Kültür Bitkilerinin Orijin Merkezleri

Kültür Bitkilerinin Orijin Merkezleri Gen merkezleri dağlarla, çöllerle ve denizlerle birbirinden coğrafik olarak ayrılmıştır. Bu merkezlerin toplam alanı dünya alanının 1/40'ını teşkil eder. Vavilov kültür bitkilerini de primer ve sekonder diye ikiye ayırmıştır. primer bitkiler: Yabanilerinden doğrudan doğruya kültür bitkisi olanlardır Buğday, arpa, mısır, soya, pamuk gibi Sekonder bitkiler: kültür bitkileri arasında önce yabancı ot olarak yetişen ve sonra kültüre alınandır. çavdar, yulaf, keten, kolza ve lahana türleri ile patates ve domates vs.

Kültüre alma tarihçesi 1. Ekonomik değeri olan bitkilerin kültüre alınması NEOLİTİK devirde (yontma taş devri) başlamıştır. 2. Bitkilerin ilk kültüre alınması günümüzden 9000-11000 yıl öncesinde kuzeydoğu Irak ile İran arasındaki Jarmo kasabasında olmuştur. 3. Günümüzden 7000 yıl önce tarım, Dicle ve Fırat’ın alt kısımlarında gelişmiştir. 4. Aynı şekilde 9000 yıl önce Meksikada bitki kültürlemesi yapılmıştır.

5. Eski dünyada 5000 yıl önce, yeni dünyada 3000 yıl önce bitkiler kültüre alınmıştır. 6. Yaklaşık 250.000 bitki türünden 3000 tanesini insanlar kültürlemiş, bunlarında 150 türü en fazla kullanılmıştır. 7. Kültüre alınma eskiliği bakımından sıra: tahıllar, baklagiller, sebzeler ve ilaç-süs bitkileridir.

Mısırın ilkel formları Bolivya ve Peru’dan orta amerikaya getirilmiş ve burada Tripsacum türleriyle melezlenmiştir. Bu doğal melezleme sonucu uygun özellikler bir araya toplanmış bu gunku mısır bitkisi meydana gelmiştir.

Kültür bitkilerinin evriminde 3 dönem vardır: 1. Tarih öncesi Dönem (Neolitik): 9000-11.000 yıl önceki dönemler 2. Tarih Dönemi: Günümüzden 2500-3000 yıl önceki dönemler 3. Modern Dönem: Sonraki dönem, yem bitkilerinin ve yeni çeşitlerin geliştirilmesi.

Dünya bitki gen merkezleri 1.Çin: çıplak ve kılçıksız arpa, soya fasulyesi, soğan, turp, hıyar, armut, elma, karpuz ve Citrus türleri 2. Hindistan: nohut, çeltik, fasulye, pamuk, hıyar, Citrus türleri, şeker kamışı ve kenevir 3. Orta Asya: Ekmeklik ve topbaş buğday, bezelye, mercimek, bakla, nohut, kavun, karpuz, soğan, sarımsak, havuç ve ıspanak

4. Yakın doğu (küçük Asya): ekmeklik ve makarnalık buğday, çavdar, yulaf, mercimek, yonca, fiğ, Iüpen, iki sıralı arpa 5. Akdeniz: keten, arpa, fasulye ve üçgül çeşitleri ile zeytin, lahana, marul ve nane

6. Güney Meksika-orta Amerika: Yabani mısır, Amerikan fasulyesi, kabak, biber, kakao, upland pamukları ve tütün 7. Güney Amerika: a.Peru, Ekvator ve Bolivya: patates türleri, fasulye, mısır pamuğu ve tütün b.Şili: Solanum tuberosum ve yabani çilek c.Brezilya ve Paraguay bölgesi: yer fıstığı, kauçuk ağacı ve ananas 8. Etiyopya

Türkiye’deki gen merkezleri J. Harlan’a göre ülkemizde 100’den fazla türün geniş değişim gösterdiği 5 mikro-gen merkezi bulunmaktadır).

Türkiye’deki mikrogen merkezleri ve yaygın türler Trakya-Ege Ekmeklik buğday, makarnalık buğday, turna gagası buğday, topbaş buğdayı, kaplıca buğdayı, kavuzlu buğday, kaba tahıl, kavun, mercimek, nohut, adi fiğ, lüpenler, üçgüller. Güney-Doğu Anadolu Kaplıca, gernik, Ae. speltoides, sakız kabağı, karpuz, kavun, salatalık, asma, fasulya, mercimek, nohut, bakla, yem bitkileri. Samsun-Tokat-Amasya Meyve cins ve türleri, fasulye, mercimek, bakla, baklagil yem bitkileri. Kayseri ve civarı Elma, badem, armut, meyve türleri, asma, mercimek, nohut, yonca, korunga. Ağrı ve civarı Elma, kayısı, vişne, kiraz, kavun, baklagil yem bitkileri

Brassica Daucus B.maritima

Türkiye’de bazı kazı alanlarından çıkarılan bitki kalıntıları ve bunların ait oldukları dönemler (Harlan 1995). Yaklaşık tarih Kazı yerleri Bitki kalıntıları MÖ 7200-6500 Çayönü (ergani) Yabani siyez, gernik ve arpa; kültüre alınmış siyez, gernik, bezelye, mercimek, fiğ ve keten MÖ 6750 Hacılar (Kayseri) Yabani siyez; kültüre alınmış gernik MÖ 6500 Can Hasan (Karaman) Yabani siyez; kültüre alınmış siyez, gernik, buğday, arpa (2 sıralı), mercimek, fiğ MÖ 6000-5000 Çatal Höyük (konya) Kültüre alınmış siyez, gernik, buğday, arpa (çıplak), bezelye, fiğ MÖ 6000-5000 Erbaa (tokat) Kültüre alınmış siyez, gernik, buğday, arpa (2 sıralı ve çıplak), bezelye, mercimek, fiğ

Türkiye de endemizm Endemik bitki:Yeryüzünün yalnızca belirli bölgelerinde yayılış gösteren (yaşam alanı belirli bir bölgeyle sınırlı) bitkidir Türkiye’de bulunan bitki taksonları sayısı 10.754’e ulaşmıştır. bunlardan 3.708’i (% 34.8) endemiktir.

Türkiye Bitki Coğrafya Bölgeleri Türkiye farklı bitki coğrafya bölgelerine sahiptir. Avrupa-Sibirya, Akdeniz İran-Turan

Türkiye’nin Bitki Coğrafya Bölgeleri

Avrupa-Sibirya Bölgesi; Kuzey Anadolu’da boydan boya ve Trakya Bölgesinin Karadeniz’e bakan kısımlarında uzanmaktadır. En yağışlı iklim bölgesidir, geniş kısmı ormanlarla kaplıdır.

Akdeniz Bitki Coğrafya Bölgesi Akdeniz’e kıyısı olan tüm yöreler ile Trakya’nın batı kısımlarını kaplar. yüksek kısımlarda endemizm çok büyüktür Toros dağlarındaki endemizm Batı Anadolu’ya oranla daha belirgindir. Herdem yeşil çalı türleri, kızılçam ve maki, Akdeniz bölgesini kaplayan baskın bitkilerdir.

İran-Turan Bölgesi: Bitki Coğrafya Bölgelerinin en genişidir. Orta Anadolu’dan başlayarak Moğolistan’a kadar uzanır. Bölgede karasal iklim ve step bitkileri baskındır.

ekilen alanlar buğday : %48,9 arpa : %19,9 ayçiçeği: %4,3, mısır %4,2, pamuk (ham) %4,2 ve şeker pancarı %4 Bu ürünlerin alanı toplam ekili alanın % 83 sebzeler içerisinde Domates, %27,3 En çok ekilen ve toplam sebze alanının %56,6’sını: kuru soğan ve karpuz %11.6şar sofralık üzüm toplam üzüm bağlarının %54,2’sini, toplam üzüm üretiminin ise %50,3’ünü oluşturmaktadır. Toplam meyve alanında, %24,1 limon en yüksek üretim değerine sahiptir. zeytin ve elma sırasıyla %13,9 ve %12,4 ile yüksek üretime sahiptir.