Nedir? DEHB okul öncesi dönem ve okul çağı çocuklarında belirgin hale gelen bir bozukluktur. Çocuğun davranışlarını kontrol etmesi ve dikkatini vermesinde sorun vardır.

Aile şöyle diyor “Daha karnımdayken bile kıpır kıpırdı.”, “Televizyon izlerken bile amuda kalkar, taklalar atar.”, “Bu çocuğun freni yok!”, “Kaç yaşına geldi hâlâ söz kesmemeyi öğrenemedi.”, “Düşünmeden hareket ediyor.”, “Çok sabırsız, istekleri hemen olsun istiyor.”, “Onun yüzünden komşulara rezil olduk.”

Öğretmeni şöyle diyor “Dersi dinleyemiyor, etrafıyla çok ilgileniyor.”, “Derste dalıp gidiyor.”, “Başladığı işi bitiremiyor.”, “Tahtada yazılanları tam olarak defterine geçiremiyor.”, “Öğrendiklerini çabuk unutuyor.”, “Soruları sonuna kadar okumadan yanıtlıyor.”

O ise şöyle diyor “İçimde bir motor var ve durmuyor.”, “Kafamdaki düşünceler o kadar hızlı ki durduramıyorum ve çok yoruluyorum.”, “Pişmanım ama elimde değil.”, “Kendimi kendimden koruyamıyorum.”, “Kimse beni sevmiyor.”, “Hiç arkadaşım yok.”, “Beni kimse oyuna almıyor.”, “Elimde değil.”, “Çok çalıştım ama sınavda yapamadım.”, “Ben aptal mıyım?”

Sanıldığından daha sıktır, 25-30 kişilik bir sınıfta en az 1-2 DEHB olan çocuk görülebileceği anlamına gelmektedir. Toplum tarafından yeni tanınmaya başlayan bir durum olmasına rağmen aslında uzun zamandan beri bilinmekte ve her sene hakkında yüzlerce araştırma yayınlanmaktadır.

Çocuğunuz çok hareketli olmasa da DEHB olabilir mi? “Hiperaktivite”, aşırı hareketlilik anlamına gelmektedir; ancak bu terim DEHB olan çocukların tümünü iyi anlatan bir terim değildir, çünkü hiperaktivite olmadan da DEHB olabilir. Bazı çocuklarda en belirgin şikayet dikkat süresinin çok kısa olmasıdır. Bir kısmında aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ile ilgili belirtiler ön plandayken bir kısmında dikkatsizlik ile ilgili şikayetler ön plandadır.

Yakın zamanda yapılmış çalışmalardan elde edilen veriler Yakın zamanda yapılmış çalışmalardan elde edilen veriler *(2,3,4) : DEHB olan çocuklarda toplam beyin hacminin % 5 kadar daha küçük oldukları anlaşılmıştır. Takip çalışmalarına göre bu çocukların beyin büyüklüğü ve olgunlaşmasında normal çocukları geriden takip ettikleri ve ergenlik döneminde bazı çocuklarda aradaki bahsedilen farkın kapandığı düşünülmektedir

PSİKOSOSYAL ETKENLER Bozukluğun gelişiminde temel bir etkiden çok hazırlayıcı ve ortaya çıkışını hızlandırıcı etkilerden söz edilebilir.

DEHB olan çocukların sıklıkla parçalanmış ailelerden geldiği, anne-babanın sürekli geçimsizliği ve anne-babada psikiyatrik bozukluklar ile tek ya da ilk çocuk olma oranının kontrollerden daha fazla olduğu bildirilmektedir.

Yetiştirme yurtlarındaki çocukların dikkat sürelerinin kısa olduğu ve aşırı hareketli oldukları gözlenmiştir. Bu belirtiler uzun süreli duygusal yoksunluktan kaynaklanmakta ve çocuğun evlat edinilmesi gibi durumun düzelmesiyle ortadan kalkmaktadır.

Tanısı nasıl konur? Tanı konulması aşaması ayrıntılı bilgi alınması ile başlar, anne-babadan, öğretmenden, çocuğun kendisinden ve olabildiğince çok bilgi kaynağından bilgi elde edinilmeye çalışılır.

Tanı Aşaması ÖYKÜ ALMA Aileyle görüşme hamilelik,doğum öncesi ve sonrası Çocuğun gelişimi Anne baba tutum ve aile ilişkileri Çocukla görüşme ve gözlem

KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Tanı Aşaması KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ İnsan resmi çizme testi Cümle tamamlama testi Cbcl-Çocuk davranış sorunları Conners öğretmen derecelendirme ölçeği

Tanı Aşaması AGTE-Ankara Gelişim Tarama Envanteri Peabody BENDER-GESTALT MOTOR ALGILA TESTİ GELİŞİM YA DA ZİHİNSEL YOLDAN DEĞERLENDİRME AGTE-Ankara Gelişim Tarama Envanteri Peabody SB-Stanford Binet WISC-R – Wehcsler Çocuklar için zeka testi CDI-Çocuk depresyon ölçeği

DUYGUSAL BOYUTUN DEĞERLENDİRİLMESİ Tanı Aşaması DUYGUSAL BOYUTUN DEĞERLENDİRİLMESİ Depresyon ölçeği DKÖ/SKÖ-Durumluluk/Sürekli Kaygı Ölçeği

Tanı Aşaması Öğrenme güçlüğü testleri Çocuk nörolojisi konsültasyonu(Gerekirse EGG ve İleri tetkik) Resmi tanı ölçüleri(DSM-IV içinde yer alan ölçütler)

Aileler çoğu zaman okul öncesi dönemde dikkatsizlik, aşırı hareketlilik, dürtüsellik belirtilerini gözlemlerler ancak genellikle tanı, çocuğun okula başlamasından sonra konulur. Aile içinde ve erken dönemde sorun yaratmasa da okul gibi yapılandırılmış, kurallı ve kalabalık bir ortamda belirtiler belirgin hale gelir.

‘’DEHB’in,nörobiyolojik bir temeli vardır ve bu yüzden DEHB’li çocuklar yalnızca tıbbi tedavi görmelidir.’’ İlaçla tedavi çocuk psikiyatristi gerek görüyorsa söz konusu olmalıdır.Bunun yanı sıra davranışsal ve akademik gelişimin sağlanması için psiko-eğitimsel yardıma gereksinim vardır.Aksi takdirde ilaçla tedavi amacına ulaşmamaktadır.

DİKKATSİZLİK SEMPTOMLARI Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar . Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.

DİKKATSİZLİK SEMPTOMLARI Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür. • Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki. görevlerini tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlamamaya bağlı değildir).

DİKKATSİZLİK SEMPTOMLARI Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker. • Çoğu zaman sürekli mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.

DİKKATSİZLİK SEMPTOMLARI • Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder. (örn.. oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler). • Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır. • Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.

HİPERAKTİVİTE İMPULSİVİTE SEMPTOMLARI • Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır. • Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır

HİPERAKTİVİTE İMPULSİVİTE SEMPTOMLARI • Çoğu zaman elleri ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanır durur. • Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar.

HİPERAKTİVİTE İMPULSİVİTE SEMPTOMLARI • Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır • Çoğu zaman çok konuşur • Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce cevabım yapıştırır

HİPERAKTİVİTE İMPULSİVİTE SEMPTOMLARI • Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır. • Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer

Araştırmacılar beynin, sorunları çözmemize, karşımızdakinin davranışlarını anlayıp değerlendirmemize, plan yapabilmemize ve isteklerimizi erteleyebilmemize yarayan bölgesi (frontal loblar) ve diğer bazı bölgelerindeki küçüklüğün daha belirgin olduğunu saptamışlardır. Tedavi görmüş DEHB olan çocuklarla tedavi almamış olanlar karşılaştırıldığında, tedavi alanlarda hacim azalmasının düzeldiği ancak almayanlarda anormalliğin devam ettiği gösterilmiştir.

12 yaşında erkek çocuk DEHB Bileşik tip tedavi öncesi Prof.Dr.Ayşe Avcı Gaziantep 21.03.2008

12 yaşında erkek çocuk DEHB Bileşik tip tedavi sonrası Prof.Dr.Ayşe Avcı Gaziantep 21.03.2008

Dikkat Eksikliği önde gelen tip tedavi öncesi Prof.Dr.Ayşe Avcı Gaziantep 21.03.2008

Dikkat Eksikliği önde gelen tip tedavi sonrası Prof.Dr.Ayşe Avcı Gaziantep 21.03.2008

‘’DEHB’li çocukların gerçekte ihtiyaç duydukları şey tedavi değil disiplindir.’’

‘’DEHB gerçekte mevcut değildir,bu durum çocuklarını disipline edemeyen anne babaların hatasıdır’’

Michael Phelps Phelps küçük bir çocukken, DEHB onun okul hayatını zorlaştırmıştı. Hareket etmeyi seviyordu, sınıfta uygunsuz davranıyordu ve ödevlerini tamamlamakta güçlük çekiyordu. 9 yaşındayken Phelps’e DEHB teşhisi kondu. İlaçlar semptomlarına olumlu etki etti fakat Phelps hastalığı ile nasıl başa çıkacağını havuzda buldu. Alıştırma rutini ve suyun rahatlatıcı etkisi onun hastalıkla mücadelesine ve başarıya ulaşmasına yardımcı oldu. Phelps 2012 Olimpiyatlarında en büyük ödülünü aldı, rekor kıran 22 Olimpiyat madalyası.

One Direction üyesi Zayn Malik “Asla odaklanamaz, beynimin gitmek istediği yerlere yetişemezdim. Devamlı başımı belaya sokardım. Daha sonra doktorlar, ele avuca sığmayan hallerim yüzünden bana DEHB yani Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu teşhisi koydu.”

YANLIŞ OLAN DEHB, hekimler tarafından zor çocukları tanımlamak için uydurulmuş bir tanıdır. Doğrusu: DEHB 50 yıldan daha uzun bir süredir bilinen bir bozukluktur.Hakkında çok iyi bilinen pek çok tıbbi bozukluktan daha fazla kanıt bulunmaktadır. Bu bozukluktaki davranış sorunlarının temeli, beynin yapısındadır. Okul çağı çocuklarında % 4-8 oranında oldukça sık görülür.Hekimlerin bu bozukluğu daha iyi tanımaya ve anlamaya başlaması ile beraber geçmişe oranla DEHB tanısı konulmasında artış olmuştur. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN Benim utangaç, hayallere dalan, dikkatsiz çocuğum DEHB olmaz;bu tanı aşırı hareketli küçük oğlan çocuklarına konulan bir tanı değil mi? DEHB hem kızlarda hem de erkeklerde görülebilir. Ancak erkeklerde daha sıktır. Kızlarda hiperaktivite ile seyreden alt tipinden ziyade dikkatsizlik belirtileri ile seyreden alt tipinin görülme olasılığı erkeklerden daha fazladır. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN Yanlış olan: Eğer anne-babaları yeterince terbiye etseler ve disiplin sağlasalardı bu çocuklar böyle olmazdı, esas sorun anne-babanın tutumlarındadır. Doğrusu: Araştırmalar DEHB’nin anne-baba tutumlarının ve disiplin verme yöntemlerinin doğrudan bir sonucu olmadığını göstermektedir. Buna rağmen tıpkı diyabet, böbrek yetmezliği ve diğer bozukluklarda olduğu gibi tedavinin başarısı ailenin ilgi ve desteği ile yakından ilişkilidir. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN Yanlış olan: Özel diyetler uygulanması ve bazı gıda katkı maddelerinin (gıda boyaları..vs.) kısıtlanması ile DEHB belirtileri düzeltilebilir. Doğrusu: Özel diyetler yaptırmak ya da gıda katkı maddelerini kısıtlamak DEHB’yi önlemeyecektir. Ancak tabii ki çocuğun sağlıklı beslenmesi,spor yapması ve dinlenmesi genel sağlığı açısından faydalı olacağı gibi DEHB belirtileri ile başa çıkmasını da kolaylaştıracaktır. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN Yanlış olan: “Bu çocukta DEHB olamaz! İsteyerek yaptığı işlerde, mesela tv seyrederken, bilgisayar oynarken dikkatini vermekte hiç sorunu yok”. Doğrusu: Özel diyetler yaptırmak ya da gıda katkı maddelerini kısıtlamak DEHB’yi önlemeyecektir. Ancak tabii ki çocuğun sağlıklı beslenmesi,spor yapması ve dinlenmesi genel sağlığı açısından faydalı olacağı gibi DEHB belirtileri ile başa çıkmasını da kolaylaştıracaktır. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DEHB olan çocuklar yaşıtları kadar zeki olmadıkları için özel sınıflarda ya da okullarda eğitilirler. Doğrusu: DEHB zekayı etkileyen bir bozukluk değildir. Ancak bu çocuklar DEHB’de yaşanan güçlüklerden dolayı okulda umulanın altında başarı gösterebilirler. Bu durum zeka ile ilgili sorunlardan ziyade davranış sorunları ile ilişkilidir. Ayrıca DEHB’ye “Özgül Öğrenme Güçlüğü” eşlik edebilir ve bu bozukluğa yönelik olarak eğitsel yaklaşımlar uygulanması gerekebilir. Bu çocukların özel bir eğitim alması, özel bir sınıfa konması gibi bir durum söz konusu değildir (öğrenme güçlüğü gibi ek bir sorun olmadıkça) DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DOĞRU OLAN Oldukça basit; ilacı alıyorsun, iyileşiyorsun. İlaçlar ve yan ısıra bazı davranış düzenleme teknikleri belirtilerin düzeltilmesine yardımcı olur. “Stimülan” ilaçların DEHB’de kullanımı ile ilgili 70 yıldan uzun süreli deneyim vardır ve uzun yıllardır DEHB tedavisinde başarı ile kullanılmaktadırlar. Bu ilaçlar beyin işlevlerini yavaşlatmaz tam tersine beynin bazı kısımlarını uyarır; odaklanabilme ve davranışlarını kontrol edebilme becerilerini arttırır. Ancak tedavinin başarısı tek başına ilacın başarısına bağlı değildir. Tedavinin başarısında başta öğretmenler olmak üzere söz konusu çocuğun sağlıklı gelişimine katkıda bulunabilecek diğer meslek dallarından kişilere (rehber öğretmen, okulun danışman psikoloğu, pedagog ...gibi) ve aileye de önemli görevler düşmektedir. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DOĞRU OLAN Bu ilaçlar bağımlılık yapabilir. Araştırmalar tedavi almamış ergenlerde davranım, duygudurum ve anksiyete bozuklukları, antisosyal özellikler ve madde kullanımı, aile çatışmaları, bilişsel ve psikososyal ve akademik işlevlerde bozukluğun daha sık görüldüğünü göstermektedir. Bu veriler yeterli tedavi almamış çocukların ergenlikte madde bağımlılığı riskinin arttığına işaret etmektedir. Yani, stimülanların tedavide kullanılmaları ile madde bağımlılığı riskinin artması söz konusu olmadığı gibi azalması ihtimali bulunmaktadır. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN Bu sadece bir dönem, çocuğum bunun üstesinden gelecektir, yaşla beraber düzelecektir İleriye dönük çalışmalara göre, DEHB olan çocukların yaklaşık %70-85’i ergenlikte ve yetişkinlikte belirtilerin tamamını göstermektedir. Çocuk büyüdükçe hiperaktivite ile ilişkili belirtiler azalır ancak dikkat ile ilişkili sorunlar daha fazla devamlılık gösterir. Yaşla beraber bozukluğun gidişi daha olumlu etkilenebilmektedir. Belirtiler azalabilir, kişi belirtileri ile daha iyi baş etmeyi öğrenebilir. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DOĞRU OLAN Tedavi olmasa da kendiliğinden düzelir. DEHB tedavi edilmediği takdirde çocuğun ya da gencin yapısal zorluklarından kaynaklanan davranış sorunları ve okul başarısızlıkları devam edecektir. Çevresinden olumsuz eleştiriler alma riski artacaktır. Bütün bunlar çocuğun ya da gencin ikincil sorunlar geliştirmesine yol açacaktır. Yani okul başarısızlıkları ileride iş yaşamındaki başarısızlıklara; arkadaş ve aile ilişkilerinde yaşadığı sorunlar da ileride sosyal ilişkilerinde hatta evlilik yaşamında sorunlar yaşamasına yol açabilecektir. Yine depresyon, davranım bozukluğu gibi ek başka psikiyatrik bozukluklar gelişmesi söz konusu olacaktır. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DOĞRU OLAN Çok fazla TV seyretmek DEHB’ye neden olur. TV seyretmek, bilgisayar oyunu oynamak gibi ekran önünde geçirilen süre giderek artıyor. Ekran önünde geçirilen süre hareketsizlik, kötü beslenme ve obeziteyi de beraberinde getiriyor. Bazı araştırmalar TV seyretme ve DEHB arasında bir ilişki olduğunu gösterse de TV seyretmenin tek başına DEHB’ye neden olduğunu destekleyen veriler henüz mevcut değil. Dikkat eksikliği olan çocukların farklı aktiviteler yerine daha uzun süre TV seyretmeye yoğunlaşabildiğini gösteren sonuçlar var. Başka bir değişle TV seyretmenin dikkat eksikliğine neden olmasından çok, dikkat eksikliği TV seyretmeye neden olabiliyor. Ama bu kesinlikle ekran süresi kısıtlanmamalı, serbest olmalı demek değil. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DOĞRU OLAN Çok şeker yiyen çocuk DEHB’li olur. Araştırmalar şekerin DEHB’ye neden olduğunu desteklememektedir. Elbette şeker ya da şekerli gıdalar bir anda enerji verdikleri için birDEHB belirtisi olan hiperaktiviteyi tetikleyebiliyorlar. DOĞRU OLAN

YANLIŞ OLAN DOĞRU OLAN Gereksiz yere DEHB teşhisi koyuluyor. Son dönemde DEHB teşhisi koyulan çocukların sayısının artışı doktorların, öğretmenlerin, anne-babaların sıradan enerjik çocuklara bile DEHB teşhisi koyduğu şüphesini yarattı. DEHB teşhislerinin son dönemde artmasının sebeplerinin başında DEHB’nin giderek daha çok bilinmesi ve anlaşılması geliyor. Önceleri farkına varılmayan belirtiler artık dikkate alınıyor. DEHB’nin sadece çocuklukta görülmediği artık biliniyor. Ayrıca doktorlar kız çocuklarının da DEHB olabileceğinin bilincindeler. Elbette bu, DEHB teşhisi koyulan çocukların bir kısmı için, farklı rahatsızlıklarda da olduğu gibi, yanlış teşhis koyulmuş olabileceği gerçeğini değiştirmez. Ama DEHB konusunda bilinçlenmenin teşhis sayısında bir artışı da beraberinde getirdiği de muhakkak. DOĞRU OLAN

Yanlış bilgilendirme – yönlendirmelerle karşılaşabileceğinizi daima göz önünde bulundurunuz. En sık yapılan yanlışlardan birisi tedavi gerektiren bir çocuğu tedavisiz bırakmaktır. Bunun gerekçesi olarak aileler sıklıkla psikiyatrik ilaçlardan çekindiklerini ifade ederler. Bu konuyla ilgili mutlaka bu konuda uzman bir “hekim” ile görüşülmesini öneriniz. Kulaktan dolma bilgiler ile çocuğunuzun zamanında tedavi olmamasının onun için ilerde başka riskleri beraberinde getirebileceğini unutmayınız !

Teşekkürler..