ANAKART ( MAIN BOARD )
ANAKART Ana Kart Nedir Anakartın Çeşitleri Anakart Boyutları (Form Factors) Anakart Üreticileri Anakartın Yapısı ve Çalışması Prensibi Chipset (Yonga Seti ) Veri Yolları (Sistem Bus ) Önbellek IRQ (KESME) DMA Kanalları Usb Bios Anakart Bileşenleri
ANAKART NEDİR ? Anakart, bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların iletişimini sağlayan elektronik devredir. Fiberglastan (sert bir plastik türevi) yapılmış, üzerinde bakır yollar bulunan bir levhadır. Ana kart üzerinde, mikro işlemci yuvası, bellek, genişleme yuvaları, BIOS , diğer kartlar için genişletme yuvaları ve diğer yardımcı devreler (sistem saati, kontrol devreleri gibi) yer almaktadır.
Bir PC'nin hangi özelliklere sahip olabileceğini belirleyen en önemli bileşendir. Çünkü ana kart üzerindeki elektronik bileşenler; bu PC'ye hangi tür işlemciler takılabileceğini, maksimum bellek kapasitesinin ne kadar olabileceğini, bazı bileşenlerin hangi hızlara çıkabileceğini, hangi yeni donanım teknolojilerini destekleyebileceğini belirliyor.
ANAKART ÇEŞİTLERİ XT Anakartlar AT Anakartlar ATX Anakartlar
XT ANAKART İlk kişisel bilgisayarlarda kullanılan ana kartlardır XT ANAKART İlk kişisel bilgisayarlarda kullanılan ana kartlardır. 8086 veya 8088 mikroişlemcileri üzerinde sabit olarak taşıyan bu ana kartın ek donanım birimi sadece 8 bit olmalıdır.
AT ANAKART XT anakartlardan sonra günümüzde kullanılan ATX anakartlara benzeyen ama sadece 5 ve 12 volt güç alan anakartlardır.PS/2 desteği yoktur. ISA, PCI ve AGP veri yolları ile değiştirilebilir işlemci desteği sunar. Anakart üreticileri yıllarca IBM uyumlu anakartlar ürettiler. Bu standartların başında gelen AT modeli 1982’den itibaren kullanıldı.
Günümüzde kullanımını ATX anakartlara bırakmış eski nesil anakart çeşitlerindendir. AT anakartlar çeşitli boyutlarda olabilmektedir. AT anakartların büyüklükleri eski nesil Pentium işlemcilerle uyumlu olarak 1/3 AT veya ¾ AT olarak isimlendirilmekteydi.AT anakartlar Pentium3 serisine kadar yenilenerek geldiler. AT anakart alırken dikkat edilmesi gereken iki unsur vardı. Bunlar: 1- klavye girişi (günümüzde yaygın olarak kullanılanlardan farklı olması) 2- Kasa seçimine dikkat edilmesi gereken nokta ise, güç kaynağının ana karta takıldığı konektörün uygunluğudur. Bu sorunu göz önünde tutan bazı anakart üreticileri, AT anakartlar üzerinde yaygın olarak kullanılan her iki güç konnektörüde kullanmıştır. Fakat her anakartta iki çeşit konektör bulunmayabilirdi.
ATX ANAKART Kendinden önceki ana kart standartlarına göre daha fazla giriş/çıkış birimi sunar. Bellek yuvaları orta kısımda yer alır ve erişimi kolaydır. ATX ana kartları kullanmak için ATX kasalar gerekir. İşletim sisteminin özelliklerine göre güç yönetimi düzenlenebilir. Örneğin Windows işletim sistemi kapatıldığında bilgisayarın otomatik olarak kapatılması sağlanabilir.
Pentium2 işlemci ile birlikte ilk kez piyasaya sunulmuş ATX standardı da sürekli olarak geliştirilerek günümüzde hala popüler olarak kullanılan standartlardandır. ATX anakartın özellikleri şunlardır: • ATX kasaların geniş olması nedeniyle ATX anakartlar çok daha kolay monte edilebiliyorlar. • ATX anakartlarda bulunan seri ve paralel port kabloları artık yok, çünkü portların tümü ATX anakart üzerinde monteli halde geliyor. Bu durum da montajı kolaylaştıran başka bir etken. • ATX anakartlarda mikroişlemci soketi güç kaynağının altına geliyor. Güç kaynağı fanı da mikroişlemciye üfleyecek şekilde monte edilmiştir. Bu da mikroişlemcinin ikinci bir fana ihtiyaç duymamasını sağlıyor. Ayrıca, bu üflemeden bellek modülleri de yararlanıyor. • ATX anakartlar sadece ATX kasalarda kullanılabiliyorlar, çünkü güç kaynağı bağlantı soketleri de kendilerine özeldir
• ATX anakartlar, çok önemli bir yenilik daha getiriyor, güç kaynağı ve anakart arasındaki Power On/Off durumlarını, BIOS ve işletim sistemi ile birlikte yöneterek, işletim sistemini kapattığınızda bilgisayar da otomatik olarak kapanıyor. Bu seçeneği kullanabilmeniz için ATX kart üzerinde bulunan BIOS'ta Power Management seçeneğini açık tutmalısınız • ATX anakart ve kasaların diğer bir yeniliği ise açma-kapama anahtarının eskisi gibi olmayışı. Anakart üzerinde bulunan bir sokete ön panelden gelen iki kabloyu takarak kasanın güç kaynağını kumanda ediyorsunuz. Yani anakart olmadan güç kaynağı çalışmıyor. Güç kaynağının bu şekilde çalışması da yine ATX standardı ile getirilen, anakart güç kablosundan geliyor. • ATX anakartlar enerji harcama konusunda da AT teknolojisinden ileridedir • ATX anakartlar üzerindeki diğer farklılıklardan birisi de klavye ve fare konnektörlerini PS2 standardında olmasıdır. Ayrıca ATX anakart üzerinden bulunan PS2 fare girişi sayesinde, seri iletişim portlarından biri başka amaçlar için kullanılabiliyor.
ANAKART BOYUTLARI (Form Factors) Ana kartların üretimi sırasında uyulması gereken standartlar belirlenmiştir. Bu standartlara ana kartın boyutundan vida yerleşimine, hatta slot ve soketlerin yerleşim yerine ve boyutlarına kadar her şeyi tanımlamıştır(Motherboard Form Factors). Anakart üreticileri, bu standartlara uyarak üretim yapmaktadırlar. Böylece ana kartların kasalara yerleşiminde ve ek donanım birimlerinin takılmasında sorun yaşanmamaktadır. Ana kartlar şu form standartlarına göre üretilmektedir: ATX MicroATX FlexATX BTX Hızlı gelişen teknoloji ana kartlar üzerine sürekli yeni bileşenler eklemektedir. Bu yüzden ana kart standartları da değişmektedir. (Örneğin PCI-e veri yolu geliştirildiğinde ATX standardı yenilenmiştir). Bu yüzden yukarıda belirtilen dört temel standardın alt versiyonları da mevcuttur. Günümüzde en çok ATX ve MicroATX formları kullanılmaktadır.
ANAKART ÜRETİCELERİ Birçok firma çeşitli özelliklere sahip anakartlar üretmektedir. Bu ana kartların teknolojik olarak pek de farklılıkları yoktur. Ana kart üreticileri her bütçeye uygun ana kartlar üretmektedir. Dolayısı ile üreticileri kalite yönüyle sınıflamak pek mümkün değildir. Kalite kavramı ana kartın sunduğu olanaklarla değerlendirilmelidir. Ana kart sektöründe yeni gelişmeleri takip eden ve anakartlarına bu gelişmeyi çabuk yansıtan üreticiler daha çok satış yapmaktadır. ASUS; MSI; Gigabyte önde gelen anakart üreticileridir. Bu firmaların yanında ECS, USI, DFI, ABIT, SOYO, SHUTTLE, EPoX, Chaintech, BIOSTAR ve INTEL firmalar da anakart üretmektedir.
ANAKARTIN ÇALIŞMASI Ana kartların temel görevi, üzerinde olan birimler ve genişletme yuvalarına takılacak birimler arasında veri akışını sağlamaktır. Ana kart, insanların sinir sistemi gibi birimlerin çalışmasını düzenlemek ve kontrol etmekle görevlidir. Anakart üzerindeki tüm birimlerin yonga seti(chipset) adı verilen entegre devrelere bağlı olduğu gözlenir. Bu entegreler, ana kartın beynidir ve tüm sistemin uyumlu şekilde çalışmasını sağlar. Anakart bileşenleri, veri taşıyıcı yol (BUS) adı verilen iletken hatlarla veya doğrudan yonga setine bağlıdır. Yonga setlerine veri aktarılırken, veri üzerinde düzenleme yapılacaksa veya veri bir sıra dahilinde alınacaksa ara yüz kontrol birimleri kullanılır. Anakart üzerindeki iki temel yonga seti, farklı birimlerin çalışmasını kontrol eder .Ayrıca sistemin bir düzen içinde çalışmasını sağlayan saat frekansı sinyali de osilatör devreleri tarafından farklı frekanslarda üretilerek gerekli birimlere giriş olarak verilir.
ANAKARTIN YAPISI A AD1885 ses kodlayıcısı M IDE konnektörleri B Intel 82562ET PLC aygıtı (opsiyonell) N Yardımcı güç konnektörü (opsiyonel) C AGP konnektör (AGP Pro50 konnektör(opsiyonel)) O SMSC LPC47M142 I/O kontrolcüsü (SMSC LPC47M132 I/O kontrolcüsü (opsiyonel)) D Arka panel konnektörleri P Ön panel konnektörü E +12 V güç konnektörü (ATX12V) Q Batarya F Intel 82850 MCH (Kuzey Köprüsü) R Hoparlör G mPGA478 işlemci soketi S Intel 82802AB 4 Mbit FWH H Donanım monitörü T Intel 82801BA ICH2 (Güney Köprüsü) I RAMBUS Bankası 0 (RIMM1 ve RIMM2) U NEC mPD720100 USB 2.0 ana kontrolcüsü (opsiyonel) J RAMBUS Bankası 1 (RIMM3 ve RIMM4) V PCI bus'a kartlar eklemek için slotlar K Güç konnektörü W CNR konnektörü (opsiyonel) L Disket sürücüsü konnektörü
CHİPSET (Yonga Seti)
Yonga seti (chipset) ana kartın "beynini" oluşturan entegre devrelerdir. Bunlara bilgisayarın trafik polisleri diyebiliriz: işlemci, önbellek, sistem veri yolları, çevre birimleri; kısacası PC içindeki her şey arasındaki veri akışını denetlerler. Veri akışı, PC'nin pek çok parçasının işlemesi ve performansı açısından çok önemli olduğundan, yonga seti de PC'nizin kalitesi, özellikleri ve hızı üzerinde en önemli etkiye sahip birkaç bileşenden biridir Eski sistemlerde PC'nin farklı bileşen ve işlevlerini, çok sayıda yonga denetlerdi. Yeni sistemlerde hem maliyeti düşürmek hem tasarımı basitleştirmek hem de daha iyi uyumluluk sağlamak için bu yongalar, tek bir yonga seti olarak düzenlendi. Günümüzde en yaygın yonga seti Intel ve AMD tarafından üretilmektedir. Bu firmalar sadece kendi mikroişlemcilerine uygun yonga seti üretmektedirler. Silicon Integrated Systems (SiS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi üretici firmaların da geliştirdiği popüler yonga setleri vardır. Chipset'lerdeki gelişmeler işlemcilerdeki gelişmelere paralel olarak ilerlemektedir. Yeni bir RAM ya da veri yolu teknolojisi geliştirildiği zaman bunu işlemciye aktaracak olan Chipsetler de geliştirilir.
MARKALARINA GÖRE CHİPSET ÇEŞİTLERİ İntel Chipsetleri Intel tarafından geliştirilen Glen Ridge, Comanche Creek, Avalon chipsetler DDRII, PCI-e veri yolunu desteklemeleri ile öne çıkmaktadır. İntel cipsetler sadece İntel işlemcileri ile çalışmaktadır. Sis Chipsetleri Sis hem Intel hem de Amd işlemcileri için chipset üreten bir firmadır. İntel için geliştirdiği chipset olan SiS662 de 64 bit teknolojisini , çift çekirdekli işlemcileri ve PCIe veri yolunu tam olarak desteklemektedir. Amd işlemciler için ürettiği son chipset olan SiS761GX de yukarıdaki özellikleri desteklemektedir. Via Chipsetleri Via tarafından geliştirilen chipset VIA K8T900 ve VIA PT890 dir. VIA K8T900 AMD işlemcileri desteklemektedir. VIA PT890 ise Pentium işlemcilere uyumludur; ancak LGA yapısını kullanan işlemcilerle uyumsuzdur. AMD Chipsetleri Amd firması da intelde olduğu gibi sadece kendi işlemcilerine uygun chipsetler üretmektedir. Firmanın geliştirdiği chipset olan AMD-8132 de PCI-X veri yolu ile HyperTransport teknolojisi mevcuttur.
Sistem Bus Sistem Bus , işlemci, RAM ve L2 önbelleği birbirine bağlar Sistem Bus Sistem Bus , işlemci, RAM ve L2 önbelleği birbirine bağlar. Diğer I/0 bus da bu yol üzerinden işlemciye giriş/çıkış yapar. System Bus kullanılan işlemciye göre farklılık gösterir. İşlemcinin tipi system bus'in genişliğini ve hızını belirler. Ne kadar hızlı System bus kullanılırsa sistemin hızı ve diğer parçalarla haberleşmesi de o derecede artar. Eski bilgisayarlarda kullanılan 486 işlemciler 25 MHz bus hızına sahipken, Pentium işlemciler bu hız barajını 66 MHz'ye yükselttiler. Pentium II ve Pentium III işlemcilerde bu hız 100 MHz ve 133 MHz hızına kadar yükseltmiştir. Ancak bu hızda çalışabilmek için 100 MHz destekli PC100 SDRAM ve 133 MHz RDRAM kullanılması gerekmektedir. I/O (Input/Output) Bus Bilgisayarın dış dünyayla ve kullanıcısıyla iletişimini sağlayan tüm giriş/çıkışlar bu yolla yapılır. Klavye, fare, ses kartı, ekran kartı, modem, monitör, disk/disket sürücüleri bu yolla anakarta bağlanırlar. Günümüz bilgisayarlarında dört farklı I/0 bus çeşidi yer alır.
Bunlar ISA , PCI , USB ve AGP 'dir. ISA bus en eskisi ve en yavaşıdır Bunlar ISA , PCI , USB ve AGP 'dir. ISA bus en eskisi ve en yavaşıdır. 16 bit iletişim kullanan kartlar tarafından kullanılır. Bu kartlar ethernet kartları, ses kartları ve faks-modemlerdir (PCI olan ses kartı, ethernet kartı ve modemler de vardır). Bu veriyolu eskiden kullanılan 386 ve 486 işlemcili anakartlarda da yer alır. PCI bus, daha hızlı olan güçlü bir veri aktarım yoludur. 64 bit veri aktarımı yapar. Ekran kartları, ses kartları, modemler, ethernet kartları, SCSI kontrol kartları ve başka bir çok kart bu yolu kullanır. USB bus Universal Serial Bus'in kısaltılmış halidir. En yeni veri aktarım yoludur. Günümüzde bu bus yolunu kullanan kart ve parçalar yeni yeni yaygınlaşmaktadır. Web kameraları, Infra Red port'lar, tarayıcılar ve yeni üretilen bazı ekipmanlar bu yolla bağlanırlar. AGP, Accelerated Graphics Port'un kısaltılmış halidir. Sadece yeni geliştirilen ekran kartlarını sisteme bağlamak için kullanılır. Günümüzdeki yaygın bilgisayarlar 66 MHz bus hızında çalışırlar. Bu yüksek hız anakart üzerinde bir çeşit elektronik gürültüye ve bazı problemlere yol açar. Genişleme kartlarına ulaşımda bu hız yüksek ve hızlıdır.
En yeni ve en hızlı genişleme kartları 40 MHz hızında çalışabilir En yeni ve en hızlı genişleme kartları 40 MHz hızında çalışabilir. Bu yüzden anakartın üzerindeki System bus, hızı çevre kartlarla problemsiz iletişim için yeniden düzenlenmek zorundadır. I/0 bus yolları fiziksel olarak elektronik devre üzerinde yer alan çizgiler aracılığıyla iletişim kurar. Data track adı verilen çizgiler bir seferde bir bit iletirler. Address Track'leri verinin nereye gönderileceğini belirler. Bus yolları aracılığıyla veri gönderimi yapılırken adres belirtilmesi gerekir. Veri akışında önce adres çizgilerinden adres, daha sonra da data çizgilerinden veri gönderilir. Bus hızını ve genişliğini data çizgilerinin sayısı belirler. ISA bus veri yolunda 16 adet data çizgisi vardır. Günümüz PC'leri birim zamanda 32 bit gönderimi yapmak üzere tasarlanmışlardır. ISA bus birim zamanda 16 bit gönderebildiği için anakartın beklemesi gereken bir süre oluşturmaktadır. Anakart 32 bitlik bilgiyi ISA bus'dan iki seferde alabilmektedir. Bu arada geçen sürede ISA bus “Wait State” (bekle) durumunu anakarta bildirir. Bu işlemciye “Bekle, kalanını birazdan göndereceğim” demektir. Yavaş bir ISA kart sistemin tüm hızını bu yolla oldukça düşürebilir.
ÖNBELLEK Bugün PC'lerde kullanılan tüm donanımlar 15 yıl öncesine göre çok daha hızlı. Ama her bir donanım bileşeninin hızı eşit ölçüde artmadı. Örneğin işlemcilerdeki performans gelişimi, sabit disktekilerden kat kat daha fazladır. İşlemci ve bellek çok hızlı olsa da yavaş kalan bir sabit disk ile bu performans artışını tam anlamı ile yaşamanız mümkün değildir. İşlemci boş boş oturup kendisine bilgi gelmesini bekler. Tabii bunu önlemek için bazı ara çözümler geliştirildi. Örneğin yakın zamanda kullanılan bilgileri sabit diskten önbellek (cache) adı verilen bir birime aktarılması, işlemcinin ihtiyaç duyduğunda sık kullanılan bilgileri bu önbellek alanından alması. Bir PC'de çeşitli bellek kademeleri vardır: birincil önbellek (L1 cache); ikincil önbellek (L2 cache); sistem belleği (RAM) ve sabit disk veya CD-ROM. Diyelim ki işlemci bir bilgiye ihtiyaç duyuyor. Önce gider, en hızlı bellek türü olan L1 önbelleğe bakar. Bilgi orada varsa gecikme olmaksızın bu bilgileri alır ve işler. L1 önbellekte yoksa L2'ye bakar ve buradaysa nispeten küçük bir gecikme ile bilgileri alır. Orada da yoksa önbelleğe göre daha yavaş kalan sistem belleğine, yine yoksa en yavaşları olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldiği cihazlara bakar.
L1 önbellek en hızlısıdır ve günümüz PC'lerde doğrudan işlemci üzerinde yer alır. Bu önbellek genelde küçüktür (genelde 64K'ya kadar; Pentium III, Pentium II ve Celeron işlemcilerde 32K; AMD K6-2 ve K6-3 işlemcilerde L2 önbellek biraz daha yavaş ama biraz daha büyük olabilir. Pentium II ve III'lerde boyutu 512K'dır ve işlemci ile işlemci hızının yarı hızında haberleşir. İlk Celeron'larda yoktu; günümüz Celeron'larında boyutu 128K'dır ve işlemciyle aynı hızda haberleşir. AMD K6-2'lerde işlemci üzerinde değil, anakart üzerindeki bir yuvada 2GB'a kadar L2 önbellek bulunabilir ve veriyolu hızında (66 veya 100 MHz) haberleşir. AMD K6-3'de 256K önbellek bulunur ve işlemci ile aynı hızda haberleşir. AMD K6-3 L1 ve L2 önbelleği üzerinde bulundurduğu, aynı zamanda kullanıldıkları anakartlarda da sistem veriyolu hızında çalışan bir önbellek daha bulunduğu için 3. seviye (L3) önbelleği literatüre sokmuştur.
IRQ (KESME) : (Inrerrupt Request) Türkçesi "kesme"; yani işlemci bir işle meşgulken, bilgisayarın bir yerinden başka bir donanımdan işlemciye şöyle bir emir geliyor: "Benimle de ilgilen!" Yani işlemcinin işini böler. Tabii işlemci aynı anda çok sayıda işi birden yapabilir: Klavye ve fare kullanırken bir yandan ekrana gönderilen verileri işler, sabit diskten okuma yapar, modemin indirdiği dosyalara bakar vs. Ama işlemciye işini görmesi için ihtiyaç duyan bir aygıtın ona sinyal gönderebilmesi için özel bir hatta ihtiyacı vardır. İşte buna IRQ hattı adı verilir. PC'mizde 0'dan 15'e kadar numaralanan 16 IRQ hattı vardır. Bunlar şu aygıtlar için kullanılabilir ("default", yani pik aygıtın yanı sıra bu IRQ'yu kullanabilecek diğer aygıtlar parantez içinde verilmiştir):
IRQ 0: Sistem saati. IRQ 1: Klavye IRQ 2: Programlanabilir IRQ denetçisi. (Modemler, COM3 ve COM 4 portları) IRQ 3: COM 2 portu (modemler, COM 4, ses ve ağ kartları, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRO 4: COM 1 portu (modemler, COM 4, ses ve ağ kartları, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRQ 5: Ses kartı (LPT2, LPT3 - yani ikinci ve üçüncü paralel portlar - COM 3, COM 4, modemler, ağ kartları, MPEG kartları, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRQ 6: Disket sürücü denetleyicisi (teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar) IRQ 7: LPT1, yani ilk paralel port (LPT2, COM 3, COM 4, modemler, ağ kartları, ses kartları, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartları IRQ 8: Gerçek zamanlı saat. IRQ 9: (Ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, yeniden yönlendirilen IRQ2 aygıtları) IRQ 10: (Ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, ikinci ve dördüncü IDE kanalları) IRQ 11: (Görüntü kartları, ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, üçüncü ve dördüncü IDE kanalları) IRQ 12: PS/2 fare (Görüntü kartları, ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, üçüncü IDE kanalı) IRQ 13: FPU, yani matematik işlemci. IRQ 14: Birinci IDE kanalı (SCSI kartlar) IRQ 15: İkinci IDE kanalı (Ağ ve SCSI kartlar)
Normalde bir IRQ'yu bir aygıtın kullanması gerekir; aksi halde işlemci şaşırır, yanlış aygıta yanlış zamanda cevap verebilir. İşte buna IRQ çakışması denir. Bazen Windows Aygıt Yöneticisi bölümünden donanım aygıtlarının kaynak değerlerini değiştirerek, bazen kartın yerini değiştirerek bu sorun çözülebilir (tüm genişleme yuvaları doluysa bazen de çözülemeyebilir). Aslında PCI Steering adı verilen bir yolla bir IRQ'nun iki PCI aygıt tarafından kullanılması mümkündür. Ama bunun için aygıtın ve sürücülerinin bu işlemi desteklemesi gerekir. DMA KANALLARI Doğrudan bellek erişim (Direct Memory Access) kanalları sistem içinde çoğu aygıtın doğrudan bellek ile veri alış verişi için kullandığı yollardır. IRQ'lar kadar "ünlü" değillerdir, çünkü sayıları daha azdır ve daha az sayıda donanımda kullanılırlar. Bu yüzden de daha az soruna yol açarlar. Bildiğiniz gibi işlemci PC'nin beynidir. Eski PC'lerde işlemci neredeyse her şeyi üstlenirdi; tabii, tüm donanım aygıtlarına veri göndermek ve onlardan veri almak işini de. Ancak bu pek verimli olmazdı; işlemci veri transferi ile ilgilenmekten başka işlemleri doğru dürüst yerine getiremezdi. DMA sayesinde bazı aygıtlar kendi aralarında veri transferi yapıp bu yükü işlemcinin üzerinden aldılar. DMA kanalları normalde yonga setinin bir bölümünü oluşturur. Bir PC'de 8 DMA kanalı bulunur ve 0'dan 7'ye kadar numaralandırılır. DMA'lar genelde ses kartları, disket sürücüler, teyp yedekleme birimleri, yazıcı portu (LPT1), ağ ve SCSI kartları, ses özelliği olan modemler tarafından kullanılırlar.
BIOS "Basic Input/Output System" (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelen BIOS, PC’nin çalışması için gereken temel işletim sistemi olarak özetlenebilir. Sadece okunabilir bellek (ROM) üzerine yazılmış bir yazılım olan BIOS, anakartınızın özelliklerini yönetebilmeniz/ kullanabilmeniz, diğer donanımlar arasında bir bağ kurması için görev yapar. Daha kaba bir ifadeyle, bilgisayarınız açılırken genelde Press DEL to Enter SETUP ifadesine hitaben DEL tuşuna basarak girdiğiniz yazılımsal bölümdür. Sadece Okunabilir Bellek üzerinde olmasından dolayı, BIOS burada kalıcıdır. Kalıcı olmasının bir sebebi ise, her defasında PC'nizi açtığınızda BIOS'un işlem yapmasıdır. PC'nizin açılmasında görev almakla birlikte, işletim sisteminiz ile diğer donanımlarınız arasında bir bağ kurmaya olanak sağlar. Örneğin, anakartınız üzerinde olan donanımların listesini işletim sistemine BIOS verir. BIOS ile anakart ile sunulan özellikleri değiştirebildiğimiz gibi, sistemin daha iyi çalışması, uyumsuzlukları gidermek için bir takım ayarlamalar yapılabilir. Örneğin, entegre olarak ses kartı taşıyan anakartın BIOS'una girerek ses özelliğini iptal ettiğimizde işletim sistemi artık bu ses kartını algılayamayacaktır. BIOS, bir yazılım olduğundan, anakartın dengeli ve performanslı çalışması için kullanıcılara ayar yapma olanağı sunar.
Bios Çeşitleri Farklı markaların ürettikleri BIOS'lar vardır Bios Çeşitleri Farklı markaların ürettikleri BIOS'lar vardır. Bunlar AWARD, AMI ve Phoenix BIOS' tur. Phoenix BIOS ile AWARD BIOS birleşerek bazı ana kartlarda ikisinin ortak ürünü olan BIOS'lardan kullanılmaya başlanmıştır.
ANAKART BİLEŞENLERİ ISA (Industry Standard Architecture) 1984 yılında geliştirilmiş bir bus veri yoludur. Resimde uzun ve siyah olarak görüntülenen veri yoludur. 16 adet veri aktarım bitine sahip bu veri yolunun sadece ilk bölümü kullanıldığında 8 bit olarak çalışabilmektedir. Teorik olarak saniyede 8 Megabit transfer yapabilmektedir. Pratikteyse en fazla 1 ya da 2 Megabit hızında çalışabilmektedir. İlk tak-çalıştır(plug-play) standardı 1993 yılında ISA slot üzerinde çalışan kartlar için geliştirilmiştir. Bu veri yolu her seferde 16 bit veri transfer edebildiği için sistemde beklemeye neden olmaktaydı.
MCA 1987 yılında Micro Channel Architecture adıyla piyasaya sürülmüştür. IBM tarafından lisansı alındığı için IBM dışındaki bilgisayarlarda kullanılamamıştır. Bu yüzden de çok fazla yaygınlaşamadı. MCA 32 bit genişliğinde veri aktarımına imkan sağlıyordu ve 40 MBps hızında çalışabiliyordu. Saat frekansı olarak da 10.33 MHz hızına ulaşıyordu. Bu bus yolunu kullanan çok fazla kart geliştirilmedi. Zamanına göre yenilikçi bir gelişme olmasına rağmen yaygınlaşmadı. E-ISA 1988 - 89 yılları arasında bu veriyolu için ortaklık kuran 9 farklı firma (AST, Compaq, Epson, HP, NEC, Olivetti, Tandy, Wyse ve Zenith) tarafından geliştirilmiştir. Amacı IBM'in MCA'sina yanıt vererek tekel olmasını ortadan kaldırmaktı. E-ISA 32 bit genişliğinde 8 MHz hızında çalışabilen bir bus veri yoluydu. MCA gibi çok fazla yaygınlaşamadı. E-ISA kartlar ISA'yla uyumlu olduklarından dolayı ISA kartlar E-ISA slotlara yerleştirilebiliyordu. E-ISA slotlar halen sunucu tipi bilgisayarlarda kullanılıyor.
VesaLocalBus Kısaca VLB olarak da adlandırılmaktadır VesaLocalBus Kısaca VLB olarak da adlandırılmaktadır. VLB'ler basit ve ucuz bir bus veriyolu olarak tasarlanmışlardır. 486 anakartlarda yaygınca kullanıldılar. 33 MHz hızında çalışabilmekte olmaları VLB'leri diğer bir özelliğidir. Vesa yaklaşık 120 farklı üretici tarafından geliştirilmiştir. Çoğunlukla ekran kartları için kullanılmıştır. Ancak bu veriyolu bazı kartlarla uyum sorunları yasadığından çok fazla rağbet görmemiştir. PCI (Peripheral Component Interconnect) PCI günümüz masaüstü bilgisayarlarında kullanılan en yüksek performansa sahip yol sistemidir. PCI veri yollarının hızı 20 ile 33 MHZ arasındadır. PCI veri yolu şu an günümüz PC'lerin hepsinde bulunmaktadır. Bunun dışında ayrıca Power PC tabanlı bilgisayarlarda kullanılmaktadır. PC'ler 32 bitlik ve 64 bitlik versiyonları ile piyasada bulunmaktadır. Ana kartınızda PCI yuvaları beyaz renktedir. PCI slotları LAN, SCSI, USB ve diğer kartları desteklemektedir. PCI veri yolu tak-çalışır desteklidir.
AGP (Accelerated Graphics Port) Hızlandırılmış grafik port'u anlamına gelen AGP, ekran kartları için kullanılan yeni bir veri yoludur. AGP veri yolları Pentium II ve üstünü destekleyen ana kartlarda bulunmaktadır. PCI veri yolu ile aralarındaki temel fark: AGP'ler 128 KB'a varan büyük grafik dokularını (texture) ekran kartı belleğinin dışında, sistem belleğinden de yararlanarak işler. Bu sayede performansta artış sağlanır. AGP veri yolunun performansta bu şekilde bir artış sağlamasına "Doğrudan Bellek Kullanımı" DIME (Direct Memory Execute) denir. Ancak her AGP kartı bu özelliği kullanamaz. Bunun için bilgisayarda USB (Universal Serial Bus)'nin yüklenmiş olması gerekmektedir; çünkü veri aktarımı bu mantık çerçevesine yakın gelişmektedir.
PCI Express PCI Express PCI veri yolunda kullanılan paralel veri iletimi mimarisinin yerine seri çalışan ve noktadan noktaya iletişim mimarisini kullanan bir teknoloji getiriyor. İki PCI-e aygıtı bir linkle bağlanıyor ve her bir link, bir ve birden fazla yollar meydana getiriyor. Meydana gelen her yol da iki adet düşük-voltaj değerine sahip oluyor. Bu voltaj diferansiyeli de karşıt yönlerde saniyede 2.5Gb veri taşıyabilen bir sinyal çiftini oluşturuyor. Çiftlerden biri gönderme (transmitting) işini yaparken, diğeri de alma (receiving) işini yapıyor. Bant genişliğini daha da artırmak içinse, oluşturulan yolların birden fazlası paralel bir şekilde (x1, x2, x4, x8, x12, x16 veya x32 yol) iki PCI-e aygıtı arasına yerleştirilip her bir yolun ayrı ayrı sahip olduğu bant genişliğinin birleştirilmesi yoluna gidiliyor. İşte örneğin grafik kartları için kullanılan PCI Express x16 veri yolunun anlamı, "16 adet paralel yolun birleştirilerek" bu yolun sağlanması demek. Tahmin edebileceğiniz gibi sistemde en fazla bant genişliğine ihtiyaç duyan veri yolu, grafik kartlarının kullanmak zorunda oldukları veri yolları. Bu önceden AGP iken, şimdi PCI Express x16 hâline gelmiş. Bu da her yönde saniyede 4Gb'lik bir veri akışı demek. Yakın bir gelecekte linklerin sahip olduğu sinyal oranının artırılarak ya da yan yana daha fazla yol konarak daha fazla bant genişliğinin elde edilmesi düşünülüyor.
IDE-ATA Port: Bu port bilgisayarımıza CD-R, CR-RW, DVD-R, IDE Destekli Hard diskleri bağlamak için kullanılmaktadır. Integrated Drive Elektronics (Dahili Sürücü) terimlerinin kısaltması ile elde edilmiştir. Paralel ATA olarak adlandırılan bu arabirimde veriler 40 gözlü kablolar ile iletilmekte ve aynı kablo üstüne birden fazla IDE destekli parça takılabilmektedir.
Sata ve Sata 2 Portları: Bu portlar ise ATA arabiriminin paralel moddan seri moda ve bazı geliştirilmeler yapılmasıyla elde edilmiştir. Veri transfer hızları çok büyük ölçüde artmakla birlikte yeni sürümde sata 2.0 ile 3.0 Gb/saniye veya 300 MB/saniye veri transferi sağlayabilmektedir. Kullanılan kablo teknolojisi ile kasa içinde daha ergonomik bir kullanım sağlanmaktadır. 4 Pin ile harddisk anakart arasında veri iletişimi sağlanmaktadır. Yakın zamanda sata 3.0 ın çıkması ile birlikte veri transfer hızı 6.0 Gb/Saniye düzeyine çıkmıştır. Bu portlar anakart işlemcilerine direkt bağlantılı değildir. Kablolardan gelen veriler öncelikle bu iletişim protokolü için özel olarak üretilen sata kontrolcü entegreleri tarafından işlenip chipsete aktarılmaktadır.
Güç Bağlantı Portu Kasada bulunan güç kaynağından (power supply) anakarta gerekli olan gücü sağlamak için yapılacak bağlantıda kullanılacak olan porttur. Sağlam bir şekilde karta monteli olup kart için gerekli olan +5v -5v +12v güçleri buradan sağlanmaktadır.
USB Konnektörler Çeşitli çevre birimlerinin anakarta bağlanmasını sağlayan portlardır. Yazıcı , video kamere vb. birçok cihaz bu portları kullanır. Bir ana kartın üzerinde ve yanında USB port bulunabilir Yan tarafta bulunan USB portlara kasanın arka kısmından ulaşılabilir. Ana kartın üzerinde bulunan USB portlar ise ara kablolar ile kasanın ön veya yan tarafına uzatılabilir.
Sistem Panel Konnektörleri Ana kartın kullanıcılar tarafından kontrol edilmesini veya sistemin çalışma durumunun ledler ile bildirilmesini sağlayan paneldir.
Sistem Güç LED'i (Yeşil 3-pin PLED): Sisteme elektrik geldiğinde bu LED'in yandığı görülür. Sabit Disk Aktivite LED'i (Kırmızı 2-pin IDE-LED): Sabit diske veri yazarken ya da veri okurken IDE-LED yanar. PC Hoparlörü (Turuncu 4-pin SPEAKER): Hoparlör sistem seslerini ve uyarılarını duymayı Güç/Uyku Düğmesi: Bu konnektör, sistem güç düğmesi içindir. Güç düğmesine bastığınızda BIOS ayarlarına bağlı olarak sistem ya kapanacak ya da uyku moduna girecektir. Sistem açıkken güç düğmesine 4 sn'den fazla bastığınızda sistem kapanacaktır. Yeniden Başlat Düğmesi (Mavi 2-pin RESET): Sistemi kapatmadan yeniden başlatmayı sağlar.
Dijital Audio Konektör Bu konnektörler, dijital seslerin çıkışı için kullanılır. SPDIFOUT GND SPDIFOUT +5V
Fan Konnektörleri Soğutucu fanların kablosunun takıldığı konnektörlerdir. 12V'ta 350mA~740mA ya da 1A~2.22A(26.64W)'de çalışmaktadır. Fan kablosunun takılmaması sistem içinde yetersiz hava akışından dolayı anakart zarar görebilir. CPU fan mikroişlemci için tasarlanmış ve devir kontrolü de bulunan bir türüdür. Kasa üzerindeki diğer fanlar içinde konnektörler bulunur. Bios ve Bios Pili Bios'da ana kartta sistem açılışında gerekli olan bilgiler ve sistemin neleri desteklediği ile ilgili bilgiler mevcuttur. Bios Pili ise ana kart üzerinde elektrik akımı olmadığı durumlarda bazı önemli bilgilerin tutulması amacıyla kullanılan çok küçük bir güce sahip pildir.
İşlemci - CPU Portu İşlemci kendisine gelen komut ve bilgileri uygun şekilde işleyerek çıktıları ram ve diğer gereken parçalara aktarmaktadır. Bilgilerin büyük kısmı ram üzerinde toplanacağı için bu iki parça arasında çok fazla sayıda bağlantı vardır ve genellikle birbirine yakın pozisyonda tasarlanırlar.
RAM Portu Bilgisayar hızını en çok etkileyen elemanlardır RAM Portu Bilgisayar hızını en çok etkileyen elemanlardır. Sabit Disk üzerindeki bilgilerin okunması ve işlemesi ne kadar hızlı olursa olsun ekranda takılmalar ile karşılaşırız. Çünkü bir sayfadan diğerine geçerken Sabit Disk üzerindeki verinin alınıp işlenmesi, Sabit Diskin erişim süresinden dolayı gecikir. Fakat RAM'ler, üzerindeki bilgileri anında ekrana ve gerekli birimlere aktarma yeteneklerine sahiplerdir. Dolayısıyla gerekli bilgiler işlemci tarafından işlenip RAM'e aktarılır ve oradan da gerektiği zaman kullanılırlar. Örnek verecek olursak bilgisayarımızda bir program çalıştırdığımız zaman bu program harddisk üzerinden uygun şekilde işlenerek ram bellek üzerine aktarılmaktadır. Program üzerinde herhangi bir işlem yaparken aslında program ram üzerinden çalışmaktadır. Aksi taktirde herhangi bir işlemde veya sayfa değişiminde her defasında harddisk kullanılıyor olsaydı çok fazla zaman kaybımız olurdu.
Yukarıda resimde örnek bir 240 Pin DIMM RAM slotu - DDR2 gözükmektedir Yukarıda resimde örnek bir 240 Pin DIMM RAM slotu - DDR2 gözükmektedir. Soket yapıları aşağıdaki gibidir; SDRAM Standartları: 72 pin SO-DIMM, 100 pin DIMM, 144 pin SO-DIMM, 168 pin DIMM DDR SDRAM Standartları: 200 pin SO-DIMM, 240 pin DIMM bu standartlar DDR2 ve DDR3 içinde kullanılmaktadır. Boyut olarak 256MB, 512MB, 1GB, 2GB, 4GB gibi standartlar vardır. Anakartların adresleme yeteneklerine bağlı olarak 16GB veri büyüklüğünde ram takılabilecek 4 slot bulunabilir. RAM’ler üzerindeki bellek entegreleri sayesinde çok büyük verileri kaydedebilirler ve sadece elektrik varken veriler üzerinde durur. Herhangi bir elektrik kesintisinde üstündeki veriler sıfırlanır. Yeni anakartlarda genellikle 4 tane DIMM slotu bulunmaktadır. DIMM slotları kullanılırken eğer elimizde iki tane ram varsa aynı bölgedeki iki slota takılmazlar. 1 tanesi sarıya takılır diğeri de ikinci sarıya takılır. 3 ram varsa işlemciye yakın olan ilk kırmızıya takılır.
Portlar Ana kartın dış birimlerle bağlantı kurduğu özel yapılardır Portlar Ana kartın dış birimlerle bağlantı kurduğu özel yapılardır. Portların bir kısmı kasanın içindedir ve bu portlara hard disk gibi kasa içine monte edilen birimler bağlanır. Bazı portlarda kasa yüzeyinde ana karta monteli şekilde bulunur.
1. PS/2 Fare Portu: Yeşil renk olan bu port fareler içindir. 2 1. PS/2 Fare Portu: Yeşil renk olan bu port fareler içindir. 2. Paralel Port: 25-pin'li port konnektörlere yazıcı, scanner ve diğer aygıtlar takılabilir. 3. LAN (RJ-45) Port: Yerel alan ağlarında ağa bağlanmak için kullanılır. 4. Ses Girişi: Açık mavi renkte olan bu porta teyp, CD, DVD çalar ya da diğer ses kaynakları bağlanabilir. 5. Ses Çıkışı: Açık yeşil renkte olan bu porta kulaklık, hoparlör takılabilir. 6. Mikrofon Girişi: Pembe renkte olan bu porta mikrofon takılabilir. 7-8. USB Port: USB cihazlar yeni yeni yaygınlaşmaktadır. USB portlara neredeyse her tür harici cihaz bağlanabilir. Özelliği, seri ve paralel portlara göre çok daha hızlı olması ve USB aygıtlar üzerindeki yeni USB portları aracılığı ile uç uca çok sayıda cihazın zincirleme bağlanabilmesidir. 9.VGA Port: 15-pin'li VGA porta monitör bağlanır. 10. Seri Port: 9-pin'li COM porta seri aygıtlar bağlanabilir. 11. PS/2 Klavye Portu: Mor renk olan bu porta klavye bağlanır. Ana kart üzerinde kasa içinden ulaşılabilen portlar da bulunur. Bunlar genel olarak iki adet IDE portu, bir disket sürücü portu, ana kart ile bütünleşikse SCSI portudur. Bu portlara takılan yassı kablolar aracılığı ile ana kartımıza sabit disk, CD sürücü, CD yazıcı, disket sürücü gibi dahili cihazları bağlarız. Bir IDE portuna bağlı kabloya, üzerindeki iki konnektör aracılığıyla iki cihaz bağlanabilir.