Şizofrenide Bilişsel İşlev Bozuklukları Prof. Dr. Süheyla ÜNAL

Bilgi işleme süreci Bilginin dış dünyadan alınması, tanınması, işlenmesi ve düşünce haline getirilmesi süreci birçok basamakta gerçekleşir Normal bilişsel işlev uyaranın düzenli bir akışta işlenmesine bağlıdır Bu akışın herhangi bir yerindeki bozukluk, sonuçta bilişsel işlevlerin bir göstergesi olan düşüncenin bozulması şeklinde ortaya çıkmaktadır

Bilişsel işlevler Öğrenmek, problem çözmek, plan yapmak, sosyal ilişkiler kurabilmeyi içermektedir Nörobiliş Dikkat Algı Bellek Düşünme Sosyal biliş ToM Yüz tanıma

Bilgi işleme Neokorteks ve hipotalamus arasında doğrudan hiçbir bağlantı olmadığı için kortikal aktiviteler ile primitif dürtü ve duyguların koordinasyonu ve bütünleştirilmesinde temporolimbik yapıların aracılığına ihtiyaç vardır Dış dünyadan gelen duysal bilgiler kortikal bağlantılarla hipokampus ve amigdalaya yönlenirler Bu yapılar duyusal kapılama, duyusal bilgi işleme, içerik analizi, şimdiki yaşantıyı geçmiş yaşantılarla karşılaştırma işlevlerinde anahtar yapılardır

Bellek Bellek, bilgi işleme aşamalarının tüm aşamalarında önemli işleve sahiptir Duyusal sistemin işleyişi ve algılamanın yanı sıra bilincinde olduğumuz şu an ve yakın geçmişle ilgili işlemler hatta geleceği planlama için de bellek gereklidir

Bilgi işleme Bellek yapılarındaki bozukluklar beynin yüksek bütünleyici ve bağlantılandırıcı işlevlerini bozarak dış gerçekliğin çarpıtılmış yorumuna, sonuçta da şizofreni semptomlarına neden olmaktadır Anterior hipokampal oluşumun morfolojisini etkileyen bir nörogelişimsel defekt, yaşamın daha sonraki yıllarında fronto-limbik kontrolde bozuklukla kendisini göstermektedir Hipokampus ve ilişkili olduğu medial temporal lob bellek sistemi, dış dünyadan gelen uyaranlar ve onların ilişkili olduğu içerikle ilgili ipuçlarını değerlendirirken, amigdala dış uyaranların, duyguları ilgilendiren iç uyaranlarla eşleştirilmesini ve duygusal koşullanmayı sağlar.

Şizofrenide hipokampus Hayvan modellerinde neonatal dönemde ventral hipokampal lezyon oluşturulması şizofrenideki bilişsel işlev bozukluklarına benzer bir tabloya yol açmaktadır. İlk atak şizofrenide anterior hipokampal volüm azlığı frontal bölgenin yönetsel ve motor işlevlerinde düşük skorlarla ilişkili bulunmuştur

Şizofrenide bilgi işleme sorunları

Şizofrenide Bozulan Bilişsel İşlevler Şizofrenili hastalar dikkat, algı, sözel bellek, karar alma, sorun çözme, uzaysal görüş, soyutlama, planlama yetileri ve ince motor becerileri alanlarında düşük performans gösterirler Planlama, kavram oluşturma, girişim, kendini denetleme, dikkati yöneltme ve bellek gibi yönetsel işlev bozuklukları psikotik düşünce bozukluğuna temel oluşturmaktadır

Şizofrenide bilgi işleme sorunları Algısal organizasyon Sözcük belirsizliğini giderme Dikkatin sürdürülmesi Seçici dikkat Latent inhibisyon Bellek

Degree of Impairment None Mild Moderate Severe Word recognition Long-term factual memory Perceptual skills Delayed recognition memory Confrontation naming Delayed recall Distractability Immediate memory span Visuomotor skills Working memory Serial learning Executive functioning Vigilance Motor speed Verbal fluency Harvey PD et al. Am J Psychiatry. 1997;154:205-210.

Dikkat bozukluğu Formel düşünce bozukluğu gibi daha çok dezorganizasyon belirtileri ile ilişkilendirilmektedir Seçici dikkatinde belirgin bozulma saptanan hastalarda ağır formel düşünce bozukluğu da saptanmıştır Şizofreni hastalarında dikkat testlerinde bozukluk saptanmaktadır

Algı bozukluğu Algısal organizasyonda belirgin sorunlar Bütünleştirme, gruplama sorunları

Bellek bozuklukları Şizofreni hastalarının, öğrenmeyi ve bilgilerin hatırlanmasını kolaylaştırmak için bilgiyi gruplamaları yani semantik olarak organize etmeleri bozulmuştur Sözel akıcılık testlerinde belli bir semantik kategoriden örnekler üretilmesi istendiğinde şizofreni hastaları daha az sayıda örnek üretebilmektedir Semantik belleğe bilgi girişindeki bozukluklar ağır ve yeni bilgiyi öğrenme yetisindeki bozukluklarla uyumludur

Bellek sorunları Şizofrenide hatırlatıcı (mnemonik) süreçlerde, sözel ve görsel bellekte bozukluk olduğu gösterilmiştir Geri çağırma ve kodlama problemlerinin de önemli olduğuna dair artan sayıda kanıt vardır. Çağrışımlarda çözülme şizofreni için en önemli belirteçtir

Çalışma belleği Bilginin bir görev ya da sorun çözümü sırasında kullanılması ve geçici olarak depolanmasından sorumludur(on line). Şizofrenide geçici bellek depolama sistemlerinin işlevlerini yerine getirememesi nedeniyle davranışa rehber olacak kısa süreli bellek izlerini kullanma yetisi bozulmaktadır. ÇB nde bozukluk oluşursa kişi planlama, karar verme, sıralı öğrenme gibi yönetici işlevlerini yerine getirememektedir

Yönetici işlev bozuklukları Yönetici işlevlerde anlık sonuçlardan çok, gelecekteki olasılıklar tarafından yönlendirilmeyi öğrenme yeteneği sözkonusudur Frontal lob hasarında o zamana kadar birikmiş bu tarzda yönlendirilmiş bilginin kaybı yanı sıra, aynı türden yeni bilgileri edinme yeteneği de ortadan kalkar Bir gelecek senaryosunu oluşturan imgeler zayıflar ve değişken hal alır İmgeler harekete geçirilse de uygun akıl yürütme stratejilerinde rol alabilecek kadar uzun süre bilinçte tutulamaz

Bilişsel işlev-İşlevsellik Şizofrenide bozulan seçici dikkat, sözel bellek gibi bilgi işlem sürecinin erken basamakları sosyal becerilerle yakından ilişkilidir Nörogelişimsel bir sorun nedeniyle prefrontal lob diğer bölgelerle bağlantılarını yitirdiğinden, yönetsel bilişsel işlevleri yetersiz kalmaktadır. Bu da hastanın günlük yaşam etkinliklerini gerçekleştirememesiyle sonuçlanmaktadır

Sosyal Biliş Sorunları

Gaze detection Mentalizing Social judgement Facial perception Affect recognition

Sosyal biliş-işlevsellik Sosyal etkileşimleri başarıyla yönetmek Kendine bakım İşini sürdürme Sosyal etkinliklere katılma

ToM-Zihin kuramı Soyut görsel bilgiden (jestler, yüz ifadeleri, sesin prosodisi) içeriği algılama Kişinin kendisinin ve diğer kişilerin ruhsal durumlarını anlayabilme, inanç ve niyetlerini kavramsallaştırma

Yüz algısı Yüzle ilgili bilgileri genel gestalt içine yerleştirme Görsel tarama tesleri ile ölçülebilir

Yüz bilgisi işlemleme Hugo Critchley et al (2000) Brain

Yüz tanıma Aşina yüzleri tanımada güçlük İğer insanların duygusal durumlarını tanımlayamama, uygun davranışı öngörememe Capgras sanrısı