkisi Aile ve Okul

CİNSİYET ROLLERİ VE SPOR KADIN Eğlenmek Yeni arkadaşlar edinmek İdeal bir vücuda sahip olmak Toplum tarafından desteklenmemesi Erkeksi vücuda sahip olmama isteği ERKEK Yarışmak Kazanmak Güç sergilemek Toplum tarafından destek görmesi Dışa dönük olması

KADINLARIN SPORA KATILIMI 1970’ lerden sonra artış Yeni yasal düzenlemelerin yapılması Kadın hareketinin etkisi Sağlık ve fiziksel uygunluk hareketlerinin artması ( COAKLEY,1994)

CİNSİYET ROLLERİ VE SPOR Kadınlar, sporda ya dişilik özelliklerini daha fazla ortaya çıkartacak şekilde ya da erkeksileşmiş bir biçimde yer alabilirler !!!! Kadınlara ve erkeklere uygun olarak görülen spor branşları farklılık göstermektedir Erkek Güçlü, hızlı,agresif,cesaretli ve saldırgan… Dövüş sporları,futbol,basketbol,güreş,karate Kadın Güzel,estetik,hassas ve güçsüz… Jimnastik,bale,voleybol,tenis….

CİNSİYET ROLLERİ VE SPOR Theberge (1993);Spor deneyiminde vücudun ve fiziksel performansın üst düzeyde önemli olması, spor ortamını cinsiyet ideolojilerin yapılanması ve doğrulanması için güçlü bir ortam haline getirmekte Erkeği toplumda etken olarak kabul eden anlayış SPOR=ERKEĞE ÖZGÜ Kültürler ve toplumlar arası farklılıklar

CİNSİYET ROLLERİ Spora katılım toplumsal cinsiyetin yapılanmasında önemli bir etken Sporcuların büyük bir kısmı androjen ve erkeksi cinsiyet rollerine sahip Bireysel sporlarla uğraşanların androjen ve erkeksi puanları takım sporları ile uğraşanlarla spor yapmayanlardan daha yüksek

Colley,Roberts Chips (1985) Takım sporlarında yer alanlar androjen (kadın ve erkeksi puanları yüksek), bireysel sporlarda yer alanlar ise belirsiz (kadın ve erkeksi puanları düşük) Colker ve Widom(1980) Takım ve bireysel sporlarla uğraşan kadın sporcuların cinsiyet rolleri arasında anlamlı farklılık bulunamamıştır.

Kimlicka , Cross ve Tarnai (1983) Farklı cinsiyet rollerine sahip kadınlar ve beden bölgelerinden hoşnutluk Erkeksi ve androjen özelliklere sahip kadınlar bedenlerinden daha memnunlar Burke (1986) Kadına uygun görülen sporlar (tenis,yüzme); uygun görülmeyen sporlar(futbol,basketbol) Uygun görülen sporlarda yer alan kadın sporcuların erkeksilik puanları düşük

Myers ve Lips(1978) Kadın racquetball oyuncuları=Androjen Erkek racquetball=Erkeksi Yarışmacı kadın sporcular =Androjen ve Erkeksi Yarışmacı olmayan kadın sporcular =düşük Erkeksi ve yüksek kadınsı skor